یک مضمون، چند نگاه

نمایشگاه‌هایی از این دست، برای هنردوستان این فرصت را  فراهم می‌سازد تا آثار متعددی را با مضمون معینی در کنار هم ببینند و این رویداد از این لحاظ می‌تواند سودمند باشد که نوع نگاه‌ها و رویکردهای زیباشناختی متنوعی را می‌توان همزمان ملاحظه کرد و ‌آنها را با یکدیگر مقایسه نمود.

پیش از هر چیز، پاسخ دادن به این پرسش می‌تواند به عمق نگاه ما در مرور آثار این نمایشگاه بیفزاید: چه عواملی هنرمندان را به انتخاب مضامین معینی مانند تاریخ، منظره، دین، فضای درونی، موضوعات روزمره زندگی، طبیعت بیجان و غیره هدایت می‌کند؟

شاید کوتاه‌ترین پاسخی که می‌توانیم بدهیم این باشد که گرچه شرایط بیرونی اعم از زیرساخت‌های اجتماعی و بافت ذهنی حاکم بر جامعه نقش مهمی را ایفا می‌کنند، اما در شرایط مناسب تاریخی که آزادی انتخاب هر نوع مضمونی مهیا  باشد، این ضرورت‌های درونی هنرمند و جهان‌بینی و شیوه نگاه وی به زندگی است که او را به سوی انتخاب یک مضمون معینی سوق می‌دهد.

در تاریخ هنر می‌خوانیم که وقتی حمایت دربار و اشراف و کلیساها از هنرمندان برداشته شد، هنر از محدوده تنگ مضامین و موضوعات خارج گردید و نقاشان در انتخاب هر موضوعی احساس آزادی کردند.

اگر امروزه، طبیعت بی‌جان (یا نقش اشیاء) برای ما مضمونی عادی و جا افتاده است، تا سه قرن پیش چنین نبود. اینکه هنرمندی هر چیزی را که دلش می‌خواهد روی میزی بچیند و آن را نقاشی کند، غیرقابل تصور و ناممکن به نظر می‌رسید.

در قرون گذشته آنچه که در یک تابلوی نقاشی اهمیت اساسی داشت مضمون آن بود. مثلاً در جهان عرب، هنر در خدمت بیان موضوعات دینی بود و نقاشان، روایت‌های کتاب مقدس را برای مؤمنان به تصویر می‌کشیدند.

در ایران که نگارگری اساساً تحت حمایت دربار به حیات خود ادامه می‌داد، بازنمایی رویدادهای داخل کاخ‌ها و یا جنگ‌ها و شکارهای پادشاهان، در کنار مضامینی مانند حماسه و روایت‌های دینی، نقش اصلی را به عهده داشتند.

مضامینی همچون منظره، رویدادهای روزمره مردم عادی کوچه و بازار و همچنین طبیعت بی‌جان، همان طور که اشاره شد، فقط پس از فاصله گرفتن هنرمندان از حامیان کلیسایی و درباری بود که میسر گردید.

 در این فرآیند تاریخی اتفاق مهمی که افتاد این بود که موضوع تابلو برای نقاشان، به اهمیت درجه دوم تبدیل گشت و جای آن را حساسیت‌های فردی هنرمندان نسبت به رنگ، نور و بافت و هماهنگی میان عناصر بصری گرفت. به عبارت دیگر می‌توان گفت که از آن پس، زمینه بسیار مناسبی برای مشاهده آزاد و کار تخصصی نقاشان فراهم گردید.

امروزه که نمایشگاه‌های بزرگی با صدها اثر در پیرامون یک موضوع واحد برگزار می‌شود، یک نگاه جست‌وجوگر را به این فکر وامی‌دارد که در میان این همه آثار، باید به دنبال چه چیزی بگردد؟ چگونه از تماشای آنها لذت ببرد؟  و چطور حس زیباشناختی خود را سیراب کند؟