در این میان نیاز به اوقات فراغت برای خانم‌ها که مستعد بیماری افسردگی نیز هستند به‌مراتب بیشتر از آقایان احساس می‌شود. در چند سال اخیر که حضور زنان در عرصه تحصیل و کار روز به روز افزایش یافته است به نوعی درهم‌تنیدگی نقش‌ها و مسئولیت‌هایشان در خانه و بیرون از خانه نیز زیاد شده است. از یک سو ادامه تحصیل زنان این تصور را برایشان به‌وجود می‌آورد که باید جذب بازار کار شوند و از سوی دیگر باید همچنان مسئولیت‌ها و نقش‌های خانه را به تنهایی و با کیفیت بالا انجام دهند. همین موضوع یعنی کار کردن در دو شیفت و داشتن دغدغه‌های بیرون و داخل خانه باعث می‌شود زنان همیشه خسته باشند و برای پرداختن به نیازها و علایق شخصی خود وقت کافی پیدا نکنند.
شواهد نشان می‌دهد برخی از آقایان تمایل دارند همسرشان در بیرون از منزل اشتغال داشته تا در مخارج زندگی، هرچند کم و ناچیز همکاری داشته باشد. دکتر طاها مسلمی، روانپزشک و استاد دانشگاه درباره نوع همکاری زوجین در جامعه ما می‌گوید: «مشارکت زنان در کار بیرون از منزل، منجر به مشارکت مردان در کارهای منزل نمی‌شود و اشتغال زنان تنها مشغولیت‌های آنان را افزایش می‌دهد و اگر مردان تنها در بیرون از خانه کار و فعالیت می‌کنند زنان در دو شیفت یعنی هم بیرون از خانه و هم داخل خانه مشغول به‌کار هستند. این در حالی است که در روزهای تعطیل و با وجود حضور خانم در خانه، نه تنها از مشغله آنها کاسته نمی‌شود که انجام کارهای عقب افتاده منزل به کارهای روزمره نیز افزوده می‌شود و خستگی و مشغله آنها را مضاعف می‌کند. در این بین اگر برنامه سفر هم ریخته شود به زنان فشار بیشتری وارد می‌شود چرا که باید امور مختلف را با هم هماهنگ کنند و افراد را در جایگاه‌های خود قرار داده و مسئولیت‌های هر یک از اعضا را به آنها آموزش بدهند.»
دکتر مسلمی قرار گرفتن در موقعیت‌های مختلف را عاملی می‌داند که باعث ایجاد دوگانگی در شخصیت زنان می‌شود؛ «زنان جامعه ما به‌واسطه مسئولیت‌های مختلفی که بر دوش دارند نقش‌های مختلفی بازی می‌کنند. همسر مهربان، خانم خانه‌دار، مادر دلسوز، کارمند منظم و دختر و عروس (که در مراحل بعدی قرار می‌گیرد) نقش‌هایی هستند که یک زن برعهده دارد. از یک سو انجام کارهای خانه مثل نظافت خانه، آشپزی، بچه‌داری و مراقبت از سایر اعضای خانواده و از سوی دیگر نقش یک منشی یا کارمند و در موارد بالاتر یک مدیر، دکتر یا مهندس را بازی کردن در درازمدت باعث سردرگمی و به مرور، دوگانگی شخصیت آنها می‌شود.»
قسمت جالب ماجرا زمانی است که اشتغال در بیرون از منزل، وقت زنان را برای انجام کارهای خانگی و امور مربوط به فرزندان، محدود می‌کند، آن‌وقت است که خانم خانه مجبور می‌شود برای جبران کاستی‌ها بیش از گذشته از خود مایه بگذارد و این یعنی فشار جسمی و روحی بیشتر.
دخالت کمتر، فراغت بهتر
در هر دستش چند نایلون با محتوای مختلف قرار داشت. حسابی خرید کرده بود اما موضوعی که باعث جلب توجه اطرافیان می‌شد عجله یا سرعتی بود که در راه رفتن داشت. انگار می‌خواست هر چه سریع‌تر از سنگینی باری که برای یک خانم کمی زیاد بود خلاص شود. به محض رسیدن به‌خودرو و باز کردن در صندوق عقب، نایلون‌ها را با زحمت بلند و در عقب ماشین رها کرد. نفس عمیقی کشید، در عقب را با خستگی بست و به داخل ماشین رفت و پشت فرمان لم داد. مریم عدرخانی ماه گذشته 30 ساله شد. 10سال از زندگی مشترکش می‌گذرد و ماحصل این مدت، یک دختر 8ساله است.
مریم مثل خیلی از زنان شاغل مسئولیت‌ها یا نقش‌های مختلفی را در زندگی بازی می‌کند اما علاوه بر نقش‌های مادر، همسر، زن خانه‌دار و کارمند، نقش دیگری بر عهده دارد. او دانشجوی کارشناسی‌ارشد رشته مدیریت شهری است. بنابراین در کنار تمام فعالیت‌هایی که انجام می‌دهد باید زمانی را برای مسیر رفت‌وآمد و حضور در دانشگاه در نظر بگیرد و صدالبته درس هم بخواند؛ «هرچند که همسرم در کارهای خانه اصلاً کمک نمی‌کند اما کار خانه به هیچ وجه باعث خستگی من نمی‌شود. درس خواندن را هم آنقدر دوست دارم که با وجود فاصله چند ساله‌ای که بین مدرک کارشناسی تا ورودم به مقطع کارشناسی ارشد افتاد باز هم تصمیم گرفتم آن را دنبال کنم و ادامه بدهم. تنها موضوعی که حس می‌کنم باعث فرسایش من می‌شود کار در بیرون از منزل است. هر چند که با توجه به روحیه‌ام باید در بیرون از منزل هم فعالیت داشته باشم ولی اعتراف می‌کنم که به‌شدت انرژی‌ام را می‌گیرد.»
دکتر مسلمی سبک زندگی و تحصیلات فرد را در گذراندن هدفمند اوقات فراغت مؤثر می‌داند؛ «هرچه سبک زندگی زنان نوگراتر و تحصیلات زوجین بالا باشد وقت فراغت به موضوعی تبدیل می‌شود که وجود آن در زندگی الزامی است. البته حالا که صحبت از شوهر شد بهتر است مخاطبان بدانند که این فرد نقش مؤثری در داشتن اوقات فراغت زن ایفا می‌کند.»وی ادامه می‌دهد: «در جامعه ما، اعمال صلاحدید شوهر در کارهای همسرش از پشتوانه شرعی، عرفی و قانونی برخوردار است. این صلاحدید درخصوص تعیین مدت زمان و نحوه گذراندن فراغت زنان اعمال می‌شود. البته این در حالی است که زنان کاملاً این نوع رفتار را پذیرفته و به سؤال و جواب‌های مردان تن دهند. در حقیقت داشتن اوقات فراغت برای هر زنی با دخالت شوهرش و سن او رابطه معکوس دارد. این به معنی این است که هر چه مرد در امور مربوط به همسرش از جمله اوقات فراغت، حساسیت به خرج دهد و بیشتر دخالت کند به مرور زمان این موضوع یعنی وقت فراغت محدود خواهد شد. ناگفته نماند هرچه سن مردان بالاتر می‌رود زمانی که باید برای تفریح و سرگرمی خانواده درنظر بگیرند کمتر می‌شود. در واقع آقایان بعد از گذراندن سن 30-27 سال پیشرفت در کار و ارتقای رتبه کاری را نسبت به اوقات فراغت خانواده و همسر در اولویت قرار می‌دهند.»
اشتغال راهی برای فراغت بیشتر یا کمتر
مسیر رفت‌وآمدش همیشه ثابت است. سرش را رو به زمین خم می‌کند و بدون توجه به اطرافش می‌رود و می‌آید. شاد به‌نظر نمی‌رسد؛ در چهره‌‌اش نگاهی ثابت وجود دارد و این طور برمی‌آید که در حال فکر کردن به موضوع مهمی است. مژگان 34 ساله، 2 دختر 17 ساله و 12 ساله دارد. او برنامه یک روز غیرتعطیل خود را این طور تعریف می‌کند: «صبح‌ها ساعت 4:30 از خواب بیدار می‌شوم و ناهار بچه‌ها را حاضر می‌کنم. خیلی اوقات احتیاج دارم به جای درست کردن ناهار نیم ساعت بیشتر بخوابم ولی وقتی فکر می‌کنم بچه‌ها ظهر از مدرسه برمی‌گردند و خسته و گرسنه‌اند آنها را به‌خودم ترجیح می‌دهم. ناهار را که حاضر کردم، نوبت آماده‌کردن صبحانه و بعد هم بیدار کردن دخترها و همسرم می‌شود. همه ما بین ساعت 7 تا 7:30 از خانه خارج می‌شویم. حدود ساعت 5 برمی‌گردم خانه. همسرم معمولاً تا ساعت 8-7 اضافه کار می‌ماند. وقتی می‌رسم خانه، شام می‌گذارم و بقیه کارهای خانه را انجام می‌دهم. اگر حوصله داشته باشم خرید هم می‌روم در غیراین صورت آن را به یک روز دیگر موکول می‌کنم. یک ساعت بعد از رسیدن همسرم شام می‌خوریم. معمولاً 15 دقیقه‌ای طول می‌کشد تا سفره را جمع کنم و ظرف‌ها را بشورم. اگر خسته نباشم سعی می‌کنم زمانی را با دخترها بگذرانم در غیراین صورت تلویزیون نگاه می‌کنم و ساعت 11 تا 12هم به‌خواب می‌روم.»
دکتر مسلمی تقسیم کار خانه در خانواده و انجام مشارکتی آن را از جمله عوامل تأثیرگذار در اوقات فراغت برون خانگی می‌داند: «نحوه تقسیم کار در خانه در کنار ارزش‌ها، نگرشها و گرایش‌های مذهبی زوجین به اضافه تعداد فرزندان خردسال در ارتباط مستقیم با اوقات فراغت است.
تقسیم کار در خانه نه تنها باعث ایجاد همدلی میان زوجین می‌شود که از حجم کاری که عرفاً به‌عهده زن است کم می‌کند و همین موضوع باعث می‌شود فرد زمان بیشتری را به‌خود و به اوقات فراغت خود اختصاص دهد. البته بد نیست به این نکته توجه داشته باشیم که اشتغال زنان و میزان درآمد آنها در ایجاد زمان‌هایی برای خودشان مؤثر است.»
دکتر مسلمی در این باره این طور توضیح می‌دهد: «هماهنگ کردن کار خانه و بیرون، نوع و موقعیت کار، ساعات کار، تعداد و سن فرزندان از جمله مواردی است که در تعیین ساعت و مدت زمان فراغت زنان تأثیر بسزایی دارد. در واقع اوقات فراغت زنان به نوعی از اشتغال آنها تأثیر می‌گیرد. با این حال اشتغال زنان بر دسترسی آنان به فراغت، درآمد قابل مصرف، همراهی با دوستان یا همکاران برای گذراندن فراغت بی‌تأثیر نیست. در واقع درآمد زنان در حفظ استقلال و برخورداری آنها از حق انتخاب و تصمیم‌گیری در فعالیت‌های زندگی روزمره از اهمیت خاصی برخوردار است. از این‌رو کار بیرون مزایای مهمی در احساس ارزشمندی و افزایش اقتدار زنان در خانه دارد.»
ویژگی‌های زندگی مردان برای زنان
اگر بپذیریم که جنسیت، یکی از عوامل تأثیرگذار در میزان و نحوه گذراندن اوقات فراغت است، به این نتیجه خواهیم رسید که زنان بعد از ازدواج به‌دلیل عهده‌دار شدن نقش‌های مادری و همسری از فراغت کمتری برخوردار می‌شوند. در واقع خود زنان به ناچار اما با شکوه و شکایت می‌پذیرند که با ازدواج و تشکیل خانواده علایق فراغت آنان محدود می‌شود. دکتر مسلمی در این‌باره می‌گوید: «یکی از محدودیت‌های آشکار در زمینه اوقات فراغت زنان شاغل و دارای فرزندان خردسال، کمبود زمان است. برای زنان، فراغت، فواصل زمان باقیمانده از کار خانگی است که آن هم به‌دلیل کمبود وقت، تفاوت آن با زمان کار و فعالیت محسوس نیست. حتی در مواردی برای زنان متأهل و شاغل، فراغت و تفریح به شرایط خانواده وابسته می‌شود.»
فشار تطابق با الزامات کار بیرون، در کنار تلاش برای حفظ استاندارد بالا در کار خانه و نگهداری از فرزندان، فرصتی برای تفریح در طول یک هفته کاری به جای نمی‌گذارد. تازه شرایط وقتی سخت می‌شود که در عین یک مادر خوب بودن باید مشکلات یک کارمند خوب بودن را تحمل کرد. با توجه به تمام این شرایط زنان درصورتی می‌توانند از فراغت برخوردار شده و از اوقات فراغت خویش لذت ببرند که پاره‌ای از ویژگی‌های خاص زندگی مردان برایشان فراهم شود. دکتر مسلمی درباره تفاوت زمان کار زنان و مردان می‌گوید: «مردان معمولاً با پایان ساعت کاری، مسئولیت‌شان هم به پایان می‌رسد به این خاطر می‌توانند در داخل یا خارج خانه به فعالیت‌های فراغتی بپردازند. اما زنان بعد از پایان ساعت کار در بیرون از منزل و به محض رسیدن به خانه، ساعت کار در خانه‌شان شروع می‌شود. همین موضوع فرصتی به‌عنوان فراغت را از آنها می‌گیرد.»دکتر مسلمی در پایان این طور نتیجه‌گیری می‌کند: «زنان به زمان کافی، کاهش کارهای تکراری و کسل‌کننده روزمره، استقلال مالی، فراغت نسبی از مسئولیت‌های بی‌پایان مادری، اعتماد به نفس و شایستگی فرهنگی برای بهره‌مندی از اشکال مفید اوقات فراغت نیاز دارند.»
