همشهری‌آنلاین - پروانه بندپی: سالانه تعداد زیادی از کودکان جهان بر اثر بیماری‌های قابل پیشگیری با واکسن یا براثر بیماری‌های عفونی می‌میرند. هرچند بسیاری از کشورها با گسترش واکسیناسیون کودکان و نیز با بهبود دسترسی به آب و غذای سالم، این بیماری‌ها را کاملا ریشه‌کن کرده‌اند، اما هنوز هستند کشورهایی که به دلیل پوشش نامناسب واکسیناسیون کودکان و یا به دلیل عدم دسترسی به آب آشامیدنی سالم، موارد بالایی از مرگ و میر را به خصوص در بین کودکان دارند.
در ایران طی ۴۵ سال گذشته، چند بیماری مهم عفونی و واگیردار به طور کامل ریشه‌کن شده‌اند و چند بیماری نیز به میزان قابل توجهی تحت کنترل قرار گرفته‌اند و در مرحله حذف هستند. برخی بیماری‌ها نیز با برنامه‌ریزی‌های هدفمندِ چندین‌ساله در صف کنترل هستند. مثل هپاتیت C که طبق گفته وزارت بهداشت تا سال ۱۴۱۰ کاملا ریشه‌کن خواهد شد.
واکسیناسیون، موثرترین مداخله بهداشتیِ شناخته‌شده برای ارتقای سلامت کودکان است. طی سال‌های ۲۰۰۰ تا ۲۰۱۶، واکسیناسیون سرخک توانست از مرگ ۲۰ میلیون کودک در جهان جلوگیری کند. در ایران نیز واکسیناسیون، یکی از قدیمی‌ترین مداخلات بهداشتی برای کنترل بیماری‌ها بوده است. اولین واکسنی که تزریق آن در کشور آغازشد، واکسن آبله بود که به حدود ۱۹۵ سال قبل برمی‌گردد؛ یعنی سال ۱۲۰۸ خورشیدی و در دوره قاجاریه.
حذف و کنترل بیماری‌ها در ایران
در ایران درحال‌حاضر تمام کودکان علیه بیماری‌های دیفتری، سیاه‌سرفه، کزاز نوزادی، فلج اطفال، سرخک، سرخجه، اوریون، سل و هپاتیت B واکسینه می‌شوند و بیماری‌های سرخک، سرخجه مادرزادی و کزاز نوزادی درمرحله حذف قرار دارند. همچنین بیش از ۲۰ سال است که کشور عاری از موارد بومی بیماری فلج اطفال است و بیماری‌های دیفتری، کزاز و سیاه‌سرفه هم کنترل شده‌اند.
کنترل و ریشه‌کن کردن این بیماری‌ها کار آسانی نیست و خیلی از کشورها هنوز آنها را دارند. مثلا برخی کشورهای همسایه مثل افغانستان و پاکستان هنوز با بیماری فلج اطفال درگیرند. حذف و ریشه‌کنی سرخک و سرخجه در کشور چند سال پیش ازسوی سازمان جهانی بهداشت تایید شد. موفقیت‌های ایران در کنترل و حتی حذف بسیاری از بیماری‌ها در حالی است که براساس گزارش سازمان‌های بین‌المللی سالانه تعداد زیادی از کودکان دنیا بر اثر ابتلا به بیماری‌های قابل پیشگیری با واکسن از جمله سیاه‌سرفه، سرخک، کزاز نوزادی، اسهال‌های ویروسی، هپاتیت B و پنومونی/ پنوموکوک می‌میرند.
حذف و کنترل بیماری‌ها در ایران در ۳ دسته می‌گنجند؛ بیماری‌هایی که کاملا ریشه‌کن شده‌اند، بیماری‌هایی که کنترل شده‌اند و بیماری‌هایی که قرار است در آینده نه چندان دور حذف شوند.
بیماری‌هایی که ریشه‌کن شده‌اند
فلج اطفال، سرخک، سرخجه، آبله، کزاز نوزادی و دیفتری بیماری‌هایی هستند که کاملا در کشور ریشه‌کن شده‌اند. دکتر آمیتیس رمضانی، متخصص بیماری‌های عفونی و گرمسیری و دبیر انجمن متخصصین بیماری‌های عفونی ایران در این رابطه به همشهری‌آنلاین می‌گوید: این بیماری‌ها یا کاملا ریشه‌کن شده‌اند یا در مرحله حذف قرار دارند و دیگر موارد جدیدی از ابتلا به آنها نداریم. اگر مثلا طیف‌هایی از دیفتری به صورت موردی در کشور مشاهده شود، معمولا وارداتی و منشأ آن کشورهای همسایه است که پوشش واکسیناسیون مناسب ندارند، اما بومی ما نیست. واکسیناسیون این بیماری‌ها قبل از انقلاب هم انجام می‌شد، اما در ۴۵ سال اخیر هم پوشش آن بسیار وسیع شده و هم رایگان است و هم در همه مراکز بهداشتی در دسترس است. 
دکتر رمضانی می‌گوید: متاسفانه پاندمی کرونا در برنامه‌های ما برای حذف کامل بیماری‌هایی که در دستور کار بودند، کمی اختلال ایجاد کرد. اگر این پاندمی پیش نیامده بود، ما الان گواهی بین‌المللی حذف یا ریشه‌کنیِ سرخک را گرفته بودیم. در دوره کرونا مادرها می‌ترسیدند و کودکان خود را برای تزریق واکسن سرخک نمی‌آوردند. الان داریم سعی می‌کنیم کودکانی را که در دوره اوج کوید برای واکسیناسیون مراجعه نکردند، شناسایی و واکسینه کنیم تا بتوانیم به سمت حذف کامل سرخک برویم.
بیماری‌هایی که کنترل شده‌اند
سل، مالاریا، وبا، بیماری‌های انگلی، حصبه، سیاه‌سرفه، هپاتیت A، هپاتیت B و هپاتیت E بیماری‌هایی هستند که با وجود آن که هنوز در کشورمان حذف نشده‌اند اما طی سال‌های گذشته تحت کنترل قرار گرفته‌اند.
دبیر انجمن متخصصین بیماری‌های عفونی ایران می‌گوید: بعضی از این بیماری‌ها را قبلا با شیوع خیلی بالایی در کشور داشتیم اما الان همه آنها کاهش پیدا کرده‌اند و تحت کنترل هستند و آمارشان هم در حد قابل قبول است. مثلا هپاتیت A به صورت موردی در کشور مشاهده می‌شود، یا وبا اگر هم موردی دیده شود، منشأ اصلی و کانون آن خارج از کشور است و علتش تماس‌ها و ترددهایی است که در مرزها رخ می‌دهد.
دکتر رمضانی درباره راه انتقال این بیماری‌ها توضیح می‌دهد: بعضی از این بیماری‌ها مثل هپاتیت A یا عفونت‌های انگلی، راه انتقال‌شان از طریق آب و غذای آلوده به خصوص آب آشامیدنی آلوده است. زمانی که آب آشامیدنی تصفیه‌شده نباشد یا افراد دسترسی به آب آشامیدنی سالم نداشته باشند، این بیماری‌ها بروز می‌کنند. خیلی از شهرها و روستاهای کشور قبلا فقط به آب چاه دسترسی داشتند اما از زمانی که دسترسی به آب آشامیدنی سالم بیشتر شد، موارد ابتلا به خیلی از بیماری‌های عفونی منتقله از راه آب و غذا کاهش پیدا کرد.
او اضافه می‌کند: یک سری بیماری‌های دیگر، بیماری‌های خونی هستند یعنی انتقال‌شان از طریق خون آلوده و تزریقات آلوده است. افزایش غربالگری‌ها در کشور و همچنین پوشش وسیع و رایگانِ واکسیناسیون کشوری از دلایل کاهش این بیماری‌ها در ایران است.
مبتلایانِ این ویروس از قبل بیمار شده‌اند
این متخصص بیماری‌های عفونی و گرمسیری توضیحات جالب و مهمی درباره هپاتیت B می‌دهد و می‌گوید: مواردی که الان از هپاتیت B در کشور داریم، جدید نیستند و تعداد بسیار کمی هم هستند. این افراد قبل از شروع برنامه سراسری واکسیناسیون مبتلا شده‌اند و الان تحت دارودرمانی هستند. هپاتیت B قابل درمان نیست و فقط می‌توانیم با داروهای جدیدی که آمده، آن را کنترل کنیم. البته گاهی از کنترل خارج می‌شود و فرد را به سمت ابتلا به سیروز کبدی می‌برد. بهترین راه در حال حاضر پیشگیری از ابتلا و واکسیناسیون است. واکسن هپاتیت B باعث شده که ما دیگر مورد جدیدی از ابتلا به این بیماری نداریم.
به گفته دکتر رمضانی، قبل از شروع واکسیناسیون هپاتیت B در کشور، این بیماری بسیار شایع بود. هم از طریق خون آلوده منتقل می‌شود، هم زوج‌ها می‌توانند آن را به هم منتقل کنند، هم آگاهی‌ها پایین بود و کادر درمان هم ناخواسته مبتلا می‌شدند. مثلا اگر یک پرستار موقع خون‌گیری اشتباه می‌کرد و سر سوزن آلوده وارد دستش می‌شد، او هم ممکن بود مبتلا شود. واکسیناسیون این مسائل را کامل حل کرد و ما دیگر موارد جدیدی از بیماری هپاتیت B در کشور نداریم.
او ادامه می‌دهد: درمورد بیماری مالاریا هم ایجاد خانه‌های بهداشت در روستاها بعد از انقلاب، ساخت و گسترش مراکز بهداشتی، تشخیص سریع مالاریا و درمان فوری بیماران، از دلایلی بود که کمک کرد تا دسترسی همه افراد کشور به مراکز بهداشتی بالا برود و این بیماری کنترل شود. کنترل مالاریا در ایران با وجود سختی‌های آن بسیار موفقیت‌آمیز بوده و انتظار داریم که تا سال ۱۴۰۴ بتوانیم گواهی حذف آن را دریافت کنیم.
به گفته این متخصص بیماری‌های عفونی، برای بیماری سل هم اقدامات خوبی در کشور انجام شده است؛ مثلا تشخیص و درمان آن رایگان است، شناسایی بیماران بیشتر شده، دسترسی افراد به مراکز بهداشتی بیشتر شده و اینها کمک می‌کند تا بیماران مراجعه کنند و تحت نظر باشند و درمان شوند. کرونا در همه این موارد اختلال ایجاد کرد. قبل کرونا پوشش افراد مسلول خیلی بهتر بود. البته الان مشکلات به وجود آمده ناشی از پاندمی کرونا اصلاح و عادی‌سازی شده و تلاش داریم به اهدافی که برای این بیماری هم داریم، برسیم.
بیشتر بخوانید؛
- واکسن ها در نیم قرن گذشته جان چند نفر را نجات داده‌اند؟
-
آغاز تزریق اجباری واکسن پنوموکوک | چرا تزریق این واکسن برای کودکان اجباری است؟
-
هر ۳۰ ثانیه یک نفر بر اثر هپاتیت می‌میرد | پاشنه آشیل کنترل هپاتیت در ایران
-
خطرناک‌ترین و مرگبارترین نوع هپاتیت کدام است؟ | ممکن است همزمان به چند ویروس هپاتیت مبتلا شویم؟
بیماری‌هایی که قرار است حذف شوند
هپاتیت C بیماری‌ای است که هنوز واکسنی برای آن پیدا نشده و در حال حاضر با دارودرمانی کنترل می‌شود اما طبق اهداف وزارت بهداشت، تلاش بر این است که تا سال ۱۴۱۰ کاملا در کشور ریشه‌کن شود. رمضانی می‌گوید: این بیماری هم از طریق خون منتقل می‌شود و واکسنی ندارد. اما درمان‌های اختصاصی برایش وجود دارد که می‌تواند درمان کامل آن باشد و به حذف آن کمک کند. به این صورت این بیماری هم حذف خواهد شد.
دبیر انجمن متخصصین بیماری‌های عفونی ایران اضافه می‌کند: البته حذف، کلمه سنگینی است. چون سال‌ها زمان می‌برد تا به مرحله حذف یک بیماری برسیم و درضمن گواهی حذف آن باید بین‌المللی و مورد تایید سازمان‌های جهانی باشد. اما کشور ما متعهد شده بیماری هپاتیت C تا سال ۱۴۱۰ حذف شود.
کنترل جذام در کدام مرحله است؟
دکتر رمضانی درباره بیماری جذام می‌گوید: موارد ابتلا به جذام در کشور خیلی کم شده است. البته قبل از انقلاب هم مراکزی برای کنترل این بیماری ایجاد شده بود. نمی‌توانیم بگوییم امثال این بیماری‌ها حذف شده‌اند. چون این بیماری منتقله از راه ناقل هستند و کنترل بیماری‌هایی که ناقل دارند، خیلی سخت‌تر است. بیماری‌هایی که باید فقط در انسان کنترل شوند، خیلی راحت‌تر است تا بیماری‌هایی که منتقله از حیوان یا پشه هستند. البته در مورد مالاریا که ناقل آن پشه است، بسیار موفق بوده‌ایم.
مقایسه ایران با اروپا و کشورهای همسایه
آیا بیماری‌هایی هستند که در ایران ریشه‌کن شده باشند اما کشورهای اروپایی هنوز آنها را هنوز داشته باشند؟ دکتر رمضانی می‌گوید: در این حد خیر. ما باید خود را با کشورهای همسایه مقایسه کنیم. در مقایسه با همسایه‌ها، خیلی از بیماری‌های عفونی در کشور ما کنترل شده اما کشورهای همسایه می‌توانند برای ما مشکل ایجاد کنند. مثلا سرخک الان در کشور ما تحت کنترل است اما وقتی این بیماری در عراق طغیان کرده و پوشش واکسیناسیون هم در این کشور خوب نیست، طبعا تاثیرگذار است. رفت‌وآمدها، مراسم مذهبی، پروازها و ... در بروز مواردی از ابتلا تاثیرگذار است. یا مثلا فلج اطفال در کشور ما تقریبا ریشه‌کن شده، اما وقتی پناهجوها از کشور همسایه که پوشش واکسیناسیون خوبی ندارد، وارد کشور ما می‌شوند، باز ممکن است مواردی پیش بیاید.
دبیر انجمن متخصصین بیماری‌های عفونی ایران ادامه می‌دهد: البته برای این که اختلالی مثلا در برنامه حذف سرخک ما پیش نیاید، معمولا پناهجویانی که وارد کشور می‌شوند را واکسینه می‌کنیم اما طبیعتا واکسیناسیون همه آنها میسر و شدنی نیست. همین باعث می‌شود که در سیستم واکسیناسیون کشور ما با وجود همه هزینه‌هایی که داریم می‌کنیم، اختلال ایجاد شود.
دکتر رمضانی می‌گوید: اگر بخواهیم خود را با کشورهای همسایه مقایسه کنیم، از اغلب آنها مثل افغانستان، پاکستان و عراق از نظر پوشش واکسیناسیون، کنترل بهداشت آب و غذا و کنترل عفونت‌های انگلی خیلی جلوتریم. اما برخی کشورها مثل امارات و ترکیه هم در پوشش واکسیناسیون وضعیت خوبی دارند و نباید نادیده گرفت.
نظر شما