جای تعجبی ندارد اگر بدانیم پیش‌تولید این کارها زمانی کمتر از 2 یا 3ماه داشته‌اند. این سنت هرساله تلویزیون است که در آخرین لحظه یاد ساخت سریالی برای یک مناسبت خاص می‌افتد یا در آخرین لحظات یاد انتخاب یک مجری برای اجرای فلان برنامه مناسبتی. هرچه که هست زمان کم، هم روی کیفیت کار اثر دارد و هم خستگی گروه را به‌دنبال دارد. به سراغ سازندگان سریال‌های این دوره رفتیم تا با آنان از شتاب و سرعت ساخت حرف بزنیم.
محسن شایان‌فر، تهیه‌کننده سریال «ملکوت» و گروهش هنوز درگیر تصویربرداری این کار هستند. سریال ملکوت از 8 خرداد کلید خورده‌است؛ یعنی با کمتر از 2 ماه پیش‌تولید. گروه سازنده کاری را روی آنتن فرستاده‌اند و برای اینکه این‌کار به‌موقع در اختیار مخاطب قرار بگیرد، همزمان کارهای فنی و تصویربرداری‌اش را انجام می‌دهند تا به گفته شایان‌فر کار در سطح قابل‌قبولی به مخاطب ارائه بشود. خیلی طبیعی است که این تهیه‌کننده معتقد باشد که داشتن زمان به کیفیت کار کمک می‌کند؛ «طبیعتا زمان باعث قوام کار می‌شود. هرقدر که زمان بیشتری داشته‌باشید، کارگردان، نویسنده و بازیگران می‌توانند با اندیشه، فکر و فرصت مناسب کارشان را قوام بدهند.»
اسماعیل عفیفه تهیه‌کننده سریال «در مسیر زاینده‌رود» هم دل‌خوشی از این زمان اندک برای ساخت سریال ندارد؛ دلیلش هم مشخص است؛ فشردگی در زمان باعث می‌شود که گروه سازنده از یک‌سری کیفیت‌ها بگذرد تا کار به موقع به آنتن تلویزیون برسد. عفیفه در این مورد می‌گوید:«بهتر است به سراغ مسئولان تلویزیون بروید و از آنان نظرخواهی کنید؛ چرا که آنان تصمیم‌گیران اصلی هستند.» فشار کاری بالا، استرس و کم‌شدن کیفیت، بخشی از مواردی است که این تهیه‌کننده به آن اشاره دارد. او با اشاره به فشار کاری افرادی که در این روند طولانی ساخت تجربه می‌کنند به افرادی اشاره دارد که هرگز دیده نمی‌شوند؛ «برای اینکه بتوانیم کار را با کیفیت بالا تحویل بدهیم، نیاز به کار تیمی و گروهی است. متأسفانه هیچ‌کس کار و زحمات بچه‌های فنی و کسانی که پشت صحنه تلاش می‌کنند را نمی‌بیند؛ کسانی که کارشان در کار و کیفیت سریال کاملا مشخص است اما تلاش آنها نادیده گرفته می‌شود.»
او در این زمینه نوک پیکان انتقاد را به سمت مطبوعات گرفته و می‌گوید: «متأسفانه مطبوعات تابع فرمولی قدیمی هستند که برخی از افراد خیلی خوب دیده می‌شوند و برخی از افراد کاملا نادیده گرفته می‌شوند. هرگز نامی از تصویربردار، صدابردار، طراح صحنه، تدوینگر و آهنگساز سریال که سابقه طولانی دارد و در کیفیت کار هم نقش بسیار مهمی دارد برده نمی‌شود؛ زحماتی که به‌راحتی نادیده گرفته می‌شود.»
حلال همه مشکلات
رد هر انتقادی را که بگیرید، پاسخش به نداشتن زمان کافی می‌رسد. پاسخ درستی هم هست. زمان حلال همه مشکلات است. عفیفه به تخصص اشاره دارد؛ «اگر فرصت برای تولید این کار یا کارهای مناسبتی دیگر داشتیم، قطعا می‌توانستیم تخصصی‌تر کار را بسازیم. این امر باعث می‌شود که کیفیت کار بهتر شود. اما در این فرصت کم، ما مجبوریم خیلی از مسائل کیفی را نادیده بگیریم و حتی فرصت نداشته‌باشیم که ضبط برخی از قسمت‌ها را تکرار کنیم. با این حال هرگز حاضر نیستیم به بهای کار شبانه و فشرده از کیفیت کار بگذریم و کار را شتاب‌زده روانه آنتن کنیم. اما ترجیح می‌دادیم که سر فرصت کار می‌کردیم.»
زمان کم مساوی با افزایش بودجه
شایان‌فر به سختی تولید و افزایش هزینه‌ها در کارهای با زمان کم و فشرده اشاره می‌کند؛ «وقتی شما زمان ندارید، مجبورید با همه شرایط کنار بیایید. از طرفی کار فشرده و شبانه‌روزی دستمزد بیشتری دارد. عواملی از قبیل سرعت، استرس و التهاب قطعا روی کار تأثیر دارد.» عفیفه همزمان اندک و فشردگی در ساخت را باعث افزایش هزینه‌ها می‌داند؛ «علاوه بر اینکه کیفیت از بین می‌رود.»
بازتاب درکار
با اینکه سرعت در ساخت کارهای مناسبتی خسته‌کننده و دشوار است و از طرف دیگر استرس هم مزید بر علت است و خستگی را چند برابر می‌کند، اما شایان‌فر از زاویه دیگری به کار نگاه می‌کند؛ «درست است که به روز ساختن کار، دشوار و خسته‌کننده است، اما از جهت دیگر گروه فرصت دارد که بازتاب کارش را به روز ببیند و از نظرات مردم به خوبی مطلع شود.»
به‌نظر می‌رسد که برای او نظرات مردم مهم است و دوست دارد که نظرات آنان را در کار لحاظ کند؛ «به‌هرحال ما برخی از بازخوردها را می‌بینیم و با توجه به بازخوردها می‌توانیم برایش پاسخی در نظر بگیریم، تغییراتی ایجاد کنیم و از این طریق به سؤالات و علایق آنان توجه نشان بدهیم؛ به همین دلیل سعی می‌کنیم که در قسمت‌های آخر به‌نظرات مردم و مواردی از این دست جواب بدهیم.»
از طرف دیگر به‌نظر می‌رسد که تعداد کم قسمت‌های یک سریال زمان زیادی برای تغییرات لازم به‌وجود نمی‌آورد. عفیفه معتقد به لحاظ کردن بازتاب و نظرات مخاطبان در کار نیست؛ «کاری که حدود 30قسمت است، بازتاب نظرات مخاطبان را نمی‌توان چندان در کار دخالت داد. در کارهایی می‌توان بازخورد مخاطب را دخیل کرد که از تولید به مصرف است، یا تعداد قسمت‌هایش بالاست و یا هنوز قسمت‌های اعظم آن تصویربرداری نشده‌است؛ در کارهای این‌چنینی نمی‌توان بازتاب را خیلی در کار دخیل کرد، چرا که لحظه‌ای که ما دسترسی به نظریات مردم پیدا می‌کنیم نزدیک به 20 قسمت از کار پخش شده و مابقی کارها و سکانس‌های اصلی ضبط شده و فقط چند پلان مانده‌است و در این چند پلان نمی‌توان خیلی نظرات مردم را دخیل کرد.»
اما به‌نظر می‌رسد که این فشردگی شامل حال همه کارها نشده‌است؛ حداقل در مورد «جراحت» و حداقل در بخش فیلمنامه‌نویسی این اتفاق نیفتاده است. سعید نعمت‌الله که نگارش فیلمنامه «زیرهشت» را نیز برعهده داشته، در گفت‌وگو با ایسنا اعلام کرده که دچار کمبود زمان نبوده؛ «اصولا ما به هیچ وجه فشردگی معمول برای سریال‌های ماه رمضان را نداشتیم. نگارش متن‌های سریال «جراحت» از حدود یک سال قبل آغاز شد. 17 تا 18 قسمت داشتیم که کار کلید خورد؛ متن‌ها به موقع رسید و تمام شد.»
اما شاید او هم به بازتاب و تغییرات لازم مبنی بر نظرات مردم معتقد باشد که قسمت آخر کار را هنوز ننوشته؛ «من اصولا متن هر سریالی را که می‌نویسم قسمت آخر را نگه می‌دارم و صبر می‌کنم که به پخش نزدیک شود آنگاه قسمت آخر را بنویسم.»
