استعمال دخانیات، زندگی کم‌تحرک و پراسترس، افزایش مصرف غذاهای پرکالری و عواملی از این دست، به‌عنوان عوامل زمینه‌ساز شیوع بیماریهای قلبی ذکر می‌شوند؛ اما روغنهای نباتی جامد «با کیفیت نامناسب»، چند وقتی است به‌عنوان یکی از متهمان ردیف اول این پرونده در نظر گرفته می‌شوند؛
چنان‌که هفته گذشته، وزارت بهداشت در اطلاعیه‌ای اعلام کرد: «مقایسه وضعیت مصرف روغن در کشورمان و توصیه‌های جهانی مراجع بهداشتی، نشانگر این واقعیت است که متاسفانه وضعیت مصرف روغن در کشور ایده‌آل نیست و باید نسبت به جایگزینی مصرف روغن مایع به‌جای روغن جامد و اصلاح کیفیت روغنهای خوراکی و الگوی مصرف روغن و چربی در جامعه اهتمام ورزید.»
این اطلاعیه البته سعی می‌کرد با محتاطانه‌ترین کلمات، به واقعیتی اشاره کند که می‌تواند بسیار نگران‌کننده باشد؛ نامطلوب بودن کیفیت روغنهای داخلی فقط مربوط به سازندگان نمی‌شود، بلکه مواد اولیه وارداتی نیز کیفیتی که باید داشته باشند را ندارند. اطلاعیه وزارت بهداشت هم به این نکته اشاره می‌کرد: «با توجه به مشکلات گسترده وضعیت فعلی تولید، واردات ماده اولیه و اقدامات انجام شده در خصوص الگوی مصرف و بهبود کیفیت روغن، اصلاح این الگو مستلزم همکاری کلیه بخش‌های مرتبط است.»
هشدار درباره کیفیت روغنهای داخلی
«طی یک سال گذشته میزان اسید ترانس روغنهای خوراکی در کشور حدود 10 درصد کاهش پیدا کرده است و به حدود 10 درصد رسیده است، اما هنوز از این وضعیت راضی نیستیم و باید میزان اسید ترانس روغنهای خوراکی حداکثر به 5 درصد برسد، در حالی که هنوز صنایع غذایی کشور آمادگی این کار را ندارد.»
این جملات دکتر باقری لنکرانی وزیر بهداشت است که هفته گذشته برای اولین‌بار به صراحت از وجود چنین معضلی سخن گفت. البته پیش از این، دکتر صفوی مدیرکل دفتر بهبود تغذیه جامعه وزارت بهداشت نیز بارها به این مطلب که بیش از 70 درصد روغنهای خوراکی مورد استفاده در کشور جامد و ناسالم هستند و تهدیدی برای سلامت قلب و عروق مردم به حساب می‌آیند اشاره کرده بود.
ضرورت تغییر فرهنگ
مهندس خلیلی دبیر انجمن صنفی صنایع روغن ایران در پاسخ به این اظهارنظرها می‌گوید: «ما قبول نداریم که روغنهای تولیدی کارخانجاتمان ناسالم هستند. این روغن‌ها استاندارد و باکیفیت هستند. البته باید برای بهبود کیفیت و کاهش اسید چرب ترانس تلاش کنیم و این کار را هم می‌کنیم.»
خلیلی در پاسخ به این سوال که «در حال حاضر در بسیاری از نقاط دنیا، روغن جامد از سبد خانوار حذف شده است، پس چرا این حجم روغن جامد در کشور ما تولید می‌شود؟» نیز می‌گوید: «بحث فرهنگ غذایی و ذائقه مردم یکی از مشکلات است. هفتاد هشتاد سال پیش مردم در ایران کره می‌خوردند. روغن نباتی که آمد برای مردم‌پسند کردن، آن را جامد کردند تا به شکلی درآید که مردم عادت داشتند. حالا برای تغییر الگو فرهنگ‌سازی لازم است و این کار رسانه‌هاست.»
او البته اضافه می‌کند: «اما مساله مهم‌تر محدودیت ما در تامین روغن خام مورد نیاز کشور است. به عبارتی بخش اعظم روغن وارداتی ما، روغن سویاست و ترکیب واردات ما تولیدی را نشانه گرفته که نتیجه آن چیزی جز روغن جامد نیست.»
اجبار برای تولید روغن جامد
بخش اعظم روغن وارداتی ما روغن سویاست؛ اما مگر این روغن وارداتی چه حجمی از کل روغن خام مورد نیاز کارخانه‌های ما را تشکیل می‌دهد؟ برای یافتن پاسخ این سوال بد نیست به آماری که به تازگی از سوی وزارت کشاورزی آمریکا ارائه شده است، نگاهی بیاندازیم.
برپایه این آمار، جمهوری اسلامی ایران با واردات 850 هزار تن روغن گیاهی در سال 2005 به عنوان دومین وارد کننده روغن گیاهی در سطح جهان و اولین واردکننده این محصول در منطقه خاورمیانه شناخته شده است.
حجم کل واردات روغن گیاهی توسط کشورهای مختلف جهان در سال 2005 به 9/9 میلیون تن رسیده است که 5/8 درصد از این رقم به جمهوری اسلامی ایران اختصاص داشته است.
در این میان 83 درصد واردات کشورهای خاورمیانه در سال 2005 نیز به ایران اختصاص داشته است. هرچند این آمار از سوی وزارت کشاورزی آمریکا ارائه شده، اما با آمار و ارقام ارائه شده از سوی مقامات کشورمان تفاوتی ندارد.
به گفته دبیر انجمن صنفی صنایع روغن‌ایران، فقط 5/12 درصد از نیاز کشور به روغن نباتی از محل کشت دانه‌های روغنی در داخل کشور تامین و بقیه از خارج وارد می‌شود.
مهندس خلیلی می‌افزاید: «در حالی که کل نیاز کشور به روغن خوراکی سالانه 2/1 میلیون تن است، تنها 150 هزار تن روغن خوراکی نباتی از محل کشت دانه‌های روغنی در کشور تولید می‌شود و بیش از 60 درصد واردات را روغن سویا تشکیل می‌دهد و این یعنی کارخانجات تولید روغن نباتی به نوعی مجبور به تولید روغن جامد هستند؛ چراکه روغن سویا در برابر درجه حرارت و نور خورشید مقاوم نیست و بنابراین نگهداری روغن مایع با پایه سویا مشکل‌آفرین است.»
کارشناسان می‌گویند روغن مایع سویا فقط مناسب پخت و پز در دمای پایین است و برای سرخ کردن مواد غذایی نمی‌توان از این روغن استفاده کرد، در حالی که به گفته مهندس خلیلی، الگوی رایج غذایی در کشور ما کماکان سرخ کردن مواد غذایی است.
اگر از بحث وابستگی بیش از حد صنعت روغن به منابع خارجی بگذریم و امیدوار باشیم که برپایه قول مسئولان وزارت جهاد کشاورزی، با افزایش سطح زیر کشت کلزا در کشور تا 4 سال آینده در این زمینه به خودکفایی برسیم، این سوال پیش می‌آید که چرا حجم اعظم واردات روغن خام ما را روغن سویا تشکیل می‌دهد؟
مهندس خلیلی در پاسخ به این سوال می‌گوید: «یکی از علل، تحریم اقتصادی ایران است که باعث شده در سالهای گذشته ما فقط به روغن سویا دسترسی داشته باشیم و البته اخیراً که به بخش خصوصی مجوز واردات داده شده، تنوع روغنهای وارداتی هم بیشتر شده است. از سوی دیگر قیمت پایین‌تر روغن سویا باعث می‌شود تا این روغن بیشترین حجم واردات روغن خام کشور در هردو بخش دولتی و خصوصی را به خود اختصاص دهد.»
بهبود اوضاع ظرف یک سال و نیم آینده
حذف روغنهای جامد با درصد «ترانس» بالا یکی از اهداف مهم شورای عالی سلامت است.
وزیر بهداشت هفته گذشته با اشاره به این نکته، به ایسنا گفت: «طی یک‌سال گذشته 8 درصد از میزان مصرف روغنهای جامد در کشور کاسته شده و این میزان به 70 درصد رسیده است، اما این مقدار به هیچ‌وجه مطلوب نیست و امیدواریم با همکاری وزارت بازرگانی ظرف 5/1 سال آینده به استانداردهای روغنهای خوراکی دست یابیم.»
وی ادامه داد: «یکی از معضلات کشور از نظر مصرف روغن این است که بسیاری از مردم هنوز روغنهای مایع را روغن حساب نمی‌کنند و به همین خاطر شرکتهای تولید روغن هزینه‌های گزافی را برای هیدروژنه کردن روغن صرف می‌کنند و با این هزینه گزاف در واقع روغن‌ها را مضر می‌کنند.»
لنکرانی در ادامه افزود: «ایده‌آل ما این است که مصرف روغنهای جامد به‌خصوص روغنهای نباتی که مضرترین نوع روغن است، در کشور به حد صفر برسد و جای آن، روغنهای خوراکی مایع یا مخصوص سرخ کردن با اسید چرب و ترانس پایین جایگزین شود که برای این کار نیازمند فرهنگ‌سازی و تبلیغات در بین مردم هستیم و البته همکاری رسانه‌ها و صنایع تولیدی روغن نیز در این زمینه لازم است که با فعالیت شورای عالی سلامت برای ایجاد این هماهنگی‌ها بین دستگاههای مختلف تلاش می‌کنیم.»
اما در حالی که مسئولان وزارت بهداشت و بازرگانی معتقدند برای تغییر در روند مصرف و افزایش مصرف روغن مایع باید تقاضا از سوی مصرف کنندگان افزایش یابد، بسیاری از شهروندان نسبت به جامد بودن روغن یارانه‌ای اعتراض دارند و می‌گویند مغازه‌داران تنها در برابر دریافت وجه اضافی حاضر به تبدیل این روغن به روغن مایع هستند.
طبق اعلام وزارت بازرگانی، نسبت تولید و توزیع انواع روغنهای مایع در برابر روغنهای جامد در سال 84 نسبت 30 به 70 درصد است که این رقم در مقایسه با مدت مشابه در سال 83 از نظر میزان تولید روغن مایع معادل 37 درصد رشد داشته است.
توجه به این آمار هم مشخص می‌سازد که حتی 70 درصد روغنی که به شیوه کالابرگی توزیع می‌شود، روغن جامد است که در بیشتر نقاط دنیا استفاده از این نوع روغن در طبخ غذا منسوخ شده است.
