رفتن به طبیعت و تماشای پرندگان زیبا، تفریحی است که سال‌هاست در بین مردم دنیا رواج یافته و علاقه‌مندان آن فارغ از نوع شغل یا تخصصی که دارند با شوق و ذوق آن را دنبال می‌کنند. برخلاف تصور عامه مردم، برای پرنده‌نگری لازم نیست پرنده‌شناس باشید و تنها علاقه‌مندی به طبیعت کافی است؛ کما اینکه پرهای رنگارنگ یک «سهره» یا زیبایی آواز یک «توکا» براحتی می‌تواند هر بیننده یا شنونده‌ای را تحت‌تأثیر قرار دهد.
آرامش و لذت پرنده‌نگری به حدی است که بسیاری از روانشناسان آن را راه‌حلی برای آرامش فکری و تقویت روحیه افراد می‌دانند. با این مقدمه بد نیست بدانید که منطقه شمیران به دلیل داشتن ویژگی‌های متعدد طبیعی از جمله کوهستان، فضای‌سبز، رودخانه و نظایر آن از جمله خواستگاه‌های شناخته‌شده پرنده‌نگری در شهر تهران بوده و یکی از پرجمعیت‌ترین گردشگاه‌های خاص پرنده‌نگرها به شمار می‌رود. اگر به پرنده‌نگری علاقه‌مند شده و می‌خواهید آن را به صورت حرفه‌ای دنبال کنید بهتر است این گزارش را تا انتها بخوانید.
یکی از پررونق‌ترین شاخه‌های اکوتوریسم شاخه پرنده‌نگری است که بیش از 200 سال قدمت داشته و باشگاه‌های متعددی تاکنون در کشورهای مختلف در این زمینه تشکیل شده است، بطوری که برخی از این باشگاه‌ها بیش از یک میلیون نفر عضو فعال دارند.
حتی در بعضی از کشورهای آسیایی مثل ژاپن پرنده‌نگری آنقدر در بین مردم رواج پیدا کرده است که سالانه چند میلیون نفر تنها برای مشاهده پرندگان در دیگر نقاط جهان از این کشور خارج می‌شوند؛ از این‌رو حجم بالای گردش مالی کشورهای پیشرو در پرنده‌نگری نشانه بسیار خوبی از اهمیت این شاخه «اکوتوریسم» است.
تعداد پرنده‌نگرهای فعال همواره رو به افزایش است تا حدی که در کشورهای انگلیس و آلمان برابر طرفداران فوتبال، پرنده‌نگر وجود دارد. در کشور ما نیز روزبه‌روز بر تعداد دوستداران پرندگان و پرنده‌نگری افزوده می‌شود. پرنده‌نگری جزو هیچ‌یک از شاخه‌های علوم محسوب نمی‌شود و یک پرنده‌نگر در زمره محققان به شمار نمی‌رود. بلکه پرنده‌نگری یکی از زیرشاخه‌های طبیعت‌گردی به شمار رفته و می‌تواند تنها رویکرد تفریحی داشته باشد.
جالب اینکه پرنده‌شناس‌ها بسیار جزئی‌تر از پرنده‌نگرها به این موجودات نگاه می‌کنند و فقط اهداف مطالعاتی و تحقیقاتی خود را در نظر می‌گیرند؛ در حالی که پرنده‌نگر لذت بردن، کسب تجربه و آموختن از دنیای پررمز و راز پرندگان را جزئی از علاقه‌مندی خود می‌داند.
برای پرنده‌نگر شدن کافیست یک کتاب راهنما، یک دوربین چشمی و یک دفترچه یادداشت مشاهدات صحرایی داشته باشید؛ در مرحله بعد عضویت در یک کلوپ پرنده‌نگری و شرکت در کلاس‌های آموزشی یا همراه شدن با افراد خبره می‌تواند در مدت کوتاهی شما را در جمع پرنده‌نگرهای حرفه‌ای قرار بدهد.
پرنده‌نگری پیر و جوان نمی‌شناسد
بطور کلی مقوله پرنده‌نگری با پرنده‌شناسی متفاوت است؛ به عقیده بسیاری از کارشناسان پرنده‌نگری همواره مورد متوجه عامه مردم است که بدون داشتن تخصص یا رشته خاصی می‌توانند از دنیای پرنده‌ها لذت ببرند. بسیاری از پیشکسوتان و بزرگان رشته پرنده‌نگری در جهان فاقد تحصیلات دانشگاهی در این رشته هستند.
کلاً پرنده‌نگری زن و مرد یا پیر و جوان نمی‌شناسد، همه می‌توانند به اندازه دانش‌و علاقه‌مندی خود از آن لذت ببرند. «مهدی عباسی» کارشناس و مدرس گردشگری با اشاره به فعالیت تورهای ویژه پرنده‌نگری در تهران می‌گوید: «این شاخه از رشته طبیعت‌گردی حدود 3 سال است که به صورت حرفه‌ای توسط مؤسسات و شرکت‌های گردشگری دنبال شده و سالانه بیش از 400 نفر در قالب برنامه‌های منظم گردشگری در آن حضور دارند.
همچنین در 3 فصل سال گروه‌هایی در قالب اکوتوریسم از کشورهای اکراین، ترکیه، حوزه خلیج فارس و برخی کشورهای اروپایی برای پرنده‌نگری به شهرهای ایران و شمیران سفر می‌کنند.»
تاکنون در کشور ما 517 گونه پرنده به ثبت رسیده است که از این تعداد 50 گونه یا در معرض انقراض بوده و یا به لحاظ پرنده‌نگری جاذب دارند؛ هر 2 گروه می‌توانند از جاذبه‌های اکوتوریستی کشور در خصوص پرنده‌نگری محسوب شوند. جالب آنکه این تنوع بسیار بیشتر از برخی کشورهای اروپایی است که بعضاً در مقوله پرنده‌نگری حرفی برای گفتن دارند.
در تهران نیز چنین وضعی وجود دارد. «هاشمی» مدیر گروه طرلان در این باره می‌گوید: «تاکنون در پایتخت و حومه آن 140 گونه از پرندگان را شناسایی کردیم؛ در منطقه یک به علت موقعیت خاص طبیعی این گونه‌ها تنوع بسیار جالبی دارند، هر چند همه مناطق تهران ویژگی‌های خاص خود را داند.
علاوه بر پرندگان بومی تهران، حضور مهاجران تابستانه مثل باخورک‌ها که از آفریقا به ایران سفر کرده و یا مهاجران زمستانه مثل سهره جنگلی و توکای پشت بلوطی که در فصول سرد سال از مناطق شمالی کره زمین پرواز می‌کند و مهمان ما تهرانی‌ها می‌شود
یا مهاجران عبوری که از شهر ما به عنوان فرودگاه ترانزیت استفاده می‌کنند از جمله جاذبه‌های مهم پرنده‌نگری در تهران به شمار می‌رود.» هم اینک بوستان‌های جمشیدیه، قیطریه، نیاوران، اراضی سعدآباد و بخش‌هایی از لواسان به عنوان مناطق مستعد پرنده‌نگری شناخته شده است.
فضای سبز یا خانه پرندگان
به طور کلی فضای سبز همواره به عنوان خانه امن پرندگان به حساب آمده و توسعه آن می‌تواند زمینه حضور پرندگان مختلف را فراهم کند و امکان رصد آنها توسط پرنده‌نگرها را بوجود بیاورد.از سوی دیگر کاهش آلودگی هوا نیز در افزایش حضور پرندگان و رونق بازار پرنده‌نگری در شمیران مؤثر است. وقتی پارک‌ها و باغ‌ها را از دست بدهیم به طور طبیعی زیستگاه بسیاری از پرندگان هم تخریب یا نابود می‌شود.
در این مسیر پرندگانی می‌توانند پایدار بمانند که قدرت انطباق بیشتری دارند، از این رو لازم است تا مدیریت شهری و دیگر فعالان حوزه گردشگری و محیط زیست محیط امنی را برای حضور پرندگان در منطقه ایجاد کنند. با این حال جریان پرنده‌نگری در شمیران، اکنون در ابتدای راه خود قرار دارد و به توجه بیشتر مسئولان و حمایت علاقه‌مندان به محیط زیست و طبیعت‌گردی احتیاج دارد.
کوتاه با بهروز اسدی کارشناس محیط زیست
باید از طبیعت حفاظت کنیم
سالانه بخش قابل توجهی از محیط زیست شمیران به علت بی‌توجهی در حفظ منابع طبیعی دچار فرسایش شده و یا با حضور غیرمجاز سازندگان مسکن بخش مهمی از این اراضی رو به نابودی و فراموشی می‌رود. تشکیل گروه‌های حامی محیط زیست از جمله راهکارهایی است که می‌تواند به ثبات بیشتر طبیعت در شمیران و جلوگیری از فرسایش سریع آن منجر شود. در این گفت‌وگوی کوتاه «بهروز اسدی» کارشناس ارشد محیط زیست و فعال طبیعت‌گردی به اهمیت حضور تشکل‌های حافظ زیست بوم شهری اشاره می‌کند.
به طور منابع طبیعی شمیران از چه طریق مورد تهدید یا تخریب قرار می‌گیرد؟
با افزایش ساخت و سازهای مسکونی و نفوذ انسان به بافت‌های بکر طبیعی بسیاری از منابع خدادادی نظیر خاک، آب و اراضی کشاورزی نابود شده و محیط زیست جانوری دچار مهاجرت یا پراکندگی می‌شود. اگرچه این مسئله در شمیران تا حدی محسوس نیست اما می‌تواند جدی باشد. اکنون بسیاری از اراضی شمال شرقی منطقه دستخوش تغییرات شده و کاربری‌های مختلف تجاری و مسکونی پیدا کرده‌اند.
همین رویکرد در ارتفاعات هم دیده می‌شود که خوشبختانه با تدابیر خوب شهرداری تا حد زیادی از پیشرفت آن کاسته شده است.
تشکل گروه‌های حافظ محیط زیست می‌تواند این نابسامانی‌ها را جبران کند؟
اگرچه هنوز بسیاری از NGOهای فعال در زمینه محیط زیست نتوانسته‌اند قدرت اجرایی پیدا کنند اما حضور آنها در محیط طبیعت و رصد فعالیت‌های مخرب و انعکاس آن به دستگاه‌های مسئول می‌تواند تا حد زیادی از مشکلات بکاهد. البته در این منطقه بیش از 7 گروه فعال محیط زیستی حضور دارند و در کنار سازمان حفاظت از محیط زیست، شهرداری و دیگر ارگان‌های مسئول از طبیعت شمیران محافظت می‌کنند.
فعالیت این گروه‌ها تا چه اندازه به رشد گردشگری طبیعی در این منطقه کمک خواهد کرد؟
به طور حتم این اقدامات بی‌تأثیر نیست و می‌تواند در مدت زمان معینی نتایج خوبی را به همراه داشته باشد. به عنوان مثال فعالیت‌های اطلاع‌رسانی یا برگزاری جشنواره‌هایی نظیر آنچه که در مورد یوزپلنگ ایرانی در دارآباد و نظایر آن برپا شد به حفظ بیشتر محیط زیست ملی و استانی کمک کرده و در نهایت ورود بیشتر گردشگران و طبیعت‌دوستان آشنا به محیط زیست را رقم خواهد زد.
همشهری محله - 1
