مدت زیادی است هوای تهران، به پاییز و زمستان که می‌رسد، نفسش به شماره می‌افتد و تپش بی‌امان قلب، آزارش می‌دهد؛ پایتخت سرفه‌اش می‌گیرد و چراغ‌های قرمز روی تابلوهای دیجیتال، بالا و بالاتر می‌روند و خطر مرگ و بیماری خیمه می‌زند بر سلامتی و زندگی یک شهر چند‌میلیون نفری!
کار باید به جای باریکی برسد، باید حال «هوا» اورژانسی شود و باید سرب آن‌قدر در دم و بازدم اهالی پایتخت زیاد شود و نفس را سنگین کند تا یادمان بیفتد این شهر درد دارد؛ سال‌هاست درد دارد، اما درمان، انگار نه!
خزان از راه رسید تا معضلات پایتخت عمق تازه‌ای پیدا کند! برگ‌ها، درختان را رنگ تازه‌ای می‌زنند، تابستان با تمام گرما و تعطیلات بی‌دریغش به خاطره‌ها سپرده می‌شود تا صدای زنگ مدرسه‌ها، آوای دیگری به زندگی ببخشد. آهنگ زندگی، ریتم تندتری پیدا می‌کند، شور تازه‌ای پایتخت را فرا‌می‌گیرد و چون سال‌های پیشین، خیابان‌ها و کوچه‌ها پر از هیاهوی رفتن و آمدن‌های مدرسه می‌شود؛ فصل رونق درس و کتاب، مدرسه و دانشگاه با تمام پاییز گره خورده است و صد‌البته با ترافیک و آلودگی‌های بیشتر هوا هم.
اتومبیل‌ها، سرویس‌های مدارس، موتورسیکلت‌ها، اتوبوس‌ها و تاکسی‌ها و... چون خون در رگ‌های شهر به‌حرکت در‌می‌آیند و بیشتر از پیش فصل‌به‌فصل شدن یک‌سالِ به‌نیمه‌رسیده را برای پایتخت‌نشین‌ها قابل‌لمس می‌کنند. پاییز، هر‌چند بهار علم و مدرسه نامیده می‌شود، اما برای پایتخت، خیابان‌ها و هوایی که ما تنفس می‌کنیم، معنای دیگری دارد؛ شاید برزخ!
زنگ مدرسه‌ها که به‌صدا در‌می‌آید و موسم درس و دانشگاه، تهران را فرا‌می‌گیرد، حرکت و ازدحام، تکاپو و حجم بیشتری از تردد را به خیابان‌های پایتخت تحمیل می‌کند. با شروع پاییز و رونق گرفتن سالانه درس و مدرسه، ترافیک افزایش پیدا می‌کند و پیش‌بینی شده که امسال ترافیک در خیابان‌های تهران با شروع پاییز 25درصد بیشتر شود؛ رفت‌وآمدهای خودروها را کُندتر کند و بر روند حرکت در شهر، گره‌های بیشتری بیاندازد.
این گره‌های کور اتومبیل، صف‌های طولانی پشت چراغ‌های قرمز و هوای آلوده‌ای که معلوم نیست به ساکنان تهران زندگی می‌بخشد یا از سهم حیات‌شان می‌کاهد، ماجرایی همیشگی و تکراری است.زخم‌های کهنه شهر، سال‌هاست عوارض دردآلودش را از پایتخت‌نشین‌ها می‌گیرد و با بالابردن عدد و رقم و منحنی‌های آماری، طعم زندگی را برای تهرانی‌ها تلخ می‌کند، اما با گذر روزهای یکه‌تازی «آلودگی»هوا، دردهای شهر هم به فراموشی سپرده می‌شود تا سال بعد و پاییز و زمستانی دیگر!
مردمان عجیبی هستیم؛ کارد باید به استخوان برسد تا مفهوم درد را درک کنیم.
برای نفس‌کشیدن شهر، انجام معاینه‌فنی خودروها به‌عنوان راهکاری موثر، به‌عنوان قانونی لازم‌الاجرا درآمده است تا با رفع عیب خودروهای پایتخت، همه بتوانیم کمی اکسیژن نیز با «دم» به شش‌های‌مان برسانیم و نفس‌هامان سرشار از سرب و مونواکسیدکربن و... نباشد.
مردمان عجیبی هستیم؛ گله داریم از زندگی در پایتخت؛ شکوه می‌کنیم از ترافیک و پشت چراغ قرمز ماندن‌های طولانی. خیابان‌های تهران را یک پارکینگ بزرگ می‌نامیم و از تولید و راه‌یافتن این همه اتومبیل به خیابان‌های شهرمان که روزانه 1300 تا 1400 دستگاه است، تعجب‌زده‌ایم و آرزوی زندگی در گوشه‌ای دنج و به‌دور از هیاهو و ترافیک را بزرگ‌ترین آرزوی خود می‌دانیم.
مردمان عجیبی هستیم؛ وقتی آلودگی‌های هوا، قربانیانش را از نزدیکان ما انتخاب می‌کند به زمین و زمان ناسزا می‌گوییم و بی‌رحمانه همه رامقصر می‌دانیم. روز را به شب می‌دوزیم تا چرخ زندگی از گردش نیفتد؛ این همه تلاش برای گذران بهتر زندگی است، برای رفاه خانواده و فرزندان. مردمان عجیبی هستیم؛ بحث فرهنگ و نقش فردی در زندگی اجتماعی و شهری که پیش می‌آید، همه علامه دهر می‌شویم و بر دیگران خرده می‌گیریم، اما نقش خود را به‌عنوان یک‌شهروند در این همه مشکل نمی‌بینیم یا نمی‌خواهیم ببینیم.
باور نداریم اگر مرگ و بیماری بر فرزندان ما سایه انداخته است، اگر عزیزی عمر را در ساعت‌های پشت چراغ قرمز از دست می‌دهیم، اگر به‌واسطه زندگی در پایتخت، 5سال از عمرمان کاسته می‌شود و اکسیژن سهم کمتری در زندگی تهرانی‌ها دارد، ما مقصریم ،یک‌به‌یک اهالی این بی‌کران‌شهر در به‌وجود آمدن این درد مشترک؛مقصریم و گناهکار.
دانسته یا ندانسته، سهم‌دار دردهای پایتخت هستیم، معاینه‌فنی خودرو را جدی نمی‌گیریم و تا سایه قانون را بر سر و رنگ زرد قفل‌چرخ به چشم نبینیم، راهی مرکزهای معاینه‌فنی نمی‌شویم. از وسایل نقلیه عمومی کمتر استفاده می‌کنیم و حاضر نیستیم برای بهتر نفس کشیدن، کمی خودمان را به زحمت بیاندازیم و... مردمان عجیبی نیستیم؟
دنباله‌دار بودن مشکل ترافیک و آلودگی هوا در شهری 12میلیون نفری به‌نام تهران، شاید چندان هم عجیب نباشد. تعداد شهروندانی که به حقوق شهروندی خود و دیگران احترام می‌گذارند با اکثریت بی‌تفاوت و بی‌توجه به مشکلات شهر، قابل‌مقایسه نیست؛ هر‌چند این معادله رو به تغییر پیش می‌رود. واقعیت این است که بسیاری از ساکنان تهران بیش از آن‌که خود را در قبال شهر و مشکلات زیادش مسئول بدانند و در راه برون‌رفت از محاصره دود و ترافیک و... قدمی بردارند، هر‌یک به‌سویی می‌روند.
بی‌توجهی به مشکلات پایتخت توسط شهروندان تهرانی را به‌خوبی می‌توان در مساله آلودگی هوا و لزوم انجام معاینه‌فنی برای خودروها مشاهده کرد. پای قانون و سختگیری باید به میان بیاید و صحبت از جریمه، قفل‌چرخ و توقیف خودرو جدی شود تا مراکز معاینه‌فنی خودرو ناگهان شاهد صف‌های طولانی شوند و با آسان گرفتن پلیس و کمرنگ‌شدن سایه قانون، باز‌هم پایتخت می‌ماند و بی‌توجهی شهروندانش به حقوق شهروندی.
یک‌روز تعداد خودروهای مراجعه‌کننده به مراکز معاینه‌فنی خودرو به 30هزار دستگاه می‌رسد و روزی دیگر به کمتر از 1300دستگاه. حقوق شهروندی که هیچ، گاهی ما به حقوق و سلامتی خود و فرزندان‌مان هم فکر نمی‌کنیم و برای سالم نفس‌کشیدن و سلامت خانواده‌مان قدمی بر‌نمی‌داریم.
دی‌ماه سال گذشته، وقتی نفس‌های شهر به شماره افتاد و آلودگی هوا عرصه را تنگ کرد بر شُش‌های پایتخت‌نشین‌ها، روزهایی که کلاغ‌ها هم تاب سیاهی‌های آسمان شهر را نیاوردند و کوچ کردند؛ آن زمان که وارونگی هوا، مثل همه زمستان‌ها، واژه‌های خطرناک و خیلی خطرناک را روی تابلوهای سنجش آلودگی هوا برجسته کرده بود و آمار ناخوش‌‌آیند مرگ و بیماری جهشی ناگهانی داشت، انجام معاینه‌فنی خودروها به‌عنوان راهکاری موثر، مورد‌توجه قرار گرفت.
برای نفس‌کشیدن دوباره شهر، رفت‌و‌آمدها کنترل و داشتن برگه معاینه‌فنی الزامی شد. صف‌های طولانی و انتظارهای چند‌ساعته یا چند‌روزه، جلوی مراکز معاینه‌فنی چشمگیر شد و به‌این‌ترتیب تسکینی موقتی، دردهای شهر را به فراموشی سپرد و اوضاع کمی عادی شد.
آمار نشان می‌دهد، سال گذشته حدود 800هزار خودرو در تهران به مراکز معاینه‌فنی مراجعه کرده و از لحاظ آلایندگی و فنی مورد‌بررسی قرار گرفته‌اند.
هر‌چند قسمت عمده‌ای از مراجعه به مراکز معاینه‌فنی در سال گذشته، بنا به سختگیری‌های اعمال‌شده صورت گرفت و کمتر کسی به‌دلیل وظیفه‌شناسی راهی این مراکز شد، با این حال 800هزار دستگاه خودرو فقط 30درصد از خودروهای تردد‌کننده در سطح تهران را تشکیل می‌دهند. یعنی 70درصد از خودروهای پایتخت سال گذشته معاینه نشدند و به دود‌پراکنی و آلوده‌کردن هوای پایتخت هم‌چنان ادامه دادند.
قانون بدون اشاره به قید زمان، انجام معاینه‌فنی را برای خودروها الزامی می‌داند. بهار و پاییز فرق نمی‌کند؛ قانون، تابستان و زمستان نمی‌شناسد و قرار نیست انجام معاینه‌فنی خودروها وقتی الزامی شود که آلودگی، گلوی شهر را می‌فشارد و نفس‌کشیدن برای پایتخت‌نشینان سخت شده است! آلودگی هوا، بحرانی است که رفع شدنش به همدلی و حرکتی اجتماعی بستگی دارد؛ خواسته‌های اجتماعی تنها با همکاری و کمک تک‌تک افراد آن جامعه یا لااقل اکثر فرد‌به‌فرد آنان، رنگ واقعیت به‌خود می‌گیرد.
مشکلات بزرگی چون آلودگی هوای تهران بیش از آن‌که محتاج سختگیری‌های قانونی و راهکارهایی از این دست باشد، به دلسوزی همشهری‌ها نیازمند است و احساس مسئولیت داشتن یک‌یک ساکنان پایتخت.
لحظه‌ای به آن‌ها که دوست‌شان دارید، فکر کنید؛ به خانواده، فامیل، همسایه‌ها، بچه‌های محل و شهروندانی که با بودن و البته سلامتی تک‌تک آن‌ها پایتخت شکل می‌گیرد و پویا می‌ماند. به کسانی فکر کنید که دوست‌شان دارید و آن‌ها نمی‌دانند؛ برای بهتر نفس‌کشیدن و کاستن از دشواری‌های زندگی مدرن یا شبه‌مدرن پایتخت هم شده به سهمی که در آلوده‌کردن هوا دارید، فکر کنید.
زندگی در پایتخت فقط پشت ترافیک گیر کردن و خستگی‌های گاه و بی‌گاه نیست؛ جبری که ما را وادار می‌کند نسبت‌به زندگی خود و دیگران کمی بی‌مسئولیت باشیم. تا صف به درازا نکشیده و فرصت باقی است، تا جریمه نشده‌اید و قفل‌چرخ، اتومبیل‌تان را به توقف وادار نکرده، تا هوای شهر در وضعیت عادی است، به مرکز معاینه‌فنی خودرو بروید. برای سلامتی آن‌ها که دوست‌شان دارید؛ آن‌ها که می‌دانند وآن‌هایی که نمی‌دانند!
انجام معاینه‌فنی نه تنها نفس‌کشیدن شهر را آسان می‌کند، بلکه در ایمنی و کاهش مصرف سوخت هم تاثیر قابل‌توجهی دارد. معاینه‌فنی می‌تواند تا 40درصد از مصرف سوخت خودروی شما در جاده‌ها بکاهد و این رقم را در رفت‌وآمدهای شهری به 10درصد، صرفه‌جویی در مصرف بنزین برساند.
بررسی وضعیت فنی خودروها و رفع عیب و مشکلات آن‌ها، در شهری چون تهران که زمستان‌هایش با وارونگی هوا و تشدید وضعیت آلودگی مواجه است، تاثیر به‌سزایی می‌تواند داشته‌باشد. اگر تمام خودروهای پایتخت معاینه‌فنی شوند و آلایندگی‌شان از حد مجاز بیشتر نشود، می‌توان امیدوار بود بین 23 تا 40درصد از آلودگی‌های هوایی که تنفس می‌کنیم، کم شود و وضعیت آن به نزدیکی‌های خطرناک و خیلی خطرناک هم نرسد.
در تهران حدود 3میلیون خودرو تردد دارند؛ جالب است بدانید میزان آلودگی خودروهای فرسوده یکصدبرابر خودروهای جدید است و موتورسیکلت‌ها هم 7برابر اتومبیل‌های نو، در کار تولید آلاینده هستند.اوایل مرداد‌ماه سال‌جاری، برای آن‌که کار به دقیقه90 کشیده نشود و انجام معاینه‌فنی به فصل زمستان موکول نشود، پلیس راهنمایی‌و‌رانندگی و مسئولان اجرایی شهر، لزوم انجام معاینه‌فنی خودرو را مطرح کردند و کنترل و برخورد با خودروهای فاقد برگه معاینه‌فنی را در دستورکار قرار دادند.
براساس پیش‌بینی مسئولان ستاد مرکزی معاینه‌فنی خودروهای تهران و با توجه به حضور شهروندان تهرانی در مراکز معاینه‌فنی، تا نیمه‌های فصل پاییز، بیش از یک‌و‌نیم میلیون خودرو در تهران برگه معاینه‌فنی دریافت خواهند کرد.بنا بر این فرضیه می‌توان ا میدوار بود که پیش از اوج گرفتن آلودگی‌های هوای تهران در زمستان پیش‌رو، بیش از نیمی از خودروهای تهران دیگر سهمی در آلودگی هوای پایتخت نداشته‌باشند.
همشهری مسافر
