هرچند سیاست کلی مدیران اجرایی در حوزه شهرسازی و معماری توسعه عمودی شهر بوده و در سال‌های اخیر بلندمرتبه‌سازی با جدیت پیگیری می‌شود اما صحبت‌های مسئولان و کارشناسان شهرسازی گویای آن است که 98درصد ساختمان‌های تهران کوتاه بوده و تنها 2درصد از آنها بلندتر از 9 طبقه هستند.
موضوعی که نگرانی کارشناسان را عمیق‌تر کرده و موجب بروز مشکلاتی در ابعاد و زوایای مختلف اجتماعی، اقتصادی و امنیتی می‌شود. زیرا کارشناسان شهرسازی بر این باورند که رشد افقی از مهم‌ترین موانع توسعه پایدار شهری بوده و از بعد امنیتی، زمینه را برای اغتشاشات و ناامنی‌های اجتماعی آماده می‌کند.
هر چند کارشناسان داخلی برآوردی از میزان خسارات در شهرهای دارای ساختمان‌های بلندمرتبه و کوتاه نداشته و به تحلیل‌های علمی اکتفا می‌کنند اما برنامه‌ریزان شهری در جوامع توسعه یافته که دارای درصد بالایی از ساختمان‌های بلندمرتبه هستند آمار و ارقامی داده‌اند که گویای آن است شهرهایی که رشد افقی داشته و در ارتفاع توسعه پیدا نکرده‌اند در زمان بروز حوادث غیرمترقبه و ناامنی‌ها 5 برابر بیشتر از شهرهای دیگر که در ارتفاع توسعه یافته‌اند آسیب می‌بینند.
البته این تمام ماجرا نبوده و توسعه کلانشهرها در سطح که تهران بارزترین نمونه آن به حساب می‌آید شبکه حمل‌ونقل طولانی تری را می‌طلبد که امروزه یکی از مهم‌ترین چالش‌های تهران نیز همین مسئله است و پایتخت از قبل رشد افقی، آسیب‌هایی جدی در این زمینه می‌بیند. به‌گونه‌ای که کارشناسان چنین استدلال می‌آورند که اگر تهران به این صورت در سطح رشد نمی‌کرد شاید معضل حمل‌ونقل و ترافیک آن پیچیده نمی‌شد. با این همه کوتاه بودن تهران ابعاد مختلفی دارد که به‌نظر می‌رسد شهر را در آینده نزدیک با مشکلات اساسی مواجه سازد.
متوسط طبقات در تهران 6/1درصد است
بر خلاف تصور عامه که تهران را شهری با ساختمان‌های بلند مرتبه می‌دانند تهران شهری با ساختمان‌های کوتاه بوده و متوسط طبقات در آن به 6/1درصد متوسط پایتخت‌های جهان به‌لحاظ بلندمرتبه‌سازی می‌رسد که از دیدگاه کارشناسان شهرسازی رقم قابل توجهی نبوده و نشان می‌دهد که پایتخت در سطح شکل گرفته است.
بیت‌الله ستاریان، عضو نظام مهندسی و هیأت علمی دانشگاه تهران با تاکید بر این نکته که رشد افقی هزینه‌هایی را برای نگهداری شهر به مدیران شهری تحمیل می‌کند، می‌گوید: با‌توجه به وضعیت ساختمان‌ها در پایتخت‌های دنیا می‌توان تهران را کوتاه‌ترین پایتخت جهان دانست که بیشترین درصد رشد آن در سطح بوده و زمانی که یک شهر در سطح رشد می‌کند هزینه‌های سربار خدمات رسانی هم افزایش می‌یابد، چرا که در رشد افقی شهر با توجه به پراکندگی تراکم نیاز به امکانات خدماتی زیادی وجود دارد و مسئولان مجبورند مبالغ بیشتری را نسبت به زمانی که شهر در ارتفاع توسعه می‌یابد برای ارائه خدمات هزینه کنند و این مسئله باعث می‌شود خدمات به‌صورت کافی در سطح شهر توزیع نشود و اساسا ضعف‌هایی در این رابطه وجود دارد که گاها به بروز نارضایتی‌هایی می‌انجامد.
او می‌افزاید: تهران در حالی در سطح توسعه پیدا کرده که محدودیت‌های بسیاری در مورد زمین وجود دارد و با توجه به این مسئله ضروری که شهر در ارتفاع رشد کند. هر چند در بسیاری نقاط تهران که روی گسل واقع شده‌اند امکان بلندمرتبه‌سازی وجود ندارد و اصول فنی و ایمنی ایجاب می‌کند که شهر در سطح توسعه یابد اما با توجه به محدودیت زمین و منابع ضرورت دارد بلندمرتبه‌سازی صورت بگیرد، تا هم ارائه خدمات راحت‌تر شود و هم از بروز برخی مشکلات امنیتی جلوگیری به عمل بیاید؛ موضوعی که در بررسی‌های کارشناسی صورت پیچیده تری به‌خود می‌گیرد.
تأمین امنیت در شهرهای کوتاه دشوار است
ستاریان با برخی کارشناسان شهرسازی و معماری در این نکته که تهران و کلانشهرهایی که رشد افقی دارند از نظر شهرسازی امنیت لازم را نداشته و احتمال بروز پاره‌ای از مشکلات امنیتی در آنها وجود دارد متفق القول بوده و بر این باور است که رشد افقی زمینه مساعدتری را برای بروز مسائل امنیتی و سیاسی فراهم می‌آورد و از این‌رو اغلب سیاستگذاران و برنامه‌ریزان شهری به سمت و سوی بلندمرتبه‌سازی رفته و شهر را در ارتفاع توسعه می‌دهند و به موازات ارائه خدمات عادلانه، کنترل بیشتری برمحیط شهری دارند.
او در این رابطه مثالی می‌آورد و می‌گوید: در یک واحد مسکونی که 50 واحد دارد و زمین کمتری نیز اشغال شده امکان خدمات رسانی در ابعاد وسیع وجود دارد و اساسا از نظر امنیتی نیز شرایط مطلوب تری فراهم است درحالی‌که در محدوده‌ای که واحدها در سطح شکل گرفته‌اند و پراکنده هستند امکان خدمات رسانی به آن صورت مطلوب که در ساختمان‌های بلند مرتبه‌وجود دارد، وجود ندارد و از نظر امنیتی نیز در مقایسه با واحدهای بلندمرتبه چندان قابل اعتماد نیست. به‌گونه‌ای که در حال حاضر برنامه‌ریزان شهری راهبرد فشرده‌سازی و افزایش تراکم و رشد عمودی هوشمندانه را در پیش گرفته‌اند و آن را یک راهکار اساسی برای توسعه پایدار و برقراری امنیت می‌دانند.
گسل‌ها، مانع بلندمرتبه‌سازی در تهران
هر چند کارشناسان شهری برای توزیع مناسب فضاهای خدماتی و رفاهی پیشنهاد می‌کنند که شهر در ارتفاع توسعه یافته و گسترش کمتری در سطح داشته باشد اما مسئله مهمی که در این رابطه وجود دارد و به‌عنوان مانع محسوب می‌شود این است که تهران دارای گسل‌های متعددی در مناطق مختلف بوده و این موضوع باعث می‌شود ساخت ساختمان‌های بلند مرتبه و برج به آن صورتی که در سایرکلانشهرها صورت می‌گیرد در تهران با موانعی روبه‌رو باشد.
براساس صحبت‌های کارشناسان زلزله نگار، تهران یکی از 4 منطقه زلزله خیز کشور بوده که طولانی‌ترین گسل در شمال آن به طول 120 کیلومتر واقع شده و همین مسئله ایجاب می‌کند که شهر در سطح توسعه پیدا کند.
سعید سادات نیا، مدیر جامعه معماران ایران و نایب رئیس انجمن صنفی مهندسان مشاور در این ارتباط می‌گوید: هر چند با رشد افقی شهر مخالفم و آن را برای توزیع عادلانه امکانات و خدمات مناسب نمی‌دانم اما معتقدم با توجه به زلزله خیز بودن تهران، بلند مرتبه‌سازی عملا با مشکلات و موانعی همراه است و ما زمانی می‌توانیم اقدام به بلند مرتبه‌سازی در پایتخت کنیم که تکنولوژی پیشرفته‌ای را هم در آن به کار گیریم همانند ژاپن که به‌رغم بروز زلزله‌های بالای 7 ریشتر ساختمان‌های بلند مرتبه در آن تخریب نمی‌شود و البته در توسعه افقی وجود کوچه‌های باریک و تنگ خطرناک‌تر از ساختمان‌های بلند مرتبه بوده و آثار تخریبی بسیاری به‌دنبال دارد و نمی‌توان این سبک شهرسازی را در برابر زلزله مقاوم دانست؛ موضوعی که دیگر کارشناسان شهری نیز بر آن صحه گذاشته و معتقدند تهران به‌علت وجود گسل‌ها نتوانسته در ارتفاع رشد کند.
هر چند برخی این توجیه را رد کرده و علل دیگری را در این رابطه مطرح می‌کنند ولی آنچه واقعیت دارد این است که تهران نسبت به دیگر پایتخت‌ها، شهری کوتاه بوده وبرج و آسمانخراش ندارد.
