تکرار، اساس بزرگ‌ترین کشف روانی - رفتاری روانشناسی است که حالا حتی در ادبیات کوچه و بازار نیز به وفور استفاده می‌شود؛ کشفی که پاولوف برای نخستین بار مطرح کرد و شرطی شدن نامیده می‌شود. شرطی‌سازی رفتار انسان، هنوز هم مهم‌ترین راه برای ایجاد عادت‌های رفتاری حتی در دورترین حوزه‌هاست؛ از تبلیغات گرفته تا سیاست، از تعلیم و تربیت گرفته تا پزشکی و از راهنمایی و رانندگی گرفته تا فرهنگ.
شرطی‌سازی چنان در لایه‌های عمیق ناخودآگاهی انسان اثر خود را می‌گذارد که دست‌اندرکاران همه حوزه‌های گوناگون جامعه، هر اندازه که هوشمندتر باشند و به علوم رفتاری، اشراف بیشتری داشته‌باشند، بیشتر از آن بهره می‌گیرند. تمام همراهی تصاویر زیبا و بی‌ربط با محصولات تجاری گوناگون در آگهی‌های تبلیغاتی، زیر سر استفاده ابتدایی از همین شرطی‌سازی است و البته بسیاری مثال‌های دیگر که حالا همه تا حد زیادی می‌دانند و می‌گیرند.
با این توصیف اگر بخواهیم به مفهوم تکرار ،یک کلمه دیگر هم اضافه کنیم، باید به همراهی توجه داشته باشیم. همراهی 2 چیز که چند بار به‌طور درست تکرار شوند، فرد را شرطی می‌کنند. وقتی مادر برای اینکه پستانک را از نوزادش بگیرد، به آن داروی تلخی می‌زند و به دستش می‌دهد؛ درواقع باز هم از شرطی‌سازی استفاده می‌برد. به عبارت دیگر می‌توان هرچیزی را با هر چیزی همراه کرد و امیدوار بود که فرد با یکی، دیگری را به یاد آورد.
چند سؤال ساده
با این توصیف از شرطی‌سازی و با وجود اینکه استفاده از این روش، بسیار ساده است، نمی‌توان برای ورود کتاب به ناخودآگاه مردم، از شرطی‌سازی استفاده کرد؟ مثلا فرض کنید مردم در هر محیط عمومی خوبی که قرار می‌گیرند، مثلا سالن‌های تئاتر، سینما و حتی عروسی، چند کتاب همراه عکس نویسندگان‌شان را پیش از فیلم و تئاتر و عروسی، ببینند؛ همین؛ بی‌هیچ توضیحی. به‌نظر شما، تکرار این همراهی ساده، به مرور به شرطی شدن نمی‌انجامد؟
فرض کنید در مجموعه‌های تلویزیونی که همه چیز دیده می‌شود جز کتاب، بازیگران محبوب، برای یکبار در زندگی حرفه‌ای‌شان هم که شده، کتابی در دست بگیرند. اصلا ورق هم نزنند، نخوانند، فقط در دست‌شان داشته باشند یا مثلا در لوکیشن کتابفروشی خوش‌تیپی‌شان را به رخ بکشند. به‌نظر شما نمی‌تواند به شرطی شدن ما کمک کند؟
فرض کنید سوار هواپیما شده‌اید. خلبان به شما فارسی و انگلیسی خوشامد می‌گوید و بعد خانم‌ها با حرکات نمایشی به شما یاد می‌دهند وقتی قرار شد هواپیما سقوط کند، چطور لحظات آخر را بجنگید و ناامید نشوید. بعد ناگهان وقتی که فکر می‌کنید دیگر همه چیز تمام شد و الان پرواز می‌کنید، خلبان چند جمله درباره یک نویسنده و کتابش حرف بزند و شما را دعوت کند در طول پرواز مطالعه کنید.
قبول. اینها پیشنهادهای خامی است اما شرطی‌سازی، کشف بزرگی است که حالا مهم‌ترین و پرکاربرد‌ترین تکنیک تغییر رفتار است. این را که قبول دارید؟
