جلبک‌ها این بار در خزر شکفتند

حدود یک‌سال است که نام خلیج‌فارس برای بسیاری از کارشناسان و دوستداران محیط ‌زیست با «کشند قرمز» همراه می شود.

پدیده‌ای که از شهریور سال پیش آب‌های خلیج‌فارس را آلوده کرد. اما درحالی که هنوز هم متخصصان راه حل نهایی برای مبارزه با این شکوفایی جلبکی نیافته‌اند، این بار خبر از وقوع یک شکوفایی جلبکی دیگر از شمال ایران می‌رسد: طی گزارش‌های رسیده از کارشناسان گشت تحقیقاتی کشتی موسسه تحقیقات شیلات ایران روز پنجشنبه (29 مرداد) این رویداد (شکوفایی جلبکی شیری رنگ) در منطقه بین رامسر و تنکابن با وسعت 200 کیلومتر مربع از عمق 50 متر به بالا با تراکم انبوه رخ داده است.

دکتر رضا پورغلام، رییس پژوهشکده اکولوژی دریای خزر وابسته به موسسه تحقیقات شیلات ایران، در گفت‌وگو با ایسنا با اعلام این خبر می‌گوید: نمونه ارسالی از تنکابن به آزمایشگاه ارسال و پس از بررسی و مطالعات انجام شده توسط کارشناسان آزمایشگاه، پلانکتون مورد نظر جنس «Nodularia» از شاخه «Cyanophita» شناخته شد. 

وی با بیان اینکه این نمونه احتمالا گونه «Spumigena Nodularia» است می‌گوید: البته تایید این ادعا نیاز به بررسی‌های دقیق‌تری دارد.

به گفته این متخصص، تاکنون دو گونه «spumigena Nodularia» و «N. harveyana» در دریای خزر گزارش شده است،: «Spumigena.N» معمولا در تمام جهان انتشار دارند و در فصل تابستان و پاییز در خزر شمالی مشاهده شده‌اند و در خزر جنوبی به ندرت وجود دارند. «N. harveyana» در آب‌های شور و لب شور و به ندرت در آب های شیرین مشاهده می‌شوند و دراروپا، آسیا، آفریقا و آمریکا پراکنش دارند.

این گونه در دریای خزر نسبت به «Spumigena . N» از فراوانی بیشتری برخوردار است و بیشتر در فصل تابستان در ماه سپتامبر مشاهده می شود و بیشترین فراوانی آن در خزرشمالی در منطقه مرکزی آن متمرکز هستند. همچنین این جنس در تاریخ خرداد 1384نیز در نواحی غربی خزر جنوبی شکوفایی داشته است.

مطالعه روی شکوفایی وسیع و بی‌سابقه پلانکتونی در سال 1384 که در بخش جنوب غربی دریای خزر اتفاق افتاد، نشان داد که شکوفائی ایجاد شده مربوط به شاخه «Cyanophyta»  و جنس «Nodularia» است.

در سال‌های اخیر پدیده شکوفایی جلبکی منابع آبی و حیات آبزیان را با تهدیدات جدی روبرو کرده است. دریای خزر با توجه به عدم ارتباط به آب‌های آزاد، بیش از سایر منابع آبی تحت تاثیر رودخانه‌ها و منابع آلاینده محیطی است. تغییرات جوامع گیاهی و جانوری دریای خزر در سال‌های اخیر نشان می‌دهد که اکوسیستم طبیعی آن بیش از پیش تحت تاثیر عوامل زیستی (گونه‌های مهاجم) و غیر زیستی (ماکرو نوترینت‌ها و آلاینده‌ها) قرار گرفته است: مرگ گروهی فک‌ها که از سال 1379 آغاز و تا 10 اردیبهشت 1386 در سواحل قزاقستان نمونه‌هایی از آن تکرار شد، مرگ گروهی گاو ماهیان در بهار 1385 در سواحل غرب چابکسر استان گیلان، کاهش صید ماهیان خاویاری و برخی از ماهیان استخوانی دریای خزر، می‌تواند دلیلی بر این ادعا باشد.

شکوفایی جلبکی چیست؟
شکوفایی جلبکی پدیده افزایش جمعیت فیتوپلانکتون در یک سیستم آبی است که ممکن است در آب شیرین و همچنین محیط‌‌ های دریایی اتفاق افتد. فراوانی جلبکی به تعداد 100 تا 1000 عدد در میلی لیتر، در شرایط خاص ( دما، مواد مغذی و ...)، قادر به تولید شکوفایی جلبکی است.

در پدیده شکوفایی، تعداد جلبک‌ها به بیش از یک میلیون در میلی لیتر می‌رسد. شکوفایی جلبکی به رنگ‌های سبز، قهوه‌ای مایل به زرد و قرمز دیده می‌شود. پدیده شکوفایی جلبکی مربوط به جلبک های سبز – آبی (سیانوباکترها یا جلبک‌های سمی) و یا جلبک‌های غیر سمی است.

در اثر شکوفایی جلبکی، اکسیژن محلول در آب محیط کاهش یافته و در این شرایط موجودات آبزی قادر به ادامه حیات نیستند. از طرفی جلبک های سمی قادر به تولید بیوتوکسین هستند که مستقیماً به موجودات آبزی آسیب می‌رسانند و در برخی از شرایط، سبب مرگ آنان می‌شوند. سموم حاصل از شکوفائی جلبکی قادر است بر روی پوست انسان هنگام شنا و یا مصرف ماهیان آلوده تاثیر نامطلوب بگذارد.

به گفته رییس پژوهشکده اکولوژی دریای خزر، پیش بینی این وقایع در پی بررسی‌های سالانه اکولوژیک و طرح های تحقیقاتی پژوهشکده اکولوژی دریای خزر  در سنوات گذشته مشاهده و هشدارهای لازم ارائه شده است.

دکتر پورغلام، پایش دریائی و تعیین عوامل ایجاد تغییر در اکوسیستم حاضر، جهت ارائه راه حل‌های مناسب و جلوگیری از خسران اقتصادی و زیست محیطی را امری ضروری می‌داند و معتقد است باید به هشدارهای زیست محیطی در این زمینه توجه شود.

حال باید دید مسوولان در زمینه جلوگیری از روند آلودگی خزر چه تدبیری می‌اندیشند و چگونه با این شکوفایی جلبکی مبارزه می‌کنند.