همشهری آنلاین- حمیدرضا رسولی: وقتی حاج میرزا علی اکبر کتابفروش خوانساری بهشت کوچکش در شهر سرسبز خوانسار را رها کرد و به تهران آمد تا کرکره مغازه کتابفروشی اش در تیمچه حاجب الدوله را ببرد کمتر کسی تصور می کرد که چند دهه بعد همشهریان او سکان نشر و چاپ کتاب در پایتخت را به دست بگیرند.
خواندنی‌های بیشتر را اینجا دنبال کنید
تیمچه حاجب الدوله و محدوده بازار حلبی سازها در دوره قاجار، قلب تپنده نشر و مرکز فروش کتاب در تهران به شمار می رفت. در آن دوره، خوانساری ها که در صنعت نشر پیشرو بودند به نیت توسعه کسب و کار و شروع زندگی تازه به تهران می آمدند و در محدوده بازار تهران جا گیر می شدند. علی رضا زمانی، تهران پژوه معتقد است خوانساری ها بنای نشر و فروش کتاب را در پایتخت گذاشتند و بازار کتاب و کتابخوانی در پایتخت با وجود آنها داغ شد: «مهاجرت خوانساری ها به تهران از دوره قاجار شروع شد. خوانساری ها که در صنف نشر و چاپ فعالیت می کردند برای توسعه کسب و کارشان در تیمچه حاجب الدوله و بازار بین الحرمین کتابفروشی جاگیر شدند. آنها کتاب ها را با نخ دسته بندی می کردند و با بساط گستری به فروش می رساندند. حاج میرزا علی اکبر کتابفروش خوانساری نخستین کسی بود که در تیمچه حاجب الدوله کتابفروشی کرد و راه و رسم نشر و چاپ در تهران را به همشهریانش نشان داد.»
بعد از موفقیت حاج میرزا علی اکبر کتابفروش، موج مهاجرت خوانساری ها به تهران سرعت گرفت و بیشتر آنها دستی در صنعت نشر و چاپ داشتند. اشرف الکتابی ها، علمی ها و میرباقری را باید نسل نخست کتابفروش های خوانساری در تهران دانست که در تیمچه حاجب الدوله صاحب اعتبار شدند و به خاطر سهولت در رفت و آمد به محل کسب و کارشان در حوالی بازار تهران سکونت پیدا کردند. زمانی در این باره می گوید: «نسل اول مهاجران خوانساری به تهران را همان کتابفروش های تیمچه حاجب الدوله تشکیل دادند. با گسترش تهران و احداث خیابان های جدید، خوانساری ها از تیمچه حاجب الدوله به خیابان ناصر خسرو نقل مکان کردند و نسل دوم کتابفروش های خوانساری متولد شد. میرزا محمد اسماعیل، پسر حاج میرزا علی اکبر کتابفروش یکی از نخستین افرادی بود که به خیابان ناصر خسرو رفت و کتابفروشی علمی را جنب ساختمان وزارت دارایی دایر کرد.»
طایفه های مختلف خوانساری که عمدتا ناشر و کتابفروش بودند در مقاطع زمانی مختلف به تهران کوچ کردند. بعد از رونق گرفتن بازار کتاب در خیابان ناصر خسرو، میرباقری ها در محدوده میدان شاه آباد سابق و بهارستان فعلی کتابفروشی دایر کردند و اشرف الکتابی ها در میدان امام حسین(ع) فعلی مشغول به کار شدند و این گونه بود که جمعیت خوانساری ها در تهران پراکنده شد. زمانی معتقد است با گذشت حدود ۱۲۰ سال، خوانساری ها هنوز سکان نشر کتاب در تهران را در دست دارند: «خوانساری ها در نشر کتاب و ترویج فرهنگ کتابخوانی در پایتخت نقش بی بدیلی داشته اند و فرزندان و نوه های طایفه های مختلف خوانسار هنوز در حوزه نشر فعالیت می کنند. به طور مثال محمد علی علمی ۱۶ فرزند داشت که جز یکی از آنها، بقیه در صنف نشر و چاپ فعالیت می کنند. این اتفاق در طایفه های اقبال و میرباقری هم رخ داده است.»
نظر شما