اصطلاح پروبیوتیک(probiotic) که ریشه لاتین دارد، به معنی "برای زندگی" است و سازمان جهانی بهداشت، این اصطلاح را به "ارگانیسم‌های زنده‌ای" اطلاق می‌کند که در صورت مصرف به میزان لازم، اثرات "سلامت‌زایی" موثری برای میزبان خود دارند.
این سه اصطلاح را دریابید: ارگانیسم، زنده و سلامت‌زایی.
پروبیوتیک، به‌عنوان صفت مواد غذایی حاوی این باکتری‌ها هم به‌کار می‌رود.
درواقع پروبیوتیک‌ها به دو صورت مصرف می‌شوند: به صورت مکمل‌های غذایی به شکل پودر، شربت یا قرص مواد غذایی غنی شده با پروبیوتیک‌ها. مثلا اگر در تولید هرگونه فرآورده لبنی تخمیری همچون ماست، از باکتری‌های پروبیوتیکی استفاده شود، محصول حاصل را پروبیوتیک می‌نامند.
کار پروبیوتیک
چندین و چند سال است که معلوم شده فقدان باکتری‌ها در روده به سلامت آسیب می‌رساند؛ مثلا حیوانات آزمایشگاهی که در شرایط بدون باکتری و استریل رشد پیدا می‌کنند، اکثرا سیستم ایمنی تکامل نیافته و روده‌های آسیب پذیر دارند.
همین مساله می‌تواند برای نوزاد انسان هم مصداق داشته باشد و نوزاد را نسبت به ابتلا به انواع آلرژی‌ها و عفونت‌های تهدیدکننده زندگی مستعد کند. حتی معلوم شده یکی از بیماری‌هایی که پروبیوتیک‌ها با آن مقابله می‌کنند، اگزما در نوزادان است.
محققان فنلاندی، پروبیوتیک لاکتوباسیلوس را برای مادران حامله و نوزادان متولد شده که احتمال ابتلا به حساسیت داشتند، به مدت شش ماه، تجویز کردند. هنگامی که بچه‌ها دو ساله شده بودند، پروبیوتیک، احتمال بروز اگزما را تا نصف کاهش داده بود.
درواقع می‌شود گفت پروبیوتیک‌ها، سیستم ایمنی بدن را تمرین می‌دهند تا در برابر باکتری‌های بیماری‌زا هم از خودش واکنش خوبی نشان دهد.
اما دیگر چه کارهایی بلدند؟ به نظر می‌رسد پروبیوتیک‌ها قادرند جذب مواد آلرژی‌زای لبنیات را از طریق روده‌ها کاهش دهند وخود مواد آلرژی زا را هم در روده از بین ببرند. پروبیوتیک‌ها علاوه بر این قادرند عفونت باکتریایی واژن را که یکی از علل سقط زودهنگام است، از بین ببرند. عفونت باکتریایی واژن که اغلب بدون علامت است یا با عفونت قارچی اشتباه می‌شود، می‌تواند غشای اطراف جنین را تخریب کند و باعث زایمان زودرس شود.
یک نکته جالب دیگر: مردم ژاپن عادت به مصرف نوشیدنی به نام "یاکولت" دارند که نوعی ماده پروبیوتیک است و معلوم شده علت پایین بودن شیوع عفونت مثانه در این کشور، مصرف همین نوشیدنی است.
دانش پروبیوتیک
مکانیسم‌های مختلفی برای عملکرد و فعالیت پروبیوتیک‌ها پیشنهاد شده است که از آن طریق می‌توانند در بدن میزبان از آسیب‌های مختلف جلوگیری کنند:
۱ - تولید مواد پیشگیری کننده:
پروبیوتیک‌ها با تولید موادی با قابلیت مهار میکروارگانیسم‌ها مانند اسیدلاکتیک، اکتریوسین، پراکسید هیدروژن و غیره می‌توانند از بروز برخی از بیماری‌های عفونی جلوگیری کنند.
۲ - مسدودکردن کردن محل‌های اتصال در میکروب‌های بیماری زا:
پروبیوتیک‌ها با قرار گرفتن و پوشاندن نقاط اتصال میکرو ارگانیسم‌های بیماری زا، از کلونیزه شدن و رشد آن‌ها جلوگیری می‌کنند.
۳ - رقابت برای تغذیه:
پروبیوتیک‌ها مواد غذایی موجود را قبل از این‌که توسط میکروارگانیسم‌های بیماری‌زا مصرف شود، استفاده می کنند.
۴ - تحریک سیستم ایمنی:
پروبیوتیک‌ها می‌توانند هم ایمنی اختصاصی و هم غیر اختصاصی را در مقابل بیماری‌های روده ای تحریک کنند.
برای مثال فهمیده‌اند که لاکتوباسیلوس کازئی در اسهال ویروسی، باعث افزایش پاسخ ایمنی می‌شود.
تاریخ پروبیوتیک
پیشینه استفاده از پروبیوتیک‌ها به زمانی برمی گردد که یک پزشک روسی به نام "متچنیکف" در سال ۱۹۰۷ میلادی، فهمید که خوردن یک نوع ماست تخمیر شده از شیر، سبب طول عمر و حفظ سلامت روستاییان بلغاری شده است.
بیشترین تحقیقات در ایران روی ماست انجام شده و پژوهشگران موفق شده‌اند با افزودن برخی مکمل‌های لبنی، ویژگی‌های نامطلوب ماست پروبیوتیکی را بهبود بخشند.
شناسنامه پروبیوتیک
لاکتوباسیل‌ها، معروف‌ترین باکتری‌های مورد استفاده در لبنیات تخمیری هستند. این باکتری‌ها قادر به تبدیل قندها (شامل لاکتوز) و سایر کربوهیدرات‌ها به اسید لاکتیک هستندو طعم ترش لبنیات تخمیر شده نظیر ماست هم به همین خاطر است. همچنین اسید لاکتیک به عنوان یک نگهدارنده از فاسد‌شدن فرآورده‌های لبنی جلوگیری می‌کند.
پروبیوتیک‌های رایج، شامل گونه‌های مختلف باکتری‌های بیفید، باکتریوم، لاکتوباسیلوس و همچنین بعضی گونه‌های مخمر هستند.
عشق پروبیوتیک!
اگر با همه توضیحاتی که داده شد، پروبیوتیک‌ها دل‌تان را برده‌اند و الان حسابی تشنه یک لیوان پروبیوتیک هستید که بزنید توی رگ و حالش را ببرید، این نکات را فراموش نکنید که از یادبردن آن‌ها ممکن است باعث شود گول بعضی‌ها را بخورید:
1 - اثربخشی پروبیوتیک‌ها تا زمانی است که پروبیوتیک مصرف شود. نمی‌شود گفت یک سال پروبیوتیک بخورید و خودتان را بیمه کنید. مصرف این مواد باید مداوم باشد.
2 - مکمل‌های غذایی به صورت قرص که در حال حاضر در بازار ایران، بیشتر وارداتی هستند، باید حتما دارای روکش محافظ باشند تا باکتری‌های مفید، حین عبور از معده، در اسید معده از بین نروند.
3 - فرآورده‌های لبنی، بهترین حامل پروبیوتیک‌ها محسوب می‌شوند. البته هنوز غنی‌سازی لبنیات با پروبیوتیک‌ها خیلی رایج نشده است.
4 - موز، عسل، مارچوبه، کنگر فرنگی، سیر و پیاز حاوی موادی هستند که باعث می‌شود باکتری‌های پروبیوتیک بهتر رشد کنند. البته برای اثر بخشی بایستی مقادیر زیادی از آن‌ها مصرف شود.
5 - افرادی که آنتی بیوتیک مصرف می‌کنند، دچار اسهال، عفونت مخمری مهبل و یا دچار سوءتغذیه هستند، در اولویت مصرف پروبیوتیک‌ها قرار دارند.
6 - ماده موسوم به استارتر ماست که اسم علمی‌اش Lactobacillus bulgaricus است، پروبیوتیک محسوب نمی‌شود. بنابراین نمی‌شود گفت ماست یک ماده پروبیوتیک طبیعی است. این باور رایج غلطی است که وجود دارد.
