حتی وارد آمدن صدمات خفیف به قسمت‌های آسیب‌پذیر مغز می‌تواند مشکلاتی را برای سال‌ها ایجاد کند. پس از وقوع یک آسیب مغزی مشخص احتمال بروز افسردگی، سوءمصرف مواد، مشکلات زناشویی، مشکلات مربوط به کار و مشکلات حقوقی افزایش می‌یابد. ثبت و حفظ مدارک و مستندات مربوط به آسیب‌های مغزی به چندین دلیل ضروری است. برای افراد نوجوان و سنین مدرسه این امکان را به‌وجود میآورد که بتوان سرویس‌های ویژه‌ای دریافت کرد. آگاهی از صدمات غالبا به دلایل حقوقی هم با اهمیت است.
درک اثرات آسیب مغزی توسط بیمار و خانواده او منجر به افزایش پذیرش درمان و حمایت خانوادگی و سیستم‌های حمایتی می‌شود. در طول سال‌های گذشته مدارک بالینی قابل ملاحظه‌ای در مورد مؤثر بودن آموزش‌های کاردرمانی، بازی درمانی و نوروفیدبک به‌عنوان روش‌هایی در بهبودبخشی علائم آسیب مغزی به دست آمده است. در این خصوص با دکتر رضا رستمی، روانپزشک، عضو هیات علمی دانشگاه تهران و مدیر یک مرکز اعصاب و روان در تهران گفت‌وگویی انجام داده‌ایم که از نظرتان می‌گذرد.
کاردرمانی یک روش درمانی بسیار ساده ولی اثر بخش است که می‌تواند بسیاری از اختلالات و ضعف‌های عملکردی را در افرادی که بنابه‌دلایلی به آسیب‌های مغزی دچار شده‌اند بهبود بخشد.
دکتر رستمی در پاسخ به این سؤال که چه کسانی تحت کاردرمانی قرار می‌گیرند، به همشهری گفت: بیمار ممکن است یک نوزاد نارس باشد که در بخش نوزادان بستری است یا کودکی در یک مدرسه که دچار فلج مغزی است. یا جوانانی در یک مرکز بازپروری معتادان.
احتمال دارد بیمار فردی بزرگسال باشد که عقب‌ماندگی ذهنی دارد و آموزش می‌بیند تا برای کار در یک کارگاه حمایتی آماده شود یا فردی که در اثر سانحه اتومبیل از ناحیه نخاع صدمه دیده و فلج شده است و آموزش می‌بیند تا خود را با زندگی دائمی روی صندلی چرخدار تطبیق دهد.
بیمار ممکن است خانم خانه‌داری باشد که بعد از یک سانحه بهبود یافته و می‌خواهد یاد بگیرد با یک قسمت از بدن خود که عملکرد درستی هم ندارد زندگی خود و خانواده‌اش را اداره کند،یا یک فرد مبتلا به ناتوانی ذهنی که می‌خواهد کارهای ساده‌ای چون خرید کردن، ثبت ارقام، استفاده از وسایل نقلیه و کلا کارهای معمول روزانه را انجام دهد.
به‌طور خلاصه تمامی
فرادی که به‌علت مشکل یا مشکلاتی لازم است تحت درمان قرارگیرند تا به استقلال در عملکردهای مورد نظر برسند تحت این روش درمانی قرار می‌گیرند.
مشکلات این افراد دامنه وسیعی را دربرمی‌گیرد و می‌تواند حاصل یک صدمه یا تصادف باشد یا ناشی از بیماری جسمی، اختلال عاطفی، تعارضات و فشارهای روانی و یا حتی تاخیر در رشد یا اختلالات مادرزادی. این بیماران به تمام گروه‌های سنی از نوزادان، کودکان و... گرفته تا سالمندان می‌توانند تعلق داشته باشند که از دوره کوتاه مدت مراقبت در دوران حاد بیماری تا توانبخشی در دوره‌های تطابقی طولانی مدت را شامل می‌شود.
زمینه‌های کاری در کاردرمانی
به گفته دکتر رستمی زمینه‌های کاری در کاردرمانی شامل بخش‌های مختلف زیر است:
مراقبت از خود اولین و اساسی‌ترین حیطه کاری کار درمانی مراقبت از خود یا حفظ موجودیت است که به مهارت‌های مربوط به زندگی روزمره نیز معروف است.
در این زمینه مهارت‌هایی به فرد آموزش داده می‌شود که به‌طور مستقیم یا غیرمستقیم با هدف حفظ خود و انجام کارهای شخصی مرتبط است مثل تغذیه، استفاده از سرویس بهداشتی، محافظت از خود و... .
آموزش در این زمینه تا جایی ادامه می‌یابد که شخص بتواند با وجود مشکلاتش، زندگی‌اش را اداره کند و این وظیفه درمانگر است که میزان آن را دریابد.
کار یا فعالیت‌های مولد
این زمینه از کاردرمانی معطوف به تمام فعالیت‌های مبتنی بر تولید است که در خانه، مدرسه، همسایگی یا محل کار صورت می‌گیرد. این نوع فعالیت‌ها باید با هدف‌های مشخص که یک نتیجه و بازده کاری و تولیدی است انجام شوند و تا زمانی ادامه یابند که فرد به مهارتی تسلط پیدا کند که بازده مناسب کاری برای او داشته باشد.
تفریح این گروه، فعالیت‌هایی را شامل می‌شود که زندگی، نشاط و لذت به همراه دارند و همچنین روشی مطمئن برای تمرین زندگی واقعی هستند. فعالیت‌های تفریحی شامل بازی‌های اکتشافی، ورزش‌ها، وسایل بازی، سرگرمی‌ها، ایفای نقش، موسیقی و فعالیت‌های اجتماعی است.
فرایند کار درمانی
فرایند کار درمانی شامل بیماریابی، ارزیابی، طرح درمان، اجرا، ارزیابی مجدد و پرونده‌نویسی است. در مراحل بیماریابی و ارزیابی، افرادی که نیاز به کار درمانی دارند مشخص می‌شوند. در مرحله درمان با توجه به شرایط، امکانات و محدودیت‌ها طرح درمانی مناسب ریخته می‌شود و مورد اجرا قرار می‌گیرد. پس از اجرا ارزیابی مجدد برای بررسی تأثیر برنامه درمانی انجام می‌گیرد. در مرحله پرونده نویسی لازم است گزارشی از مراحل اجرا شده و ویژگی‌های بیمار ارائه شود.
دکتر رستمی می‌گوید: بسیاری از مردم حتی نمی‌توانند بپذیرند که فرزندشان به‌نوعی اختلال مغزی مبتلاست.
گاهی یک فرزند بیش‌فعال که به‌راحتی قابل درمان است سر از مدرسه استثنایی در میآورد فقط به این دلیل که والدینش حاضر نشده‌اند سراغ یک روانپزشک را بگیرند.
بسیارند خانواده‌هایی که می‌خواهند خلأ درسی فرزندشان را با معلم خصوصی جبران کنند بی‌آنکه بدانند تنها مشکل فرزندشان اضطرابی است که یک لحظه هم رهایش نمی‌کند و باید نخست بستر‌سازی کند تا بتواند درآن ظرف دانش و اطلاعات بریزد؛ ظرفی که ترک دارد و سالم نیست نمی‌تواند محفوظات را درخود نگه دارد.
کار درمانی؛ ضرورتی فراموش شده
از نظر انجمن کار درمانی آمریکا (A.O.T.A) کار درمانی عبارت است از استفاده از فعالیت‌های هدفمند برای افرادی که در اثر آسیب یا بیماری دچار محدودیت اختلال عملکرد روانی، اجتماعی، رشدی یا اختلالات یادگیری، فقر و تفاوت‌های فرهنگی یا روند سالخوردگی شده‌اند، به‌منظور ایجاد حداکثر استقلال، جلوگیری از ناتوانی و حفظ سلامتی. این کار شامل ارزیابی، درمان و مشاوره است.دکتر رضا رستمی، روانپزشک می‌گوید: ارائه خدمات ویژه کاردرمانی شامل آموزش مهارت‌های زندگی روزمره، ایجاد و توسعه مهارت‌های درکی، حرکتی و عملکرد یکپارچگی حس، توسعه مهارت‌های بازی و پیش‌حرفه‌ای و توانایی‌های اوقات فراغت، طراحی، ساختن یا به کار بردن وسایل کمکی و ارتزها و پروتزها، انتخاب وسایل نظافتی، استفاده از صنایع‌دستی که به‌طور ویژه به‌منظور افزایش عملکرد طرح شده است، توصیف و تفسیر آزمون‌ها مثل ارزیابی قدرت عضلانی، ارزیابی دامنه حرکتی و نیز تطبیق محیط برای فرد است. این خدمات به‌طور فردی، گروهی یا در سیستم‌های اجتماعی ارائه می‌شود.
