در طول جنگ جهانی اول و دوم که دنیا به تباهی کشیده شد، درجنگ ویتنام با 58هزار و 260قربانی، درجنگ 3ساله کره‌شمالی با آمریکا و جنگ‌های دیگر، همیشه سربازانی بوده‌اند که تنها برای دفاع از سرزمین‌شان و آزادی می‌جنگیده‌اند، گرچه اغلب جاه‌طلبی‌های دولتمردان، آنها را روانه میدان جنگ می‌کرده است.امروز هم ملت‌ها شاید تنها بتوانند با زنده نگه‌داشتن یاد و بزرگداشت افرادی که جان خود را در ازای آزادی سرزمین‌شان داده‌اند، کمی از دین خود را به آنها ادا کنند. در اکثر نقاط دنیا سعی می‌شود با اختصاص موزه‌هایی، هم یاد جان‌باختگان جنگی برای همیشه حفظ شود و همکاری کنند تا مردم امروز درک صحیحی از جنگ و اثرات آن بر کشور داشته باشند.
این نوع موزه‌ها در بسیاری از کشورها به نام موزه‌های جنگی شناخته می‌شوند و معروف‌ترین‌شان مربوط به کشورهایی می‌شود که نامشان در تاریخ جنگ برجسته است و خود قسمت بزرگی از این تاریخ هستند.موزه جنگ آمریکا که در سال 1923 تأسیس شد، مجموعه‌ای است از آثار شخصی، سلاح‌ها، وسایل نقلیه، لباس و پوستر سربازان و یا موزه کره‌شمالی که در بخشی از «پیونگ یانگ»،به عنوان نمادی از جنگ این کشور با آمریکا به‌چشم می‌خورد، نمونه‌های معروفی از موزه‌های مخصوص جنگ هستند. اما در این میان، شاید موزه جنگ امپریال در انگلیس، موزه یادمان دیوار برلین و موزه جنگ روسیه در نوع خود شاخص‌تر باشند.گزارشی از موزه‌های جنگ مختلف در گوشه‌و‌کنار دنیا در آستانه آغاز بهره‌برداری از موزه دفاع مقدس در تهران، درپی می‌آید.
موزه جنگی در پارک پیروزی
روسیه از آن دست کشورهایی است که در اکثر مواقع یک پای جنگ‌های بزرگ و جهانی بوده است؛ از این رو، موزه جنگی پایتخت این کشور باید یکی از مجهزترین و پربیننده‌ترین‌ها در دنیا باشد. موزه جنگ مسکو یکی از زیباترین موزه‌های این شهر است که در سال 1993 در پارک بزرگی به‌نام پابدو (پیروزی) ساخته شده است. این موزه از 2بخش تشکیل شده است. بخشی از آن، در داخل ساختمان زیبایی که به شکل نیم‌دایره ساخته شده، قرار دارد و بخش دیگر در داخل فضای آزاد است. بخشی از تسلیحات نظامی به همراه تصاویری از صحنه‌های جنگ و اسامی سرداران و مبارزان در داخل ساختمان و ادوات نظامی بزرگ مانند تانک‌ها و توپ‌ها و هواپیماهای جنگی در فضای آزاد مستقر شده است.
هر بازدیدکننده بعد از ورود به موزه مسکو، تالاری به‌نام افتخار را می‌بیند که در آن، روی سنگ‌های مرمر اسامی رزمندگان جنگ که لقب قهرمان اتحاد شوروی را به‌دست آورده‌اند، حک شده است. در این تالار مجسمه «سرباز پیروز» قرار دارد.
دور تالار افتخار نمایشگاه نظامی- تاریخی برپاشده است. این نمایشگاه که جو و رویدادهای آن زمان را منعکس می‌کند، امکان می‌دهد تا همه جزئیات آن رویدادها به‌خوبی مجسم شود. اشیای نمایشی موزه از آستانه جنگ و آمادگی برای جنگ، حمله آلمان نازی به اتحاد شوروی، جریان عملیات جنگی، جنبش چریکی، پشت جبهه شوروی، آزادسازی کشورهای اروپا، همکاری اتحاد شوروی با متحدان در ائتلاف ضدهیتلری در مقابله با بلوک فاشیستی و محاکمه مجرمین جنگی آلمانی و ژاپنی حکایت میکنند.
یک طبقه پایینتر، در تالار خاطره و ماتم، «کتاب‌های یادبود» قرار دارند که در آنجا اسامی رزمندگانی که در جنگ کبیر میهنی جان خود را از دست داده‌اند، قید شده است. در این تالار مجسمه «زن عزادار» ساخته ل.کربل، مجسمهساز معروف گذاشته شده است. در این طبقه، سیستم خودکاری وجود دارد که به بازدیدکنندگان اجازه می‌دهد، اطلاعاتی در مورد افرادی که در نبردها و بیمارستان‌های نظامی جان خود را از دست داده‌اند یا در سال‌های جنگ جهانی دوم به اسارت گرفته شده‌اند، کسب کنند.
در نگارخانه هنری این موزه، تابلوهای نقاشی، آثار گرافیکی و مجسمههای هنرمندان معروف و نقاشان آماتور در معرض دید عموم گذاشته شده است. این آثار که در زمان جنگ و در سال‌های بعد از جنگ ساخته شده‌اند، به موضوع میهن اختصاص دارند.
در کنار این تابلوها و تالار خاطره و ماتم، سالن‌های بزرگ و کوچک سینما قرار دارند که در آنجا فیلم‌های مستند مربوط به سال‌های جنگ که از عملیات جنگی در جبههها و زندگی مردم پشت جبهه حکایت می‌کند، نمایش داده می‌شود. در همین طبقه ساختمان موزه، سالن‌های نمایشگاه و مراکز خدمات برای بازدیدکنندگان قرار دارد.
مجموعه نمایشگاهی در محوطه پارک ادامه مییابد که در آنجا نمایشگاه وسایل فنی جنگی و استحکامات مهندسی دوران جنگ کبیر میهنی قرار دارد. در این قسمت، بهترین تانک‌های متوسط جنگ جهانی دوم، تانک‌های T-34-76 و T-34-85، جنگافزار نیروی دریایی و ناوچه اژدرافکن و ناوچه زرهی قرار دارد.
یک قسمت جالب نمایشگاه شامل قسمت‌هایی از تکیهگاه مستحکم جوخه دوران دفاع سال 1943 (نبرد کورسک) است. خندق‌های ارتباطی، سنگر روپوشیده، پست دیدبانی، پناهگاه زیرزمینی و سنگرهایی با استحکامات مهندسی، مواضع رزمی این جنگ را به نمایش میگذارند. در این نمایشگاه تقریبا همه انواع جنگافزارهای ارتش سرخ و ارتش‌های متحدان و آلمان دیده می‌شود.
بر فراز نوار مرگ
دیوار برلین اصلی‌ترین نماد جنگ سرد بود که به پرده آهنین مشهور شد و به مدت ۲۸ سال شهر برلین را به 2 منطقه شرقی و غربی تقسیم کرد. طی این دوره، نزدیک به 5هزار نفر تلاش کردند، از این دیوار عبور کنند و بین 100 تا 200نفرشان کشته شدند. البته فرارهای موفقی هم در این برهه از زمان روی داد. مردم محصور پشت دیوار شرقی برلین از روش‌های مختلفی مانند پریدن از پنجره آپارتمان‌های کنار مرز یا عبور از تونلی عریض زیر دیوار برلین، برای فرار به نیمه دیگر کشور آلمان تلاش می‌کردند.
در برلین امروز که دیگر دوپاره نیست، یادواره‌هایی برای قربانیان حکومت کمونیستی شوروی در محل‌های تاریخی این شهر برپا کرده‌اند. بیشتر این یادواره‌ها در یکی از خیابان‌های آلمان قرار دارد که زمانی دیوار برلین در امتدا آن بنا شده بود. پنجره بلوک‌های ساختمانی این خیابان بسیار معروف است. در آن زمان، مردم ساکن شرق برلین سعی می‌کردند از این پنجره‌ها به سمت غرب شهر بپرند.
در قسمت شرقی این خیابان، «پنجره یادبود» با عکس و نام تعداد زیادی از قربانیان دیوار برلین قرار دارد. این بنا به صورت دیوار عریض کوتاهی با تعدادی پنجره است. در همین سمت خیابان، نمایشگاه روبازی با تعدادی تابلو وجود دارد که تاریخچه تجزیه برلین را شرح می‌دهد. بنای یادبود دیوار برلین و قربانیانش هم در شرق خیابان واقع است. در سال 1998 از این بنا پرده‌برداری شد و روی آن نوشته شده بود: «در یاد تجزیه شهر از 13 آگوست 1961 تا 9 نوامبر 1989 و یادواره‌ای از قربانیان حکومت ستمگر کمونیست».
در غرب این خیابان، مرکز تازه‌تأسیس بازدیدکنندگان و مرکز اسناد وجود دارد. مرکز بازدیدکنندگان که در سال 2009 شروع به کار کرد اطلاعاتی در مورد دیوار برلین به بازدیدکنندگان می‌دهد و مرکز اسناد هم شامل اطلاعات تاریخی، نمایشگاه دائم به دو زبان آلمانی و انگلیسی، آرشیو دیجیتال به همراه مدارک اصلی، برجی که می‌توان استحکامات مرزی سابق را دید و ایستگاه‌های رادیویی با برنامه‌های تاریخی از شرق و غرب، می‌شود.
یکی از مکان‌های معروف این خیابان، موزه «ایست بازرسی چارلی» است. این ایست بازرسی در زمان تجزیه برلین، بهترین سیستم امنیتی مرزی در جهان را دارا بوده و اکنون به‌عنوان یادبودی از دوران سیاه برلین به موزه تبدیل شده است.
در مجاورت این موزه، مجموعه «یادبود آزادی» قرار دارد که شامل بیش از هزار صلیب می‌شود. این صلیب‌ها مختص قربانیان دیوار برلین است که عکس و نامشان روی صلیب‌ها درج شده است.
جنگ‌های جهانی در 5 موزه
موزه سلطنتی جنگ در لندن در پوشش دادن درگیری‌ها از جنگ جهانی اول تا به امروز، تا حدودی منحصربه‌فرد عمل کرده است. این موزه 6 شعبه دارد. 5 شعبه برای بازدید عموم باز است و در سال 1917 تأسیس شده است.
شعبه‌های این مجموعه شامل موزه جنگ امپریال لندن، موزه داکسفورد (Duxford)، موزه کشتی بلفاست، اتاق‌های جنگ چرچیل، موزه جنگ امپریال شمالی و کلکسیون‌های موزه جنگ امپریال می‌شود.تقریبا تمام این شعبه‌ها، مجموعه‌هایی از اشیای بازمانده از دوران جنگ، گالری‌ها، قسمت‌هایی مخصوص کودکان و بحث‌های آموزشی دارند و البته یکسری امکانات مخصوص هم دارند. موزه جنگ امپریال لندن، چند نمایشگاه مخصوص دارد که در زمان‌های مشخص و با محورهای مرتبط برگزار می‌شود. در این میان، می‌توان به گالری زنان هنرمند جنگ (گالری‌ای متمرکز بر آثار هنری زنان از جنگ جهانی اول تا درگیری‌های کوزوو)، روزی روزگاری جنگ(روایت داستان جنگ کلاسیک برای کودکان) و نشست‌هایی بین نسل جدید و سربازان بازمانده از جنگ جهانی دوم و درگیری‌های اخیر، اشاره کرد.
البته این شعبه، نمایشگاه‌های دائمی هم دارد که بارزترین آنها، نمایشگاه جنگ جهانی اول است که در آن، سنگرهای خط اول مقدم در سال 1916 بازآفرینی شده‌اند تا حال و هوای آن زمان برای هر کسی که در آن قدم می‌زند، تداعی شود. وسایل نظامی، اشعار و آثار هنری به‌جامانده از جنگ جهانی اول در این نمایشگاه به چشم می‌خورد.
متفاوت‌ترین ویژگی شعبه داکسفورد این است که هر روز به مدت 2ساعت این امکان را برای بازدیدکنندگان فراهم می‌کند که اقلام جنگی این موزه را در دست بگیرند و گذشته را حس کنند. همچنین در این شعبه، محلی دیده می‌شود که در آن، اتاق عملیات 1940 شبیه‌سازی شده است. این عملیات مربوط به هدایت جنگنده‌های داکسفورد در مقابل حمله هوایی آلمان به بریتانیا در خلال جنگ جهانی دوم می‌شود. گفته می‌شود، این شبیه‌سازی بر اساس اسناد، فیلم، عکس و خاطرات شخصی پرسنل آن بوده است.
البته ناگفته نماند که این موزه واقع در کمبریج شایر، بزرگ‌ترین موزه مربوط به وسایل حمل‌ونقل هوایی در بریتانیاست. در 7 ساختمان اصلی این نمایشگاه، نزدیک به 200وسیله هوایی، کشتی‌های کوچک نیروی دریایی، توپخانه و وسایل نقلیه نظامی وجود دارد.
ناو جنگی بزرگ « اچ.ام.اس بلفاست» که جنگ‌هایی نظیر محاصره دریایی آلمان توسط انگلیس (1939) و جنگ با کره (1952- 1950) را تجربه کرده است، امروز به‌عنوان یکی از شعبه‌های موزه جنگ امپریال در آب‌های رودخانه تایمز، آرام گرفته است. هنگامی که برای نخستین بار بازدید این ناو جنگی برای عموم آزاد شد، تنها می‌شد از عرشه‌های فوقانی دیدن کرد اما امروز 9 عرشه برای بازدید عموم آماده و براساس روایت واقعی افراد بازسازی شده است. بدیهی است که یکی از شعبه‌های این مجموعه بزرگ به‌نام وینستون چرچیل، نخست وزیر بریتانیا در طول جنگ جهانی دوم، باشد.
موزه اتاق‌های جنگ چرچیل شامل یک مجموعه تاریخی که مرکز فرماندهی دولت بریتانیا در طول جنگ جهانی دوم بوده و موزه چرچیل، مختص زندگی نخست‌وزیر بریتانیا، است. این مجموعه مجهز به راهنمای گویا به زبان‌هایی مانند انگلیسی، فرانسوی، ایتالیایی، آلمانی و اسپانیایی است و نخستین جمله‌ای که توریست‌ها می‌شنوند، این است: «شما از محل جلسات و مقر فرماندهی وینستون چرچیل در جنگ جهانی دوم (1945- 1941) دیدن می‌کنید».
در این موزه، نقشه‌ها و وسایل آن دوران نگهداری می‌شود و حتی برخی از گفت‌وگوهای بین چرچیل و روزولت، رئیس‌جمهور آمریکا و فرماند‌هان نظامی ویژه چرچیل با صدایی شبیه آنها پخش می‌شود. پنجمین شعبه موزه جنگ امپریال در منچستر قرار دارد. موزه جنگ امپریال شمالی در مکانی قرار دارد که در جریان حمله به منچستر (1940) بمباران شده است. این موزه در سال 2002 افتتاح شد و در همان سال 470هزار نفر از آن دیدن کردند. در این موزه می‌توان تانک روسی و جت آمریکایی دید. همچنین این موزه، برنامه‌های ویژه‌ای مانند شرح داستان کودکانی که مجبور به ترک کشور طی جنگ جهانی دوم شدند و همچنین نمایش عکس‌هایی از سیسیل بیتون، عکاس معروف انگلیسی، از جنگ جهانی دوم، دارد.
