از هر طرف به آن نگاه کنی باز هم می‌بینی پول در مترو حرف اول را می‌زند و حالا که کم آمده و عملا دارد حرف آخر را می‌زند، همه چیز خوابیده است. دولت می‌گوید به اندازه کافی پول داده است و شهرداری اسناد محکمی در دست دارد، این گزارش به نوعی بررسی این مساله است.
درست هنگامی‌که مترو در کسری بودجه دست و پا می‌زند و شهرداری برای اعزام هر قطار با مشکل مواجه است، دولت مدعی شده که بیشترین کمک مالی به مترو در طول تاریخ مترو صورت گرفته است.
حتی اگر این موضوع به طور کامل درست باشد، واقعیت این است که با توسعه مترو نیاز مالی آن هرساله بیشتر می‌شود و با افزایش روزافزون کاربران این سامانه هم‌چنان بر هزینه‌های مترو افزوده می‌شود. جالب این‌که با وجود عدم تطابق دخل و خرج مترو هم‌چنان مسافران این وسیله حمل‌ونقلی به صورت یارانه‌ای از این وسیله استفاده می‌کنند و شیر یارانه‌ها هم به جیب شهرداری چکه می‌کند.نگاهی کلی به بودجه در این گزارش تا حدی نشان می‌دهد که نمودار بودجه مترو در چند سال اخیر چه شیبی داشته است.
انواع بودجه در مترو
بودجه اصولا 2شیوه و روش اصلی دارد که نوع اول نقدی و نوع دیگر اعتباری یا فاینانس است.به زبان عامیانه‌تر در یک نوع پول نقد در اختیار سازمان و یا نهاد قرار می‌گیرد و در نوع دیگر اعتبارات عموما بین‌المللی برای خرید اقلام مختلف در اختیار سازمان یا نهاد گذاشته می‌شود که به‌وسیله این اعتبارات خریدهای بین‌المللی صورت می‌گیرد.
اگرچه بودجه نقدی عموما در هزینه‌های جاری استفاده می‌شود و بودجه‌های اعتباری در خرید‌ها مصرف می‌شوند، اما واقعیت این است که هر 2مورد حکم پول را دارند و البته پول نیز حلال اغلب مشکلات موجود در پروژه‌هاست. به عبارتی بودجه اعتباری یا همان فاینانس هم جزو بودجه نقدی محسوب می‌شود، به‌خصوص در مقوله‌هایی مانند مترو که نیازمند خریدهای خارجی است و بخش عمده‌ای از هزینه‌های اختصاص یافته به مترو باید صرف خرید اقلام مختلف از دیگر کشور‌ها شود.
شیب منفی بودجه
بررسی بودجه مترو در دولت‌های گذشته نشان می‌دهد در دولت‌های پنجم و ششم بودجه‌ای معادل 800میلیون دلار در اختیار مترو قرار گرفت و در دولت‌های هفتم و هشتم نیز این بودجه به 1600 میلیون دلار رسید. بخش عمده‌ای از این بودجه مربوط به اعتبارات بین‌المللی مترو یا همان فاینانس بوده و قسمتی نیز به مبالغ نقدی اختصاص داشته که برحسب توانایی مترو جذب شده است.
جمع این 2بودجه در 16سال 4دولت یاد شده(از دولت پنجم تا هشتم) معادل 2400میلیارد تومان با احتساب قیمت امروز دلار است. بودجه‌ای که اگر چه بخش ریالی آن که به صورت نقدی بوده کمتر است، اما بخش ارزی آن کفاف سرعت البته کندتر آن روز‌های مترو را می‌داده است.
بدون فاینانس
اما شرایط بین‌المللی باعث بسته شدن مسیر خریدهای اعتباری در ایران شده است و این موضوع باعث شده عملا فاینانس نقش خود را در بودجه‌ها از دست بدهد. از دست رفتن این شیوه تامین منابع مالی ضربه بزرگی به پیشرفت این دست پروژه‌ها وارد و شبکه تامین امکانات از خارج از کشور را مختل کرده است، اما برای رفع این مشکل باید از مبالغ نقدی به‌عنوان جایگزین منابع اعتباری استفاده کرد و در این راه نیز باید توان بیشتری صرف نمود تا بودجه موردنیاز تامین شود.
تلاش مضاعفی که عملا در بودجه سال‌های اخیر مترو دیده نمی‌شود. هرچند بودجه نقدی مترو به نسبت گذشته بیشتر شده است، اما این بودجه با توجه به تورم سالیانه، حجم افزوده شده هزینه‌های جاری مترو و هم‌چنین حذف معاملات اعتباری به نسبت گذشته کاهش داشته است. بودجه سال‌های اخیر مترو که توسط دولت پرداخت شده عملا 400میلیارد تومان بوده است. رقمی‌که البته در مقابل هزینه‌های مترو به چشم نمی‌آید.
پیشرفت بدون بودجه
با وجود این شیب نزولی بودجه، باز هم پیشرفت مترو بی‌نظیر بوده است. درواقع با وجود حذف یکی از مهم‌ترین بخش‌های مترو که همان تامین اعتبارات است، مترو هم‌چنان به پیش می‌رود.
مترو در مدت 18سال به طور متوسط سالیانه 4کیلومتر پیشرفت‌کرده‌است، یعنی در طول 18سال قریب به 72کیلومتر ساخته شده، اما این رقم با 47کیلومتری که از ابتدای سال1384 تا امروز ساخته شده، قابل قیاس نیست. مترو تهران در 4سال اخیر سالانه 10کیلومتر پیشرفت داشته که این با وجود کاهش اعتبارات در قیاس با ارزش دلار رخ می‌دهد که رشد بسیار قابل‌توجهی است. مضاف بر این‌که تا پایان سال 1388 طول خطوط مترو تهران به عدد 118کیلومتر خواهد رسید.
علاوه بر این در این سال‌ها مترو زیرساخت‌های خود را نیز تقویت کرده است. در این میان باید اشاره کرد که در صورت تخصیص اعتبارات کافی در سال1389، زیرساخت برای افزایش 25کیلومتری مسیر مترو وجود خواهد داشت.
آماری که حرف‌های ناگواری دارد
براساس طرح جامع حمل‌ونقل شهر تهران، پایتخت نیاز به 490کیلومتر مترو دارد که البته برخی معتقدند که این رقم نیاز واقعی شهر تهران نیست. زیرا تهران به بیش از این 490کیلومتر مترو نیاز دارد و این عدد در زمان تصویب چنین طرحی معنا داشته است. رشد نامتقارن تهران نقاطی را نیازمند مترو کرده که زمانی در هیچ کجای معادلات شهری به حساب نمی‌آمدند و علاوه بر آن توسعه جمعیت تهران سبب شده که ظرفیت اسمی مترو در برنامه تصویب شده نیز کفاف جمعیت شهر را ندهد.
این بخش را جدی بگیرید
اما واقعیت این است که بودجه اختصاصی توسط دولت درد چندانی از مترو پرهزینه دوا نمی‌کند. مترو درمان پرهزینه سرطان ترافیک تهران است، آن هم در زمانی که کسی برای این بیمار سرطانی اشکی نمی‌ریزد. واقعیت این است که به شدت سرطان ترافیک روزانه به اندازه هزاران خودرو افزوده می‌شود و درمان آن نیازمند بودجه‌ای است که به خوبی تزریق نمی‌شود و هزینه‌های آن را تامین نمی‌کند.
بحران اخیر مترو با کمک 8میلیاردی دولت روبه‌رو شد، کمکی که در قیاس با اعداد و ارقام شهروندی چشمگیر به نظر می‌رسد، اما در مقایسه با هزینه‌های مترو بسیار ناچیز است.بد نیست بدانید تنها بودجه در نظر گرفته شده برای ورود قطارهای مترو (فارغ از پیش پرداخت‌ها) در طول سال 300میلیارد تومان است.
برای توسعه هر کیلومتر خطوط مترو 40میلیارد تومان هزینه می‌شود که با یک حساب سرانگشتی با این بودجه اضطراری می‌توان 250متر به طول مترو اضافه کرد!جالب‌تر این‌که براساس قانون توسعه حمل‌ونقل و مدیریت مصرف سوخت باید 30درصد حمل‌ونقل شهر تهران به وسیله مترو صورت گیرد، عددی که در حال حاضر 6درصد است.
همشهری مسافر
