رادیو همشهری | کوچه‌گرد ۱۸؛ راز سوره‌های قرآن مدفون زیر برج‌های تهران!

همشهری آنلاین - لیلاباقری: می‌دانستید زیر برج‌های شهر تهران ۱۱۴ سوره‌ قرآن دفن شده است؟ ماجرای دفن سوره‌های قرآن به دوران سلطنت شاه تهماسب صفوی برمی‌گردد و وقتی قزوین پایتخت ایران شد.

قصه از اینجا شروع می‌شود که تهران، در عقبه‌ای نه‌چندان جذاب، یکی از روستاهای ری بود. ری، شهری پررونق در تقاطع مسیرهای مهمی چون قم، خراسان، مازندران، قزوین و گیلان، به دلیل موقعیت استراتژیکش همواره در معرض حملات قرار داشت. روستای تهران هم به واسطه موقعیت طبیعی منحصربه‌فردش، یعنی شکاف‌ها و حفره‌های زیرزمینی، به پناهگاهی امن برای افراد گریزان از دشمن تبدیل شده بود. اما این پناهگاهِ طبیعی، روی دیگری هم داشت: تبدیل شدن به جایی امن برای دزدان و محلی جهت اختفای اموال مسروقه... آنهم وقتی که قزوین پایتخت است و کاروان‌های تجاری شکاری چرب برای راهزنان و البته تهران هم جایی امن برای دزد و مال دزدی.

این وضعیت تا زمانی ادامه داشت که شاه تهماسب صفوی وارد میدان شد. او که به دلیل دفن جد اعلای خاندان صفوی، سید حمزه، در نزدیکی مرقد حضرت عبدالعظیم حسنی، برای زیارت ری می‌آمد، به تدریج به تهران علاقه‌مند شد. شکار در دشت‌های اطراف، اقامت‌های طولانی‌تر و خرمی تهران، باعث شد تا او به فکر ساخت شهری مقاوم و ماندگار بیفتد.

شاه تهماسب تصمیم گرفت تا برای محافظت از تهران، دیوارهایی مستحکم با برج و بارو دور تا دور این روستا بسازد. اما این تنها یک حصار ساده نبود. او برای معنابخشی به کارش دستور داد ۱۱۴ برج در اطراف شهر ساخته شود، به تعداد سوره‌های قرآن و زیر هر برج هم، متن یکی از سوره‌های قرآن دفن شود.

حصار کشیده شده دور تهران طولی برابر با شش هزار قدم داشت و برای ساخت حصار و برج‌ها از دو منطقه بزرگ خاکبرداری شد که بعدها یکی از آن‌ها به نام «چاله میدان» و دیگری به نام «چاله حصار» شناخته شد. با گذشت زمان، شاه تهماسب دستور ساخت کاروانسراها و برج‌های نگهبانی بیشتری را صادر کرد. این اقدامات، آغازگر مسیر تبدیل تهران از یک روستای کوچک به شهری پررونق بود.

شاید ساخت حصار ‌تنها گامی برای حفاظت از شهر نبود، بلکه با محصور کردن روستا و البته دفن سوره‌های قرآن پیامی از هویت مذهبی و فرهنگی سازنده برج و بارو داد به اهالی روستایی که مأمن فراریان و راهزنان شده بودند و می‌گفت که روزگار قرار است به شکل دیگری بچرخد. شاید امروز تنها نام‌هایی چون چاله میدان و چاله حصار یادآور اولین قدم برای رونق گرفتن تهران باشد اما داستان ۱۱۴ سوره، همچنان بخشی از هویت پنهان این شهر بزرگ است؛ شهری که دیروز درون حصار رفت و ایمن شد و امروز زیر آسمانش روایت‌های ناگفته بسیاری دارد.

راوی: فاطمه لباف

تدوینگر: عاطفه حسین‌زاده

هجدهمین قسمت از پادکست کوچه گرد رو شنیدید درباره طهران در روزگاران قدیم.