اما آنچه امروز باعث دل‌نگرانی دست‌اندرکاران تلویزیون و متعاقب آن سینما شده این است که به‌دنبال این استقبال‌ها ممکن است برنامه‌های صداوسیما با کاهش مخاطب مواجه شود؛ نگرانی‌ای که شاید تا به امروز تلاش جدی‌ای برای برطرف‌کردنش از طریق این سازمان صورت نگرفته است. بر همین مبنا بر آن شدیم تا مروری بسیار کوتاه داشته باشیم بر چگونگی فعالیت این شبکه‌ها، برنامه‌هایشان و شبکه آی فیلم که ظاهرا ابتدا قرار بوده به زبان عربی باشد اما امروز به 2زبان فارسی و عربی فعالیت می‌کند و در مدتی که فعالیتش را آغاز کرده، موفق شده مخاطبان زیادی برای خود دست‌و‌پا کند.
به‌دنبال بی‌کیفیت‌شدن مجموعه‌های طنز تلویزیونی و همینطور سریال‌هایی که به شکل روتین شبانه از شبکه‌های سیما پخش می‌شدند، مردم آرام‌آرام از گیرنده‌هایشان فاصله گرفتند اما به‌دلیل اینکه همچنان نیازشان را برای تماشای برنامه‌های سرگرم‌کننده حس می‌کردند، سراغ رسانه دیگری رفتند؛ رسانه‌ای که با علم به این نیاز برنامه‌سازی می‌کرد و موفق شد در مدتی نه‌چندان طولانی مخاطبان بسیاری را به دست آورد؛ برنامه‌هایی که امروز بحث‌های فراوانی بر سرشان وجود دارد، عده‌ای آن را توطئه‌ای از جانب دشمن می‌دانند، عده‌ای دیگر بر این باورند که این سریال‌ها صرفا جنبه سرگرمی ندارند و دشمن در پوشش برنامه‌های فرهنگی، به‌دنبال اهداف سیاسی‌‌اش است و... .
با توجه به وضعیتی که امروز رسانه ملی در ساخت و پخش برنامه‌هایش دارد و از سوی دیگر با اعتنا به برخی از سریال‌هایی که از بعضی شبکه‌های فارسی‌زبان ماهواره درحال پخش هستند، چه حرفی می‌توان زد؟ آیا می‌توان مخاطب را متهم کرد که چرا سراغ رسانه‌ای دیگر رفته است؟ از سوی دیگر با استقبال مخاطب از برخی برنامه‌های این رسانه‌ها که جز اشاعه زشتی، خیانت، دروغ و... ارزش اخلاقی دیگری را ترویج نمی‌کنند می‌توان به آنها حق داد که با توجه به شرایط موجود به سراغ چنین برنامه‌هایی بروند؟ مطمئنا برای رسیدن به پاسخ این سؤالات راه زیادی باید طی شود؛ راهی که نیاز به تحقیقات میدانی و مطالعات فراوان دارد تا بتوان به پاسخی واقعی در این زمینه رسید و این مجال کوتاه نمی‌تواند به چنین سؤال بزرگی پاسخ دهد اما بنا داریم نگاهی داشته باشیم به برخی از آنچه در این مورد گفته و شنیده شده و باقی ماجرا را وامی گذاریم به فرصتی دیگر.
در خرداد ماه سال‌جاری نشستی تخصصی بین چند نفر از اعضای مرکز تحقیقات استراتژیک مجمع تشخیص مصلحت نظام برگزار شد. در این نشست که با حضور دکتر صالحی امیری، دکتر محسن بنی‌هاشمی، دکتر محمد سلطانی‌فر، دکتر دربیگی و... برپا شده بود، بحث‌های فراوانی حول اهداف پیدا و پنهان شبکه‌های ماهواره‌ای فارسی‌زبان انجام گرفت. از جمله مباحث مطرح شده در این نشست مربوط به شبکه‌هایی بود که اقدام به پخش سریال‌های سرگرم‌کننده کرده‌اند و مخاطبان بسیاری نیز دارند. در همین زمینه به نقل از ایسنا، محسن بنی‌هاشمی، رئیس دانشکده گروه ارتباطات دانشکده صداوسیما با اشاره به برخی تأثیرات شبکه ماهواره‌ای فارسی‌وان گفت: سازوکار عملیات رسانه‌ای در این شبکه همانند سایر رسانه‌ها بر پایه دو وجه اصلی است. اول هدایت و جهت‌دهی انگیزه‌ها و هیجانات مخاطبان و دوم ساماندهی ماهیت و کیفیت یادگیری مخاطبان.
او با اشاره به برخی آمارها درباره میزان و نحوه استفاده مردم ایران از ماهواره، اظهار کرد: میانگین تماشای شبکه‌های ماهواره‌ای فارسی‌زبان در کشور حدود 2ساعت و نیم در روز است که از این میان 48درصد بینندگان به فیلم‌های سینمایی و سریال‌ها علاقه دارند. در میان شبکه‌های فارسی‌زبان درصد مشخصی از مخاطبان به شبکه فارسی‌وان علاقه دارند، آن هم در شرایطی که هنوز این شبکه به یکسالگی خود نرسیده است. بنی هاشمی همچنین در این نشست به مالکیت این شبکه اشاره داشت؛ شبکه فارسی‌وان توسط کمپانی استار متعلق به شرکت نیوزکورپوریشن اداره می‌شود که یک یهودی استرالیایی به نام روپرت مرداک، مالک آن است. وی در سال‌های اخیر به شدت به صنعت سودآور تلویزیون‌های ماهواره‌ای علاقه‌مند شده است.
رئیس گروه ارتباطات دانشکده صداوسیما همچنین به بیان برخی تأثیرات منفی اجتماعی این شبکه پرداخت و یادآور شد: مدتی پیش این شبکه تلویزیونی در راستای ترویج نام جعلی خلیج [ع رب ی] که از اهداف مغرضانه برخی کشورهاست، همایشی را با این عنوان مجعول برگزار کرد.
از دیگر موضوعات مطرح شده نشست مذکور مربوط به سرعت پیشرفت تکنولوژی و تأثیر آن در ایجاد تحولات اجتماعی و فرهنگی ایران بود که سیدرضا صالحی‌امیری در این خصوص گفت: ماهواره و اینترنت در تحولات اجتماعی و فرهنگی جامعه ایران در سه دهه گذشته مهم‌ترین تأثیر را گذاشته است. یکی از ویژگی‌های این تحولات، بالا بودن حجم آنها و گستردگی آنهاست، به‌طوری که امروزه حتی در روستاهای ایران نیز با این پدیده مواجه هستیم.
این استاد دانشگاه بیشتر شدن سرعت تحولات را از دیگر ویژگی‌های وضعیت متأثر از ماهواره و اینترنت در دنیای امروز دانست و افزود: بخش عمده‌ای از آنچه امروز از آن به‌عنوان تحولات مدرنیته در جامعه یاد‌می‌شود، به ماهواره و اینترنت مربوط است. متأسفانه عمده نگرش ما به ماهواره از دید سیاسی و امنیتی است، در حالی که به‌نظر من تأثیرات اجتماعی و فرهنگی آن بیشتر و پایدارتر است. صالحی‌امیری بحران هویت، بحران ارزشی و هنجاری و گسترش حجم ناهنجاری‌ها را ازجمله تأثیرات منفی‌ای دانست که شبکه‌های ماهواره‌ای می‌توانند داشته باشند و گفت: ماهواره ضمن اینکه ویژگی‌های مثبتی دارد می‌تواند بحران هویت ایجاد کند. آنچه در فارسی وان می‌بینیم پیامد به مراتب بیشتری از آن چیزی دارد که در شبکه‌های خبری می‌بینیم و اینها بحث‌های بنیادی است که متأسفانه کمتر به آنها پرداخته می‌شود. ماهواره با امنیت اجتماعی، اخلاق اجتماعی، ثبات سیاسی، ارزش‌های فرهنگی و معنوی جامعه، هویت ایرانی و اسلامی، لمپنیسم، وندالیسم، رادیکالیسم و همچنین با نظام خانواده رابطه معناداری دارد.
او همچنین با بیان اینکه متأسفانه ما فاقد یک نظام آماری و اطلاعاتی و یک نظام سیاستی معین در جامعه در رابطه با ماهواره هستیم افزود: آمارهای مختلف، از 21درصد تا بیش از 70درصد میزان استفاده از ماهواره در جامعه را نشان می‌دهد ولی هیچکدام از این آمارها دقیق نیست و متأسفانه به‌دلیل بحث ممنوعیت قانونی استفاده از ماهواره در جامعه هنوز اطلاعات درستی در دست نداریم.
مجوزهایی که باطل شدند
اما آنچه موضوع استقبال مخاطبان ایرانی را از شبکه‌های ماهواره‌ای داغ‌تر کرد، اعتراض تهیه کنندگانی بود که به موجب پخش غیرقانونی آثارشان بلند شد، اعتراضی که یکی از عواقب آن لغو مجوز فعالیت سه شبکه پرشین‌تی‌وی، ای‌سی‌سی و شبکه ایرانیان بود. در پی پخش‌های مکرر آثار ایرانی از طریق شبکه‌های ماهواره‌ای که ظاهرا بدون اجازه تهیه‌کنندگان آنها بوده، آرام‌آرام صدای صاحبان آثار سینمایی بلند شد تا بلکه کسی به کمک‌شان برود و راه چاره‌ای برای این اقدام غیراخلاقی پیدا کند. البته آنچه عنوان می‌شود این است که تمامی این شبکه‌ها به شکل غیرقانونی دست به این کار نزده‌اند و عده‌ای از آنها با خرید این آثار اقدام به پخش آنها کرده‌اند. اما موضوع مورد توجه این است که در پی این بحث‌ها، سه شبکه‌ای که دارای مجوز فعالیت از وزارت ارشاد بوده‌اند از ادامه کارشان باز می‌مانند. محمود دینی، مدیر شبکه پرشین‌تی‌وی که در پی بحثی که در برنامه هفت صورت گرفت، شبکه و دفتر فیلمسازی‌‌اش با تعطیلی مواجه شد در بخشی از صحبت‌هایش به مهر گفت: پرشین‌تی‌وی، ای‌سی‌سی و شبکه ایرانیان سه شبکه‌ای هستند که مجوز خود را از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی دریافت کرده‌اند.
مجوز شبکه ای‌سی‌سی از طرف اداره رسانه‌های خارجی ابطال شد و دفتر شبکه ما نیز از زمانی که برنامه هفت به موضوع شبکه‌های ماهواره‌ای پرداخت، اواخر شهریورماه پلمب شد. ما از وزارت ارشاد درخواست مجوز تأسیس تلویزیون ماهواره‌ای در خارج از کشور را داشتیم و مجوز فعالیت از سوی معاونت مطبوعات و اداره رسانه‌های خارجی به ما داده شده بود. با وجود اینکه شرط و شروط خاصی برای کار به ما اعلام نشده بود و ما نیز خودمان طبق ضوابط حرکت می‌کردیم، موضوع برنامه هفت باعث شد شبکه‌مان بی‌دلیل پلمب شود.دینی تصریح کرد: برنامه هفت قرار است به مسائل سینما بپردازد اما به برنامه سیاسی یک‌طرفه‌ای تبدیل شده که زیان آن به ما نیز رسیده است. می‌توانید از هر تهیه‌کننده‌ای سؤال کنید. شبکه پرشین‌تی‌وی هیچ وقت فیلمی را بدون اجازه پخش نکرد و تنها چند فیلم را من از داریوش بابائیان گرفته بودم که همان شب در برنامه، هم من و هم بابائیان روی خط آمدیم و در این‌باره توضیح دادیم. او همچنین در ادامه صحبت‌هایش اشاره‌ای داشت به فعالیت دفتر فیلمسازی‌‌اش و توقیف آن و خسارتی که به او وارد شده و گفت: در مدت این دو ماه بالغ بر یک‌میلیارد تومان خسارت به ما وارد شده و علاوه بر آن فعالیت‌های دفتر ما که مؤسسه فرهنگی یاسین فیلم نام دارد نیز متوقف شده است. اما تعجب می‌کنم که چطور به هیچ‌یک از نامه‌های ما پاسخی داده نمی‌شود، در حالی که بچه‌های پخش و تولید‌کننده‌های ما در اثر این اتفاق ناگهانی، بیکار شده‌اند. حال باید منتظر ماند و دید که سرنوشت این سه شبکه به کجا خواهد رسید و اصلا باز هم قرار است مجوزی برای فعالیت شبکه‌های اینچنینی صادر شود یا خیر؟
شروع یک راه جدید
در میان بازار داغی که شبکه‌های فارسی زبان پیدا کرده‌اند یکباره رقیبی وارد میدان می‌شود و آن‌قدر بی‌سروصدا می‌آید که ابتدا کسی متوجه حضورش نمی‌شود؛ رقیبی که آمارهای بالا باعث دیده‌شدنش می‌شوند؛ شبکه آی فیلم. این شبکه که ظاهرا ابتدا قرار بود به زبان عربی برنامه‌هایش را پخش کند با ابتکار مجریانش امروز به 2زبان فارسی و عربی فعالیت می‌کند و با سلیقه خوبی که مسئولانش دارند اقدام به پخش بهترین‌های تلویزیون در این چند سال کرده اند که هنوز مخاطب از دیدنشان احساس رضایت دارد و با اشتیاق برنامه‌هایش را دنبال می‌کند. در کنار این سریال‌ها، شاهد پخش فیلم‌های سینمایی هم هستیم که آنها نیز همگی در دوره خودشان با استقبال خوبی مواجه شده‌اند. تأسیس و فعالیت چنین شبکه‌ای و در کنارش آمار بالای تماشاگران آن می‌تواند شروع راه جدید و مطمئنی باشد که در آن مخاطب ازدست‌رفته‌مان را دوباره به‌دست بیاوریم و با برنامه‌های داخلی آشتی دهیم. البته ناگفته پیداست که در این میان باز هم نقش رسانه ملی از همه مهم‌تر و خطیرتر است چراکه امروز شبکه‌ای مانند آی‌فیلم از اندوخته‌ای استفاده می‌کند که مربوط به سال‌های پیشین است؛ سال‌هایی که تلویزیون مخاطبان بسیاری داشته. روزی که این اندوخته تمام شود اگر برنامه‌های با کیفیتی برای ارائه وجود نداشته باشد سرنوشت این شبکه خوشبخت هم مانند تلویزیونی می‌شود که در حسرت مخاطب از‌دست رفته‌‌اش مانده است!
راه چاره
اما برای سامان بخشیدن به این وضعیت چه باید کرد؟سیدرضا صالحی‌امیری دراین‌باره اظهار می‌کند: مخالفت محض، رویکرد باز و دمکراتیک و رویکرد مدیریت شده، 3نوع نگاه به این مقوله است و باید بالاخره یکی از این رویکردها را انتخاب کرد و برای آن استدلال درست و قوی در نظام داشت تا به یک الگوی مشخص در بحث استفاده از ماهواره دست پیدا کنیم.
در بخش دیگر نیز باید به این مهم توجه کرد که اگر برنامه‌های رسانه‌ملی به آن جایگاهی که باید، برسند بی‌هیچ شکی مخاطب از‌دست‌رفته‌‌شان را بازخواهند یافت؛ برنامه‌هایی که در عین مفرح و شاد بودن حرفی جدی و پرمغز برای گفتن به مخاطب داشته باشند.
