با توجه به اینکه در عصر انقلاب اسلامی هستیم، شاید این پرسش مطرح شود که توجه به مشروطیت چه معنایی دارد ولی در واقع ما هم در عصر مشروطیت هستیم و هم از آن فراتر رفته‌ایم. عصر مشروطیت در حقیقت دوره تجددگرایی ایرانیان است منتها اینکه این جنبش چه مسیری را دنبال می‌کرد، بحث دیگری است و اینکه مشروطیت حرکتی اسلامی، دینی و ملی بوده و با احساسات، شور و شوق مردم در هم آمیخته شده بوده، شکی وجود ندارد. در حال حاضر نه‌تنها موفقیت‌های نهضت مشروطیت برای ما دارای ارزش است و می‌توانیم از این طریق به قسمت‌های روشن تاریخ توجه کنیم، قسمت‌های منفی مشروطیت هم دارای برداشت و بهره‌برداری است؛ چراکه مطالعه و مرور قسمت‌های منفی نیز درس عبرتی است تا آیندگان دچار تکرار و اشتباه نشوند.
اما باید گفت نکته مهمی که در بحث مشروطیت وجود دارد این است که ما امروز مسئله‌ای داریم به‌عنوان بصیرت سیاسی که از سوی رهبر معظم انقلاب مطرح شده است؛ به این صورت که در جامعه ما نیروهای متدین و حاضر در صحنه باید بصیرت سیاسی داشته باشند و در این راستا مهم‌ترین چیزی که بصیرت سیاسی را تقویت می‌کند و مقدمه آن محسوب می‌شود، بصیرت تاریخی است؛ اگر کسی دارای بصیرت تاریخی خوبی نباشد بصیرت سیاسی نیز نخواهد داشت.
یکی از موارد جالبی که در انقلاب مشروطیت می‌توان یافت بصیرت تاریخی است. این بصیرت تاریخی که از مشروطه حاصل می‌شود، می‌تواند بصیرت سیاسی را در عصر انقلاب اسلامی کلید بزند؛ یعنی بصیرت تاریخی از مشروطه منجر بشود به بصیرت تاریخی در انقلاب اسلامی و این خود می‌تواند ارتباط این دو را بیشتر کند. بالا رفتن بصیرت سیاسی در انقلاب اسلامی و در این زمان می‌تواند خود بصیرت تاریخی را افزایش دهد و این رفت و برگشت بین بصیرت سیاسی و تاریخی می‌تواند یک توانی به ما در تحلیل مسائل و قدرت تفکر بدهد که در نتیجه ما را از تاریکی‌ها و شبهات نجات خواهد داد.
انقلاب مشروطیت پیش از اینکه انقلاب رهبران و نخبگان باشد، انقلاب توده‌های مردم است. البته انقلاب مشروطه رهبرانی در بین علما دارد که برخی اوقات نیز روشنفکران مدعی این موضوع شده‌اند ولی واقعیت این است خود متن مردم در انقلاب مشروطه دچار بازنگری و تحول شدند. انقلاب مشروطیت نخستین تجربه مردم‌سالاری در ایران است ولی چون نخستین تجربه بود مردم دچار افت و خیزها و آفت‌هایی هم شدند اما اصل این قضیه یک نوع رفتار مردمی در آن زمان است البته نقش رهبران با بصیرت روحانی در انقلاب بسیار دارای اهمیت است.
* استاد دانشگاه
