انسانیت در جنگ و وحشت معنا می‌یابد

ترجمه نگار پدرام: سریال «گردان مجرمین» با نام روسی Shtrafbat و نام انگلیسی Punishment Battalion یکی از سریال‌های پر بیننده روسی است که در این وانفسای کمبود سریال‌های خوب ایرانی، چندی است پخش آن از شبکه دوم سیما آغاز شده و مخاطبان زیادی را پای تلویزیون نشانده‌است.

برای ساخت این سریال 11‌قسمتی 20‌میلیون دلار در سال2004 هزینه شده و یکی از پرطرفدارترین سریال‌های روسی محسوب می‌شود که به جنگ جهانی دوم می‌پردازد. نویسنده و کارگردان این مجموعه برای به تصویر کشیدن جنگ جهانی دوم، روایت زندگی یک سری مجرم را دستمایه کار خود قرار داده‌اند؛ مجرمان سیاسی در کنار خلافکاران حرفه‌ای ناچارند بر خلاف میل خود و تنها برای به دست آوردن اندکی زمان زندگی بجنگند. یکی از دلایل این محبوبیت را می‌توان در شیوه روایت آن جست‌وجو کرد.

نیکلای داستال، کارگردان این مجموعه یکی از معروف‌ترین فیلمنامه‌نویسان و کارگردانان روسی است که فیلم‌ها و سریال‌های پرمخاطب بسیاری را در کارنامه هنری خود دارد. داستال برای روایت یک داستان تاریخی ترکیبی از روایت صرف تاریخی و روایتی تخیلی و غیرواقعی را به کار گرفته است. به این معنی که همه شخصیت‌های داستان واقعی نیستند و برخی از آنها از ذهن خیال‌پرداز فیلمنامه‌نویس مجموعه زاییده شده‌اند. نیکلای داستال این مجموعه را براساس فیلمنامه‌ای از ادواردو ولادارسکی ساخته و در آن از برخی شخصیت‌های واقعی بهره گرفته است.

شخصیت‌های این مجموعه را گروهی از زندانیان و معترضان سیاسی، جنایتکاران جنگی و قاتلانی تشکیل می‌دهند که در سال1942 به دستور استالین یک گردان را تشکیل دادند تا برای جنگ به آلمان فرستاده شوند.

یکی از مخاطبان این مجموعه با نگاهی نقادانه به توصیف این سریال پرداخته و کل سریال را با یک جمله توصیف کرده است؛ انسانیت در جنگ و وحشت. وی در نوشته خود به این نکته اشاره کرده که گردان مجرمین روایتی است از جنگ جهانی دوم که اگرچه فقط روس‌ها می‌توانند به خوبی آن را به تصویر بکشند، اما هیچ کدام از مجموعه‌های ساخته‌شده نتوانسته‌اند به اندازه مجموعه گردان مجرمین موفق باشند.

این نوشته همچنین اشاره دارد که شرق مانند غرب این امکان را ندارد که از جلوه‌های بصری ویژه در سینما و تلویزیون استفاده کند اما گردان مجرمین با افزودن جزئیاتی در فیلمنامه، این امکان را به بیننده می‌دهد تا در ذهن خود جلوه‌های بصری زیادی را تجسم کند. حضور بازیگران معروف روسی در نقش سربازان نمی‌تواند صحنه‌های نبرد را خیلی خاص و فریبنده جلوه دهد اما داستان این مجموعه بسیار جذاب است و حداقل این قابلیت را دارد که بیننده بر آن تمرکز کند.

مارک اچ. تیتر، منتقد نیز در مقاله‌ای درباره سریال گردان مجرمین یکی از نقاط قوت این سریال را غافلگیری آن دانسته و معتقد است که تا به حال هیچ سریالی درباره جنگ جهانی دوم ساخته نشده که در آن مخاطبان نتوانند اتفاقات قسمت‌های بعدی را حدس بزنند. در این سریال مخاطب همیشه به این موضوع فکر می‌کند که کدام یک از شخصیت‌ها خوب و کدام یک بد هستند؟
از سوی دیگر به‌نظر می‌رسد که جنگ جهانی دوم برای فیلمسازان روسی یک منبع بی‌پایان درام و ساخت فیلم و سریال است.

تیتر این علاقه را با 2دلیل مرتبط می‌داند؛ نخست آنکه در جریان جنگ جهانی دوم که جهان به 2بخش تقسیم شده بود، مجموعه‌ای از رنج و قهرمانی و رشادت وجود داشت که می‌شد آن را به خوبی با تخیل درآمیخت و در قالب داستان‌هایی سینمایی یا تلویزیونی تعریف کرد. دوم آنکه دولت روسیه از سر حرارت و با ولخرجی زیاد اجازه خلق مجدد فیلم‌ها و سریال‌های مربوط به دوران جنگ جهانی را می‌دهد و از این تولیدات حمایت می‌کند.

گردان مجرمین بیانگر یک سری واقعیت‌های تاریخی در قالب داستانی و سرگرم‌کننده است. با این وصف، گردان مجرمین می‌توانست با پرداختن به برخی جزئیات زندگی شخصی قهرمانان داستان و بسط دادن دلایل حضور آنها در جبهه، بیش از
11 قسمت مخاطب را سرگرم کند. در حقیقت گردان مجرمین بیشتر به پیروزی و غلبه کسانی می‌پردازد که می‌توانند به جای رهبرانشان اسطوره‌های مقاومت در جنگ جهانی دوم باشند؛ افرادی که به چشم یک مجرم به آنها نگاه شده و به اجبار به ماموریت جنگی فرستاده شده‌اند؛ ماموریتی که سرنوشتی جز نابودی برایشان ندارد. جالب‌تر اینکه اغلب این افراد از مسائل نظامی سر درنمی‌آورند اما برای استالین، ناواردی آنها مهم‌تر از مسئله خود جنگ نبود.

همچنین در این سریال وجه دیگری از جنگ نیز نشان داده شده است که به نوع نمایش دشمن مربوط می‌شود. این تصویر نشان می‌دهد که آنچه در جنگ می‌گذشت با وقایع جاری در ارتش بسیار تفاوت داشت.

داستال تصویر دیگری از این وقایع را برای مخاطب به تصویر می‌کشد؛ تصویری تقریبا انسانی از دشمنی که خودش تفنگ بر نداشته و اعلام جنگ نکرده و درگیر جنگی ناخواسته شده است.

این همان تصویری است که نشان دادن آن در سایر فیلم‌های ساخته شده درباره جنگ جهانی نیز دشوار بوده است. به این دلیل که سایر فیلم‌های روسی ساخته شده درباره جنگ جهانی به جای پرداختن به وجوه تاریخی و انسانی جنگ به تبلیغات سیاسی ساده تبدیل شده و در جذب مخاطب ناموفق مانده‌اند. شاید به همین دلیل باشد که برخی از منتقدان مجموعه گردان مجرمین را تنها مجموعه‌ای می‌دانند که می‌تواند به خوبی واقعیت‌هایی از جنگ جهانی دوم را نشان دهد.در مجموع گردان مجرمین نشان می‌دهد که چگونه جنگ در جبهه شرقی به جنگ برای بقا و زیستن تبدیل شد و چگونه تعدادی از مردم برای این هدف به خاک و خون کشیده شدند.

نیکلای داستال 65ساله در گردان مجرمین یا گردان مجازات، یک نگاه انتقادی به مخاطب می‌دهد؛ نگاهی که می‌تواند ارتش شوروی را انباشته از مجرمان و خلافکارانی ببیند که ممکن است قهرمان باشند. همچنین در این سریال ممکن است افسران به‌عنوان افرادی شرور و پست نشان داده شوند؛ افرادی سودجو که از یک عده زندانی برای مقاصد خود استفاده می‌کنند. شاید این نوع نگاه به مجرمان درست نباشد اما این یک واقعیت تاریخی است که یک سری از مجرمان و معترضان سیاسی و بازماندگان ارتش سفید که زندانی بودند برای به دست آوردن آزادی موقت یا کم شدن دوره محکومیت‌شان، به جبهه رفتند و تعدادی از آنها نیز کشته شدند.

در مجموع گردان مجرمین از یک سو جنگ این افراد در جبهه و از سوی دیگر نزاع آنها برای زندگی دیگر را نشان می‌دهد؛ زندگی‌ای که درصورت ماندن در زندان یا اردوگاه کار اجباری، فقط یک نتیجه داشت؛ رنج، رنج و رنج.