این سوءتفاهم دست‌کم نشان داد که اجرای طرح‌های بزرگ و تجویز داروهای تلخ برای اقتصاد بیمار ایران نیازمند راهبردی کلان و برنامه‌ای شفاف است تا با زدودن تیرگی‌های موجود در اذهان عمومی باعث همراهی افکار عمومی با دولت در اجرای قانون شود. راستی قانون مالیات بر ارزش افزوده چیست و اجرای آن چگونه خواهد بود؟ برای آشنایی با کم و کیف قانون مالیات بر ارزش افزوده، به کالبدشکافی قانون یادشده و بررسی مهم‌ترین محورهای آن پرداخته‌ایم.
قانون مالیات بر ارزش افزوده که قرار است 5 سال به‌طور آزمایشی اجرا شود تا کاستی‌های آن آشکار و موانع احتمالی‌‌اش شناسایی و برداشته شود، ناظر بر کاستن از هزینه‌های مالی تولید و افزودن بر هزینه‌های مصرف از یک سو و شفاف‌سازی فرایند عرضه کالا و خدمات از سوی دیگر است و به بیان دیگر دولت به جای مالیات بر تولید، از مصرف مالیات می‌گیرد و تفاوت ایجادشده بین ارزش کالاها و خدمات عرضه شده با ارزش کالاها و خدمات خریداری یا تحصیل‌شده در یک دوره معین مشمول مالیات بر ارزش افزوده خواهد شد.
نمای کلی از مالیات شیرین
برخلاف تصور و ذهنیت حاکم بر بخشی از افکار عمومی از مالیات بر ارزش افزوده به‌عنوان مالیات شیرین یاد می‌شود هرچند در گام‌های نخست اجرای قانون تلخی‌ها و ناهمواری‌های زیادی به همراه خواهد داشت و منظور از عرضه کالا و خدمات، انتقال کالا و خدمات از طریق هر نوع معامله خواهد بود و در فرایند خرید و فروش کالاها و خدمات مالیات بر ارزش افزوده اخذ خواهد شد. یکی از ابتدایی‌ترین پرسش‌ها این است که مالیات یادشده در کدام مرحله از انجام معامله گرفته می‌شود. قانون می‌گوید: در مورد عرضه یا فروش کالا، تاریخ صورتحساب، تاریخ تحویل کالا یا تاریخ تحقق معامله کالا و در مورد معاملات، تاریخ نقل و انتقال و معاوضه و در مورد ارائه خدمات، تاریخ صورتحساب یا تاریخ ارائه خدمت (هرکدام که مقدم باشد حسب مورد)ملاک محاسبه مالیات بر ارزش افزوده است. البته اگر فروشندگان از دستگاه‌های فروش استفاده کنند تاریخ ثبت معامله در ماشین فروش ملاک خواهد بود و درخصوص کالاهای وارداتی درتاریخ ترخیص کالا از گمرک مالیات گرفته می‌شود.
کالاهایی که از پرداخت مالیات معاف هستند
اجرای قانون مالیات بر ارزش افزوده ممکن است این سوال را ایجاد کند که آیا همه کالاها و خدمات مشمول مالیات بر ارزش افزوده می‌شوند؟ قانون می‌گوید: نه! دست‌کم اینکه 13گروه مشخص از کالاها و خدمات تعیین شده از شمول مالیات یادشده معاف هستند. براین اساس خریداران کالاها باید دقت کنند که محصولات کشاورزی فرآوری نشده، دام و طیور زنده، آبزیان، زنبور عسل و نوغان، انواع کود، سم، بذر و نهال، آرد خبازی، نان، گوشت، قند، شکر، برنج، حبوبات و سویا، شیر، پنیر، روغن نباتی و شیرخشک مخصوص تغذیه کودکان، انواع دارو، لوازم مصرفی درمانی، خدمات درمانی (انسانی، حیوانی و گیاهی) و خدمات توانبخشی و حمایتی و فرش دستباف مالیات بر ارزش افزوده ندارد.
همچنین کتاب، مطبوعات، دفاتر تحریر و انواع کاغذ چاپ، تحریر و مطبوعات، کالاهای اهدایی به‌صورت بلاعوض به وزارتخانه‌ها و دستگاه‌های دولتی و حوزه‌های علمیه، کالاهای همراه مسافران به خارج یا از خارج به داخل کشور، اموال غیرمنقول نظیر زمین، خدمات مشمول مالیات بر درآمد حقوق، خدمات بانکی و اعتباری بانک‌ها و مؤسسات اعتباری و نظایر آن، خدمات حمل‌ونقل عمومی و مسافری درون و برون شهری، انواع خدمات پژوهشی و آموزشی و خوراک دام و طیور، رادار و تجهیزات کمک ناوبری هوانوردی ویژه فرودگاه‌ها، اقلام با مصارف صرفاً دفاعی (نظامی و انتظامی) و امنیتی و صادرات کالا و خدمت به خارج از کشور از طریق مبادی خروجی رسمی از دایره شمول مالیات بر ارزش افزوده خارج است.
5/1 درصد مالیات و نحوه محاسبه
مسئله مهم دیگر که همه باید نسبت به آن آشنا باشند نرخ مالیات بر ارزش افزوده هر کالا و نحوه محاسبه آن خواهد بود به‌گونه‌ای که با تصویب و اجرای این قانون، در هنگام‌خرید و فروش کالا یا ارائه و دریافت خدمات 5/1 درصد به‌عنوان مالیات بر ارزش افزوده و 5/1درصد عوارض گرفته خواهد شد و مأخذ محاسبه مالیات، بهای کالا یا خدمت مندرج درصورت‌حساب خواهد بود. در مواردی که صورتحساب موجود نباشد یا از ارائه آن خودداری شود یا به موجب اسناد و مدارک مثبته احراز شود که ارزش مندرج در آنها واقعی نیست، مأخذ محاسبه مالیات بهای روز کالا یا خدمت به تاریخ روز تعلق مالیات خواهد بود.البته تخفیف‌های اعطایی به خریداران مشمول مالیات بر ارزش افزوده نمی‌شود چنانچه قبلا توسط عرضه‌کننده کالا یا خدمت مالیات پرداخت شده باشد دیگر مالیاتی اضافه‌تر دریافت نخواهد شد.
درخصوص مأخذ محاسبه مالیات واردات کالا، ارزش گمرکی کالا (قیمت خرید، هزینه حمل ونقل و حق بیمه) به علاوه حقوق ورودی (حقوق گمرکی و سود بازرگانی) مندرج در اوراق گمرکی مورد محاسبه قرار می‌گیرد. برابر قانون نرخ مالیات بر ارزش افزوده، 5/1درصد است اما این نرخ برای برخی کالاها متفاوت است به‌گونه‌ای که نرخ مالیات بر ارزش افزوده انواع سیگار و محصولات دخانی، 12درصد و انواع بنزین و سوخت هواپیما، 20درصد خواهد بود و مالیات‌هایی که افراد در موقع خرید کالا یا خدمت برای فعالیت‌های اقتصادی خود به استناد صورت‌حساب‌های صادره پرداخت کرده‌اند، حسب مورد از مالیات‌های وصول شده توسط آنها کسر یا به آنها مسترد و ماشین‌آلات و تجهیزات خطوط تولید نیز از جمله کالای مورد استفاده برای فعالیت‌های اقتصادی محسوب می‌شود. همچنین درصورتی که افراد در هر دوره، مالیاتی اضافه پرداخته باشند، مالیات اضافه پرداخت شده به حساب مالیات دوره‌های بعد آنها منظور و درصورت تقاضای آنها، اضافه مالیات پرداخت شده برگشت داده خواهد شد.
وظایف مالیات دهندگان و جرائم تخلف از قانون
قانون می‌گوید مالیات دهندگان باید اطلاعات درخواستی سازمان مالیاتی را ارائه کنند و فرایند ارائه این اطلاعات در فرم‌های مخصوصی که سازمان امور مالیاتی در اختیار آنها قرارمی‌دهند، مشخص شده است. مهم این است که مؤدیان باید در قبال عرضه کالا یا خدمات، صورت‌حسابی با رعایت قانون نظام‌صنفی و حاوی مشخصات خریدار، فروشنده و مورد معامله صادر و مالیات متعلق را در ستون مخصوص درج و وصول کنند. البته در مواردی که از ماشین‌های فروش استفاده شود، نوار ماشین جایگزین صورتحساب خواهد شد.
بر این اساس کالاهای مشمول مالیات بر ارزش افزوده که خارج از چرخه قانونی عرضه شود، افزون بر جرایم تعیین شده در این قانون، کالای قاچاق محسوب و مشمول جرایم کالای قاچاق خواهد شد. قانون مالیات بر ارزش افزوده به صراحت تأکید دارد اگر مؤدیان مالیاتی در مهلت مقرر ثبت نام نکنند معادل 75درصد مالیات متعلق تا تاریخ ثبت نام یا شناسایی باید جریمه بدهند و درصورت صادرنکردن صورتحساب، معادل یک برابر، درج نکردن صحیح قیمت درصورت‌حساب معادل یک برابر مابه‌التفاوت، عدم‌درج و تکمیل اطلاعات صورتحساب طبق نمونه اعلام شده معادل 25درصد، عدم‌تسلیم اظهارنامه از تاریخ ثبت نام یا شناسایی به بعد حسب مورد، معادل 50درصد و عدم‌ارائه دفاتر یا اسناد و مدارک حسب مورد معادل 25درصد مالیات تعیین شده باید جریمه را متحمل شوند و تأخیر در پرداخت مالیـات هم جریمه‌ای به میزان 2درصد درماه را به همراه دارد.
عوارض کالاها و خدمات؛ 5/1 درصد
قانون مالیات بر ارزش افزوده تصریح دارد که نرخ عوارض شهرداری‌ها و دهیاری‌ها در رابطه با کالا و خدمات مشمول این قانون، علاوه بر نرخ 5/1 درصد مالیات بر ارزش افزوده محاسبه خواهد شد که بر این اساس نرخ کلیه کالاها و خدمات، 5/1درصد، انواع سیگار و محصولات دخانی، 3درصد، انواع بنزین و سوخت هواپیما، 10درصد، نفت سفید و نفت گاز، 10درصد و نفت کوره 5درصد خواهد بود.
مالیات‌ها و عوارض خاص
در قانون مالیات بر ارزش افزوده آمده است: مالیات نقل و انتقال انواع خودرو به استثنای ماشین‌های راهسازی، کارگاهی، معدنی، کشاورزی، شناورها، موتورسیکلت و سه چرخه موتوری اعم از تولید داخل یا وارداتی، حسب مورد معادل یک درصد قیمت فروش کارخانه (داخلی) یا یک درصد مجموع ارزش گمرکی و حقوق ورودی آنها تعیین می‌شود و مبنای محاسبه این مالیات، به ازای سپری شدن هر سال از سال مدل خودرو و حداکثر تا 6سال به میزان سالانه10درصد و حداکثر تا 60درصد کاهش می‌یابد. قانون یادشده تأکید دارد حمل‌ونقل برون شهری مسافر در داخل کشور با وسایل زمینی (به استثنای‌ریلی)، دریایی و هوایی مشمول 5 درصـد بهای بلیت به‌عنوان عوارض خواهد بود و عوارض سالانه انواع خودروهای سواری و وانت دو‌کابین اعم از تولید داخل یا وارداتی حسب مـورد معادل یک در هزار قیمت فروش کارخانه (داخلی) یا یک درهزار مجموع ارزش گمرکی و حقوق ورودی آنها محاسبه می‌شود. دولت اجازه دارد بابت خروج هر مسافر از مرزهای هوایی 250هزار ریال و از مرزهای دریایی و زمینی مبلغ 50 هزار ریال از مسافران دریافت کند و تغییرات این مبالغ هر سه سال یک بار با توجه به نرخ تورم با تصویب هیأت وزیران تعیین خواهد شد.
