به گزارش همشهری آنلاین نخستین مقالهى این شماره مطلبى است دربارهى مفهومِ یُل در موسیقى و فرهنگ موسیقایىِ ترکمنى که توسط اسلاوُمیرا ژِرانسکا کُمینِک، قومموسیقىشناسِ لهستانى، نوشته شده است. این مقاله پیش از هر چیز به گستردگىِ این مفهوم، که پسزمینههاى مذهبىِ شَمَنى را به کارگان(رپرتوار) بخشىها مرتبط مىکند، مىپردازد و در تبیینِ این گستردگىِ جالبتوجه از ریشهشناسىِ لغوى نیز مدد مىگیرد.
اگر، پیش از این، ارتباطِ تاریخىِ میانِ بخشى و شخصیتِ شمنِ قبایلِ ترک و مغولِ آسیاى مرکزى بر اهلِ نظر روشن بود، ژِرانسکا کُمینِک با بررسىِ واژهى دیگرى غیر از خودِ کلمهى «بخشى» - که مطالعاتِ پیشین آن را به شمن مرتبط مىکرد - این رابطه را باز هم مستندتر مىکند و دلایل تازهاى براى تقویت فرضیهى مذکور ارائه مىدهد. گذشته از آن، معناهاى موسیقایىِ این واژه، که مؤلف با دقت آنها را تبیین مىکند، نهتنها باز بر دلایلِ وجود این ارتباط مىافزاید، بلکه براى خوانندهى ایرانى - هرچند مؤلف به آن توجه نکرده است - مىتواند کلیدى براى تفکر دربارهى مفهومِ «راه» در موسیقىِ حوزهى ایرانى عربى ترکى ارائه دهد، چراکه اصطلاحِ «راه» احتمالاً از دورهى باستان در موسیقى ایرانى حضور داشته است.
در بخشِ «مفاهیم بنیادین» این شماره فصلنامه مطلبى آمده که پیشگفتارِ کتابى است بسیار مهم، حاوى مجموعهمقالاتى دربارهى زیستموسیقىشناسى. این گرایشِ نسبتاً تازه در حوزهى مطالعاتِ موسیقى قصد دارد مباحثى را که قومموسیقىشناسى از دههى پنجاهِ قرن بیستم همچون تابو به آنها مىنگرد و از آنها اجتناب و غفلت مىکند دوباره با بینشى تازه به بحث بگذارد؛ مباحثى مثل جنبههاى تکاملىِ موسیقى در ارتباط با تکاملِ زیستشناختىِ انسان و بهویژه جهانشمولهاى موسیقى - که دربارهى آن مطلبِ باز هم بسیار مهمى در شمارهى گذشتهى فصلنامه از ژانژاک نَتیه چاپ شد.
جالب است که در این کتاب، که آشکارا قومموسیقىشناسىِ کلاسیک را به چالش مىطلبد، چهرهى سرشناسِ قومموسیقىشناسىِ جهان، برونو نتل، نیز با مقالهاى حضور دارد. با اینکه دغدغهى این گرایش در اصل اتکا به مطالعاتِ مربوط به تکاملِ زیستشناختىِ توانایىِ موسیقى، در کنار مطالعاتِ مشابه دربارهى زبان، براى پرتوافکنىِ هرچهبیشتر بر نحوهى تکاملِ بشر است، اما امید است چنین گرایشى - اگر به ورطهى گزافکارى نیفتد - نکات مهمى دربارهى وجوه اشتراک موسیقىهاى جهان و، درنتیجه، دربارهى ماهیتِ موسیقى به عنوان پدیدهاى مستقل از فرهنگ - چیزى که قومموسیقىشناسىِ کلاسیک تمایلى به پذیرشِ آن ندارد - روشن کند.
مقالهى بخشِ نقد مطلبى است از پاُل بُگُسیان، فیلسوفِ شناختهشده، دربارهى توانایى بیانگرىِ موسیقى که مکمل بحثهایى است که پیش از این در این باب به خصوص در شماره ویژه نقد این فصلنامه منتشر شده بود. بُگُسیان، بدون اینکه وارد جزئیات شود، تأملِ کوتاهى مىکند بر دو نظریه در این زمینه؛ یکى از آنِ اسکروتِن که مفهومِ استعاره را در بیانگرىِ موسیقى مطرح مىکند و دیگرى از آنِ لِوینسِن که بر خبرگىِ شنوندهى گونهاى بهخصوص براى نسبتدادنِ بیانگرى به موسیقى تأکید مىکند.
در بخش مقالات، کیوان آقامحسنى به بحث دربارهى سیاستهاى فرهنگىِ دولتى و غیردولتىِ مربوط به موسیقى در دورهى پهلوىِ اول مىپردازد و میزان پذیرش و تأثیر آنها بر حیات موسیقایىِ کشور را، بهویژه با استناد به عنوانِ صفحاتِ تولیدشده در این دوره، بررسى مىکند.
احسان ذبیحىفر نوازنده کمانچه و‌ْآهنگساز که از جمله کارهای او می‌توان به چند تصنیف و قطعه در آْلبوم سرخانه اشاره کرد ،مبحث تدریس نوازندگىِ کمانچه را با نگاهى به پیشینهى آن و نیز مشکلاتى که در این زمینه، چه از نظر نحوهى نگرش به تدریس و چه از نظر مشکلاتِ فیزیکىِ خودِ ساز، وجود دارد بررسى کرده طرح و چارچوبى براى یک شیوهى مطلوبِ تدریس پیشنهاد مىکند.
پشتوانه‌های نظریِ آلبوم سرخانه از زبان ایده‌پرداز آن
مقالهى ایلناز رهبر، با بررسى نگارگرىهاى دورهى صفوى، سازهاى زهىِ رایج در این دوره را بررسى مىکند و به نتایجِ درخورِ توجهى دربارهى سازِ شدرغو و نیز تنبور و ارتباط این سازِ اخیر با شاطران دورهى صفوى مىرسد.
در بخشِ «گفتگو» مصاحبهاى با بخشىِ فقید، عباسقلى رنجبر، که در زمان حیات او توسط بابک راحتى صورت گرفته انجام و آورده شده است. عباسقلى رنجبر در این مصاحبه مطالب شنیدنىاى دربارهى اصطلاحِ «مقام» و برخى اصطلاحات دیگر، و نیز مطالبى دربارهى ارزشگذارىِ کارگانِ(رپرتوار)خراسانى از نظر زبانِ اشعار بیان کرده است که براى پژوهشگرانِ این حوزه مىتواند بسیار جالب باشد.
عباسقلی رنجبر؛ بخشی و دوتار نواز نامی خراسانی درگذشت
سرانجام، در بخشِ «یاد یاران»، احمد مسجدجامعى، پژوهشگر و وزیر اسبقِ فرهنگ و ارشاد اسلامى، به یاد محمدرضا سقایی مطلبى خواندنى نوشته است که در آن، بهعنوان مقدمهاى بر معرفى این هنرمندِ فقید، به مرورى بر ترانهها و سرودهاى انقلابى و رزمى از ابتداى انقلاب پرداخته شده است.
ابراز تاسف موسیقدانان لرستان از درگذشت رضا سقایی
بخش تا فصلی دیگر این شماره هم همانند یادداشت‌های دیگر مدیرمسئول این نشریه مسئله‌ای مبتلابه در اخلاقیات اهل موسیقی را مورد توجه قرار داده است. مدیر مسئول نشریه که سفری به تاجیکستان داشته است، رابطه شاگرد استادی در آن دیار را با همین رابطه در ایران مورد توجه قرار داده و انتقادات خود از رفتارهای برخی اساتید در برابر شاگردان خود را مطرح کرده است.
چهل و نهمین شماره ماهور به قیمت 6 هزار تومان بر پیشخوان مطبوعات و کتابفروشی‌ها قرار گرفته است.
