این روزها که هم از آنها و هم از من سن و سالی گذشته پذیرفته‌ایم که به اعتقادات و تجربیات هم احترام بگذاریم؛ تجربیاتی که با هم 30سال فاصله دارد. سرعت تغییر آدم‌هایی که در دوران معاصر زندگی می‌کنند بسیار زیاد است؛ در زمانه‌ای که رسانه‌ها همه وجوه زندگی ما را پرکرده‌اند، تکنولوژی‌های ارتباطی به سرعت جای خود را به مدل‌های جدید می‌دهند، سرعت ارتباطات امان روابط آدم‌ها را بریده است و ... . این تغییرات سریع جا برای بررسی ارزش‌هایی که بین آدم‌ها به‌خصوص والدین و بچه‌هایشان وجود دارد نمی‌گذارد. پژوهش زیر که به همت زهرا کاظمی، مدرس دانشگاه پیام نور برای مرکز تحقیقات استراتژیک تهیه شده است به بررسی ارزش‌های والدین و جوانان و تفاوت‌های آنها پرداخته‌است.
خانواده در دوره گذار از سنت به مدرنیته تغییر شکل پیدا می‌کند. در چند دهه گذشته تغییرات اقتصادی، تکنولوژی و اجتماعی - سیاسی، فرهنگ‌های جوامع پیشرفته صنعتی را دگرگون کرده است. نگرش مردم پیرامون طلاق، ازدواج، سقط جنین و اهمیتی که به تشکیل خانواده می‌دهند دگرگون شده و به‌طور کلی خواست مردم از زندگی تغییر کرده است. تغییر و تحولات صنعتی شدن، شهرنشینی و به‌طور کلی امنیت اقتصادی کشورهای پیشرفته منجر به پیدایش تغییر بین نسلی به سمت هنجارهای فرا مدرنی شده است.
زهرا کاظمی در پژوهش خود به موضوع «بررسی عوامل مؤثر بر شکاف بین نسلی ارزش‌های خانواده» پرداخته است. این پژوهش به شیوه پیمایشی و با کمک پرسشنامه روی 400نفر از جمعیت17 سال به بالاتر شهر شیراز انجام گرفته است. 200 نفر فرزند و 200 نفر والدین آنان به عنوان نمونه مورد بررسی قرار گرفته‌اند. هدف کلی این پژوهش بررسی شکاف بین ارزش‌های والدین و جوانان در خصوص خانواده و عوامل مؤثر بر آن در شهر شیراز است.
تفاوت‌های نسلی
از بین والدین 45/8 درصد مرد و 54/2 درصد زن بوده‌اند و 54/2درصد فرزندان هم پسر و 45/8 درصد دختر بوده‌اند. بیشتر فرزندان در شهر متولد شده‌اند و مقایسه محل تولد دونسل نشان می‌دهد که درصد فرزندان متولد شهر77/2درصد بیش از والدین آنها (55/6 درصد) است که در شهر متولد شده‌اند. این یافته می‌تواند روند کلی افزایش شهرنشینی در ایران را تأیید کند. سطوح تحصیلی فرزندان نسبت به والدین افزایش قابل توجهی یافته است. درحالی‌که تنها 1/5درصد افراد متعلق به نسل دوم بی‌سواد بوده‌اند، حدود یک‌چهارم والدین آنها از هیچ‌گونه تحصیلاتی برخوردار نبوده‌اند. بهبود تحصیلات نسل دوم در افزایش ارقام مربوط به سطوح تحصیلی راهنمایی- متوسطه و دانشگاهی نیز جریان توسعه آموزش را در خود منعکس می‌سازد.
همچنین میزان استفاده از وسایل ارتباط جمعی فرزندان نسبت به والدین افزایش قابل توجهی یافته است. درحالی که تنها 7/2درصد افراد متعلق به نسل دوم میزان استفاده پایینی از رسانه‌های گروهی داشته‌اند، حدود نیمی از والدین آنها از میزان استفاده پایینی برخوردار بوده‌اند. بهبود میزان استفاده از رسانه‌ها توسط نسل دوم خود زمینه‌ساز افزایش آگاهی از وضعیت کشورهای دیگر و آشنایی با نگرش‌های جدید است.سطح آرمان‌گرایی توسعه‌ای در فرزندان نسبت به والدین بسیار بیشتر است. درحالی‌که تنها 15 درصد افراد متعلق به نسل دوم آرمان‌گرایی توسعه‌ای پایین داشته‌اند، بیشتر از نیمی از والدین آنها (55 درصد) آرمان‌گرایی توسعه‌ای پایین داشته‌اند و برعکس در مقابل 67/3 درصد از فرزندان که سطح آرمان‌گرایی توسعه‌ای بالایی دارند، در والدین این سطح فقط 15/7 درصد آنها را شامل می‌شود.
بهبود سطح تحصیلات نسل دوم و میزان استفاده بیشتر از رسانه‌ها توسط نسل دوم و افزایش شهرنشینی باعث افزایش میزان شناخت شاخص‌های توسعه و تغییر و تحولات نگرشی و رفتاری افراد این نسل نسبت به نسل‌های قبل‌تر شده‌است. اولویت‌های ارزشی فرزندان نسبت به والدین بیشتر فرامادی‌گرا است؛ 59/2 درصد فرزندان در مقابل 15/8درصد والدین و برعکس درحالی‌که تنها 9/6 درصد افراد متعلق به نسل دوم اولویت‌های ارزشی مادی‌گرا داشته‌اند، بیشتر از یک سوم والدین آنها (39/2درصد) مادی‌گرا بوده‌اند.
ارزش‌های مربوط به خانواده در نسل دوم بیشتر مدرن است تا سنتی (69/7درصد مدرن در مقابل 30/3 درصد سنتی ) و برعکس در والدین این ارزش‌ها بیشتر سنتی هستند تا مدرن (77/3 درصد سنتی در مقابل 22/7درصد مدرن). این نتایج نشان‌دهنده تفاوت‌های بین نسلی بین فرزندان و والدین آنهاست.
43 درصد فرزندان نگرش سنتی و 57 درصد نگرش مدرن نسبت به سن مطلوب ازدواج دارند و 52 درصد والدین نگرش سنتی و 48 درصد نگرش مدرن دارند.
26 درصد فرزندان نگرش سنتی و 76 درصد نگرش مدرن نسبت به نحوه انتخاب همسر دارند و 74 درصد والدین نگرش سنتی و 26 درصد نگرش مدرن دارند.
22/5 درصد فرزندان نگرش سنتی و 77/5 درصد نگرش مدرن نسبت به جدایی و طلاق دارند و برعکس 77/5 درصد والدین نگرش سنتی و 22/5درصد نگرش مدرن دارند. 12/5 درصد فرزندان نگرش سنتی و 87/5درصد نگرش مدرن نسبت به مطلوبیت ازدواج دارند و67/5 درصد والدین نگرش سنتی و 32/5 درصد نگرش مدرن دارند. 27 درصد فرزندان نگرش سنتی و 73درصد نگرش مدرن نسبت به قدرت تصمیم‌گیری در خانواده دارند و 65 درصد والدین نگرش سنتی و 35 درصد نگرش مدرن دارند. 23/5درصد فرزندان نگرش سنتی و 76/5درصد نگرش مدرن نسبت به ارتباطات خانوادگی دارند و 57 درصد والدین نگرش سنتی و 43 درصد نگرش مدرن دارند.
بنابراین، به طور کلی ارزش‌های مربوط به خانواده در نسل دوم بیشتر مدرن است تا سنتی و برعکس در والدین این ارزش‌ها بیشتر سنتی هستند تا مدرن.
خانواده ایرانی در چندین سال اخیر تحت تأثیر روند مدرنیزاسیون و لوازم و پیامدهای آن از جمله تغییر ساخت اقتصادی و رواج شهرنشینی مهاجرت خانواده‌های روستایی به شهر، دگرگونی‌های نسبتاً چشمگیری را تجربه کرده است. خانواده امروزی از لحاظ ساخت و کارکرد و برخی ارزش‌های فرهنگی، تمایلی به مشابهت با خصوصیات خانواده و ازدواج در جوامع صنعتی نشان می‌دهد. از نتایج نوسازی این است که شرایط مطلوب ازدواج با خویشاوندان کاهش می‌یابد، سن ازدواج کم‌کم بالاتر می‌رود و پذیرش طلاق برای افراد آسان‌تر می‌شود که در ایران نیز در طول دوره‌های تغییر اجتماعی، تفاوت‌هایی بین واکنش‌های بلندمدت و کوتاه‌مدت در هنجارهای فرهنگی مثل ترجیحات برای ازدواج با خویشاوندان، انتخاب همسر بر اساس عشق و مطلوبیت ازدواج به وجود آمده است. نتایج تحقیق نشان دهنده این است که ارزش‌های خانواده در نسل دوم بیشتر مدرن است تا سنتی و برعکس در والدین این ارزش‌ها بیشتر سنتی هستند تا مدرن.
