ظاهر‌شدن علائم بلوغ از نظر فیزیکی و هورمونی در دختران قبل از ۸سالگی و در پسران قبل از ۹سالگی، بلوغ زودرس نامیده می‌شود. ابتدا این کودکان بلندتر از همسن‌های خود هستند ولی به‌دلیل بلوغ زودرس در نهایت قد کوتاه‌تری در بلوغ خواهند داشت.
طبق آزمایش‌ها و تحقیقات انجام شده، هم در مورد پسران و هم در مورد دختران، چاقی و بلوغ جنسی در ارتباط با یکدیگرند، اما این وابستگی و ارتباط با یکدیگر متفاوت است؛ از این لحاظ که در دختران ارتباط مثبت و در پسران ارتباطی منفی بین این دو وجود دارد؛ به این معنی که دختران با بلوغ جنسی زودرس، چاق‌تر از حد معمول اما پسران مبتلا به بلوغ زودرس، لاغرتر از حد معمول هستند. در هر دو مورد، به محض مشاهده چاقی یا لاغری غیرعادی، باید آزمایش‌ها و ملاحظات مربوط به بلوغ زودرس را انجام داد.
بلوغ زودرس از 2جنبه اهمیت زیادی دارد؛ جنبه اول، علت ایجادکننده است که پزشک متخصص با انجام آزمایش‌های لازم و پیگیری‌های منظم و دقیق کودک، طی مدت طولانی به‌دنبال علت ایجاد آن می‌گردد و جنبه دوم اثر بلوغ زودرس، رشد قدی و روانی کودک است. کودکان در مقابل استرس‌های زمان جوانی قرار می‌گیرند و نمی‌دانند چه کار باید بکنند. آنها از نظر جسمی تظاهرات بلوغ را دارند ولی تجربه کافی ندارند. دختران با ظاهر شدن علائم پریود، ممکن است دچار وحشت و مشکلات روحی شوند.
برخی از خانواده‌ها به اشتباه بلوغ تدریجی فرزندان را، بلوغ زودرس تصور می‌کنند. متخصصان معتقدند که هر چند والدین باید نسبت به تغییرات جسمی و روحی فرزندان دقت کنند اما هر تغییری را نشانه بلوغ زودرس قلمداد نکرده و نگران نباشند.
دکتر مریم رزاقی آذر، متخصص غدد کودکان با اشاره به اینکه بلوغ زودرس ممکن است باعث کوتاه قدی شود، گفت: بلوغ زودرس به مواردی گفته می‌شود که تمام علائم اولیه و ثانویه بلوغ در دختران قبل از 9سالگی و در پسران قبل از 15سالگی ظاهر شود و بروز یک یا 2 تغییر، نشانه این نوع بلوغ در فرزندان نیست.
وی در مورد علل ایجاد بلوغ زودرس توضیح داد: 80 درصد از موارد بلوغ زودرس فرزندان، به علل نامعلوم ایجاد می‌شود و تلاش در جهت یافتن علت زمینه‌ای بی‌ثمر است اما در بروز 20 درصد موارد عللی همچون اختلالات ژنتیک و اختلال غدد مترشحه داخلی (تیروئید، غدد جنسی، فوق‌کلیوی و هیپوفیز) نقش دارند.
به گفته وی، بهترین راه تشخیص نوع بلوغ و درمان بلوغ زودرس فرزندان، مراجعه هر ساله به پزشک متخصص غدد کودکان است چرا که بعد از معاینه بالینی درصورت تشخیص بلوغ زودرس و علل آن انجام درمان‌های به موقع می‌تواند از روند آن پیشگیری کند.
آیا درمان بلوغ زودرس لازم است؟
هنگامی‌که بلوغ در سنین پایین شروع شود، رشد قدی کودکان بیشتر می‌شود و به نسبت کودکان همسن خود، قد بلندتری خواهند داشت ولی پس از 2 یا 3 سال رشد قدی متوقف می‌شود و آنها در نهایت، بزرگسالان کوتاه قدی خواهند شد. از نظر شکل فیزیکی و ظاهری بدن نیز ممکن است مشکلاتی دیده شود. به علاوه، از نظر روانی نیز این کودکان دچار مشکلات زیادی خواهند شد.
رشد سینه‌ها یا ایجاد قاعدگی در دختران کم‌سن یا رویش موهای صورت و کلفتی صدا در پسران کم‌سن در مقایسه با سایر همسالان خود، باعث بروز اضطراب شدید در این کودکان و والدین آنها می‌شود. بنابراین درمان باید بسیار زود شروع شود (قبل از سن استخوانی 12 سال برای دختران و 13 سال برای پسران). درصورت موفقیت، پزشک درمان را تا رسیدن کودک به سن طبیعی بلوغ ادامه می‌دهد و سپس قطع می‌کند تا بلوغ به‌طور طبیعی و در سن طبیعی پیش رود.
عوامل ایجاد کننده
بلوغ زودرس در دختران، ۵ برابر شایع‌تر از پسرهاست. در بعضی دخترها، علت خاصی برای بلوغ زودرس دیده نمی‌شود و بیشتر جنبه خانوادگی دارد و در سایر افراد خانواده (مادر یا خواهران وی) نیز چنین حالتی دیده می‌شود ولی در مواردی بیماری‌های مهم دستگاه عصبی مرکزی مثل تومورهای مختلف، عفونت و التهاب مغز یا ضربه به جمجمه می‌تواند این حالت را ایجاد کند.
گاهی کیست‌های تخمدانی با تولید هورمون‌های جنسی زنانه باعث بلوغ زودرس می‌شوند. در پسرها بیماری‌های زمینه‌ای مثل تومورهای سیستم عصبی مرکزی بیشتر شایع است. لذا در این کودکان (پسر یا دختر) بررسی مغز باM.R.I حتماً انجام می‌شود.
سونوگرافی از تخمدان‌ها و شکم و بررسی آزمایشگاهی هورمون‌های مختلف و تعیین سن استخوانی نیز اغلب انجام می‌شود. درصورت طبیعی بودن معاینات و آزمایش‌ها، حتماً باید هر
۶ ماه یک بار از سوی پزشک بررسی انجام شود.
علائم و تظاهرات
در دختران، علائم ابتدا با بزرگ‌شدن سینه‌ها به شکل یک‌طرفه یا دوطرفه ظاهر می‌شود و بعد از آن موهای زهار و زیربغل دیده می‌شود و پریود شدن در مرحله انتهایی است. جوش نیز در صورت این کودکان دیده می‌شود. در پسران نخستین علامت، بزرگ شدن بیضه و سپس بلوغ دیگر اجزای اندام تناسلی است. صدای این کودکان ضخیم و موهای صورت، زودتر از زمان معمول آن ظاهر می‌شود.
در واقع، آگاهی والدین از نشانه‌های بلوغ زودرس و مراجعه زود و به‌موقع، موفقیت درمان را به‌دنبال دارد. نکته مهم این است که هوش این کودکان طبیعی و حتی در مواردی بالاتر از کودکان همسن خودشان است ولی به‌دلیل تغییرات ظاهری و نیز تأثیر هورمون‌ها، ممکن است دچار اختلالات رفتاری، حالت‌های تهاجمی و حتی افسردگی شوند.
والدین باید با ایجاد یک رابطه صادقانه و دوستانه با دختر یا پسر مبتلای خود، برای او توضیح دهند که پیدایش این تغییرات در چه سنی طبیعی است و حالا که در او به‌صورت زودرس ایجاد شده، چه مراقبت‌ها و درمان‌هایی ضروری است. ارتباط والدین با مربیان و معلمان آموزشی آنها، در برقراری ارتباط دوستانه این کودکان با همسن و سال‌های خود بسیار حیاتی است.
در محیط مدرسه است که بی‌توجهی به شرایط جسمی و روحی این کودکان باعث بروز مشکلات روانی جدی می‌شود و بنابراین معلمان آگاه و دلسوز در برقراری ارتباط طبیعی بین این کودکان و همکلاسی‌هایشان نقش کلیدی دارند.
در برخی موارد، روش‌های جراحی برای درمان توده‌هایی که در مغز به‌صورت نابجا هورمون ترشح می‌کنند، استفاده می‌شود.
