در این یادداشت به همین نکات اشاره شده است.
اول: هفتمین نمایشگاه یاد یار مهربان شبنه این هفته (29 آبان) به پایان راه خود رسید.بنا بر قاعده مرسوم چند دوره گذشته این نمایشگاه، به هر مدرسه در سطح شهر تهران، نزدیک به 300هزار تومان بودجه پرداخت می شود تا بتوانند دست به انتخاب کتاب زده و سپس با خرید آن کتابخانه را تجهیز کنند. از قرار در نمایشگاه امسال وزارت ارشاد هم مشارکت مالی داشت و 50 درصد از یک ونیم میلیارد تومان بودجه مورد نظر را آنها تامین کرده‌اند.[هفتمین نمایشگاه یادیارمهربان افتتاح شد]
قاعده کار هم این است که مدیران مدارس یا مسولین کتابخانههای مدارس بعد از حضور در نمایشگاه این امکان را پیدا می‌کنند که با سرکشی به ناشرانی که در این نمایشگاه شرکت می‌کنند، به انتخاب و خرید مستقیم کتاب دست یازند. امسال هم تغییری کیفی تر در این نمایشگاه رخ داد و آن اینکه از 15 هزار عنوان کتابی که از سوی ناشران در نمایشگاه شرکت داده بودند، در طبقه زیرین تالار بوستان گفت‌وگو،نمایشگاهی موضوعی ترتیب داده شده بود،تا مراجعه کنندگان بتوانند قبل از مراجعه به غرفه ناشران از این عناوین هم دیدن کنند و انتخاب‌های خود را دقیق‌تر انجام دهند.
در نمایشگاه یادیار مهربان برای هر غرفه دو نماینده از طرف موسسه نشر شهر حضور دارند که خریدهای مراجعه کنندگان را ثبت می‌کنند و در پایان فهرست کتاب‌های خریداری شده با قیمت هر کتاب را به نماینده ناشر در هر غرفه ارائه می‌کنند. امسال این سامانه بهتر از سال‌های گذشته عمل کردند و بنا به گفته ناشران بعد از پایان هر روز فهرست کتاب‌های فروش رفته با قیمت تک تک آنها و قیمت کل فروش روزانه در اختیار ناشران قرار می‌گرفت. در کل و با صحبتی که با عمده ناشران و نمایندگانشان در نمایشگاه امسال داشتم، خدمت دهی دست اندرکاران نمایشگاه مطلوب و مورد پسند بود.
دوم: شیوه برگزاری این نمایشگاه تفاوت های اساسی با سایر نمایشگاه های کتاب دارد. به گمان نگارنده نوع ارتباط و خدمت رسانی این نمایشگاه به هدفی که انتخاب کرده است، نزدیکتر است. از قرار هدف اصلی دست اندرکاران این نمایشگاه ، تجهیز کتابخانه های مدارس است، و البته کشانیدن طرف تقاضای بازار کتاب به سمت طرف عرضه با این تفاوت که این بار طرف تقاضا معلمان و مدیران مدارسند که قرار است برای کتابخانههای خود کتاب انتخاب و خریداری کنند اما اینکه این معلمان دقیقا نمایندگان واقعی دانش‌آموزانی‌اند که خوانندگان همین کتاب‌ها باید باشند، پرسش‌های جدی وجود دارد. به تعبیر دقیق‌تر اگر بخواهیم به هدف اصلی این نمایشگاه که گسترش کتابخوانی و نه گسترش کتابخانههای مدارس، است توجه کنیم، باید دقت کنیم که این کتاب‌ها بر اساس چه نیازی خریداری می‌شود. طبیعی است این سخن به معنی نفی تمامی تلاش‌ها نیست و به قطع و یقین بعضی یا بسیاری ازاین کتاب‌ها مورد اقبال دانش‌آموزان هستند،اما پرسش اساسی این است که مکانیزم خرید هر کتاب از سوی مدارس ونمایندگانشان چیست و آنها بر چه اساسی دست به خرید یک کتاب و یا کنار گذاشتن کتابی دیگر می‌شوند؟
اگر یک سامانه منطقی عرضه و تقاضا بر بازار کتاب مدارس حاکم بود، قاعدتا باید ابتدا فهرستی از نیازهای دانش آموزان به کتاب در هر مدرسه تهیه می‌شد و نماینده آن مدرسه با توجه به سبد تقاضا، بودجه خود رابه خرید کتاب‌هایی اختصاص می‌داد که بیشترین تقاضا را دارد. این گونه دست اندرکاران نمایشگاه به هدف واقعی خود که همانا توسعه کتابخوانی است می رسیدند، اما در وضعیت کنونی مشخص نیست که نمایندگان مدارس بر اساس چه ملاک و معیاری دست به خرید کتاب‌می زنند؟
سوم: رشد کتاب و کتابخوانی در مدارس تنها از مسیر همکاری‌های دوجانبه و چند جانبه میسر است و آموزش و پرورش به عنوان نهاد اصلی و بالادستی مدارس باید در این طرح مشارکت جدی‌تری داشته باشد وگرنه خرید کتاب و تزریق آن به مدارس دردی از کتاب و کتابخوانی را حل نخواهد کرد. آموزش و پرورش که خود در هفته کتاب نزدیک به 30 هزار نمایشگاه را مدارس در سراسر کشور برگزار کرد، باید از این الگو بهره‌برداری کند و به جای این همه نمایشگاه، در هر استان یا شهرهای مهم یک نمایشگاه بزرگ برگزار کندو به هر مدرسه بودجه‌ای برای خرید کتاب اختصاص دهد تا هر دانش آموزی بتواند خود بر اساس نیاز خود دست به انتخاب و خرید کتاب بزند. اگر چه بحث کتابخوانی در مدارس بسیار پیچیده‌تر از آن است که بتوان با یکی دو توصیه نسخه‌اش را پیچید اما بکارگیری تجربه‌های موفق هم می تواند برخی گره‌گشایی‌ها در کار کتابخوانی مدارس ایجاد کند.
چهارم: بر نمایشگاه یاد یار مهربان انتقاداتی هم وارد است که از جمله آنها درخواست تخفیفات بسیار بالا از ناشران و یا تسویه حساب دیرهنگام با آنهاست که همین امرسبب شده است ، برخی از ناشران شاخص ،مانند نشر مرکز عطای شرکت در نمایشگاه را بر لقایش ببخشایند، ویا اینکه در اختصاص غرفه به ناشران اعتبار و کارنامه کاری و پشتوانه فرهنگی ناشران چندان به دید دست اندرکاران نمایشگاه نمی‌آید، که از جمله آنها انتشارات فرهنگ معاصر بود که در کنار چند ناشر دیگر در غرفه‌ای در گوشه‌ای منزوی به قولی تبعید شدند. این درحالی است که کتابخوانی و اصولا تشویق به کتابخوانی ، از طریق کتاب‌های مرجع آغاز می‌شود و اگر دانش‌آموزان بیاموزند که از کتاب مرجع به خوبی استفاده کنند، یعنی در واقع یاد گرفته‌اند که چگونه مفاهیمی را که نمی‌دانند،چگونه جست وجو کنند و بیاموزند و علاوه بر اینها کتاب‌های فرهنگ و مرجع بیشترین اطلاعات را در کمترین زمان و فضای ممکن در اختیار خواننده قرار می‌دهند.
نکته دیگر ارزیابی و تحلیل اطلاعاتی است که بعد از برگزاری نمایشگاه در اختیار دست اندرکاران نمایشگاه یاد یار مهربان قرار دارد.
اکنون دست اندرکاران نمایشگاه یاد شده می‌دانند که چه کتاب‌هایی بیشترین فروش را داشته‌اند و علاوه بر این ها چه ناشرانی و با چه شرایطی چه سطحی از فروش را داشته‌اند. انتشار این اطلاعات می‌تواند بستری باشد برای برخی کارشناسان آموزش و پرورش و کتاب ونشر برای تحلیل و تفسیر دقیق‌تر تحولات عرصه کتاب و نشر در مدارس کشور. امید که دست‌اندرکاران نمایشگاه یاد شده هر سال بر غنای این نمایشگاه بیفزایند.
