طلاق،نه خودسوزی

به گزارش رویترز، زهرا در زمره شمار فزاینده‌ای از زنان در استان هرات در غرب افغانستان است که با کمک یک مؤسسه خیریه زنان به مصاف قوانین پدرسالارانه رفته است تا بتواند طلاق بگیرد. طلاق در این کشور موضوعی ممنوعه محسوب می‌شود. زهرا گفت: یک روز هم، با شوهرم خوشبخت نبودم... مثل انسان نبود. هر روز مرا کتک می‌زد. وی آثاری را روی پایش نشان داد که ناشی از شوک برقی شوهرش بود.

زهرا که در 14 سالگی ازدواج کرد، سال‌ها با بدرفتاری مواجه بود. آنگاه دعوا بر سر ملک با خویشاوندان شوهرش، زندگی‌اش را به کابوس بدل کرد. وی گفت: 3 یا 4 بار می‌خواستند مرا بکشند. یک‌بار به من مرگ موش دادند... به خاطر طلاق گرفتن، نمی‌توانم بیرون بروم و 4 برادرم دنبالم هستند. می‌خواهند مرا بکشند.

طلاق سبب شد تا پدرش او را از خود طرد کند و از نگهداری از 7 پسر و 2 دخترش محروم شود. ابتدا شوهر سابقش اجازه داد دختران را نگهداری کند، به این شرط که دوباره ازدواج نکند. اما در کشوری که زنان به‌ندرت کار می‌کنند‌، وضعیت مالی‌اش به قدری وخیم شد که نهایتا‌ دوباره ازدواج کرد و وقتی شوهرش فهمید، دختران را از وی گرفت.

قانون مردان

ثریا پاکزاد، یک خانه امن برای زنان را در هرات اداره می‌کند و به چندین زن از جمله زهرا کمک کرده است از شوهرشان طلاق بگیرند. در این خانه، برنامه‌هایی برای بالا بردن آگاهی زنان درباره طلاق اجرا می‌شود تا آنان را از خودسوزی بازدارد. به گفته پاکزاد، در چند سال اخیر شمار طلاق‌ها در هرات دو برابر شده و شمار موارد گزارش‌شده خودسوزی کاهش یافته است. وی افزود: در سال 2006، 98 مورد خودسوزی گزارش شد، در سال 2008، این رقم به 73 مورد رسید. هنگامی که شمار موارد خودسوزی پایین می‌آید، به‌طور خودکار شمار طلاق‌ها بالا می‌رود، زیرا زنان متوجه می‌شوند نمی‌توانند با خودسوزی مشکل‌شان را حل کنند.

براساس قانون افغانستان، مرد می‌تواند بدون توافق همسرش وی را طلاق دهد. اما اگر زن طلاق بخواهد، باید رضایت شوهر را به دست آورد و به شاهدانی نیاز دارد که در دادگاه شهادت دهند طلاق موجه است. ماریا بشیر، دادستان هرات گفت: مرد می‌تواند به راحتی در دادگاه بگوید رفتار زنش نامناسب است، یا اینکه در خانه به درستی رفتار نمی‌کند و می‌خواهد طلاقش دهد.

مرد با یک تکه کاغذ سرنوشت همسرش را تعیین می‌کند. بشیر افزود: زن می‌تواند در مواردی که مرد به‌مدت طولانی غیبت می‌کند، قادر نیست به اندازه کافی خانواده‌اش را تأمین مالی کند، مشکل جسمی دارد، دچار ناتوانی است یا آن‌قدر با زن بدرفتاری می‌کند که جانش در معرض خطر قرار می‌گیرد، تقاضای طلاق کند.

زنان برای به دست آوردن موافقت شوهرانشان با طلاق، معمولا مجبور می‌شوند به شوهر اجازه دهند بچه‌ها را نگه‌دارد و این امر باعث می‌شود بسیاری از زنان کتک‌خورده، از طلاق صرف‌نظر کنند. زنان مرگ را به درد جدایی از بچه‌ها ترجیح می‌دهند. به همین علت است که بسیاری از این زنان پیش از مشاوره درباره راه‌های قانونی، به‌خودسوزی یا خودکشی یا فرار متوسل می‌شوند.

پاکزاد، دفتر کار خود را از کابل به هرات منتقل کرد که در مقایسه با پایتخت‌، شهر بسیار محافظه‌کارتری است، هر چند که از رهگذر امنیت بیشتر و تجارت با کشورهای همسایه شهر مرفه‌تری محسوب می‌شود. وی گفت: در کابل دسترسی زنان به فرصت‌های اقتصادی بسیار محدودتر از هرات است، اما آنان از آزادی بیشتری برخوردارند. خانواده‌های افغانی بر این اعتقادند که زن هرگز نباید طلاق بگیرد و هر بلایی هم سرش بیاید، باید صبور باشد و بسازد. به عبارت دیگر، بهتر است بمیرد تا اینکه طلاق بخواهد.

پاکزاد، زنان را به یکی از 5 یا 6 مؤسسه حقوقی در هرات ارجاع می‌دهد که پرونده‌های حقوقی را رسیدگی می‌کنند. این وکلا همراه زنان به دادگاه می‌روند اما هزینه، دشواری دسترسی به وکلا و بدنامی حاصله از شکایت سبب می‌شود بیشتر زنان هرگز به دادگاه نروند. پاکزاد گفت: زنان این مسائل را می‌دانند و به همین علت معمولا مشکلات را تحمل می‌کنند. ما نمی‌خواهیم خلاف قانون عمل کنیم. طالبان دشمن ماست و نمی‌خواهیم دولت را هم با خود دشمن کنیم. اما قانون باید عوض شود و مجلس باید این کار را انجام دهد.

خود سوزی، تنها راه چاره

چند کیلومتر دورتر در تنها بیمارستان افغانستان که قربانیان خودسوزی را مداوا می‌کند، دکتر محمد عارف جلالی از بیماران عیادت می‌کند. زربخت زن 20ساله‌ای است که بدنش را باندپیچی کرده‌اند. وی تمام روز مانند مومیایی روی تخت دراز کشیده است. به سختی لب‌هایش را تکان می‌دهد و حرف می‌زند. بخشی از ابروهایش نیز سوخته است. هیچ کس از اعضای خانواده‌اش به دیدارش نمی‌روند. وی گفت: مجبور شدم در 14 سالگی ازدواج کنم. پس از 5 سال دیگر نتوانستم تحمل کنم. چه کار می‌‌توانستم بکنم؟

دکتر جلالی تأیید می‌کند به نسبت پارسال تعداد خودسوزی‌ها اندکی کمتر شده است، اما طلاق معمولاً‌ به مخیله این افراد هم راه پیدا نمی‌کند. وی گفت: مشکل این است که 80 درصد زنان افغانی بی‌سواد هستند و نمی‌توانند مشکلات خود را حل کنند. بنابراین، به اقدامات شدید و نومیدانه، مانند خودکشی دست می‌زنند. پارسال از 85 مریضی که به این بیمارستان آوردند، 63 نفر بر اثر صدمات ناشی از خودسوزی جان خود را از دست دادند.

در دفتر پاکزاد در هرات، زنی 21 ساله از استان قندوز در شمال افغانستان نشسته بود که با شرم لبخند می‌زد. چادری سفید به سر داشت که روی آن نقش و نگار گل بود. او از شوهرش فرار کرده بود که مرتب کتکش می‌زد چون بچه‌دار نشده بود و این در حالی بود که 3پزشک مختلف گفته بودند مشکل از خود مرد است.

به هنگام ازدواج وی 12 ساله بود و شوهرش 32 ساله. وی که از ترس شوهرش اسمش را نگفت، در قندوز جایی را نداشت که به آن پناه ببرد. شوهرش با طلاق موافقت کرده اما در عوض درخواست کرده 60 هزار افغانی معادل 1200 دلار برای جبران مخارج ازدواج به او پرداخت شود یا همسر دیگری برایش پیدا کنند. زن که باسواد است، چند کار می‌کند، از جمله تدریس تا بتواند پول مورد تقاضای شوهرش را فراهم کند. پاکزاد امیدوار است روزی برسد که دیگر زنان جهان کمک کنند و زنان افغانی بی‌پناه نباشند.