حجت‌الاسلام و المسلمین علی نصیری، رئیس مؤسسه معارف وحی و خرد و پژوهشگر قرآنی در گفت‌وگو با خبرگزاری قرآنی ایران(ایکنا) با اشاره به روند تفسیرنگاری پس از انقلاب این موضوع را از سه منظر مورد بررسی قرار داد و گفت: در تفاسیر نوشته شده پس از انقلاب می‌توان سه رویکرد را مورد بررسی قرار داد. نخستین رویکردی که در آثار نوشته شده طی این سه دهه به نظر می‌رسد، رویکرد اجتماعی ـ سیاسی است که به دلیل تغییر شرایط روز جامعه و ورود موضوعات و مباحث گوناگون در این حوزه وارد شد.
وی ادامه داد: نه تنها موضوعات اجتماعی و سیاسی رایج در سه دهه اخیر ایران، بلکه به موضوعات رایج مانند آن در جهان اسلام و فراتر از آن نیز پرداخته شد. از جمله مباحثی که در این منابع مورد بررسی قرار گرفت می‌توان به مباحثی چون ولایت، حقوق شهروندی، سکولاریزم، پلولاریزم، ارتباطات فرهنگ و مباحث قرآنی مثل هرمنوتیک و مباحث تأویلی و ... اشاره کرد.
این پژوهشگر دینی با بیان اینکه تعمیق و ژرف‌اندیشی در منابع تفسیری متأخر از دیگر وجوه مثبت این نوع آثار به شمار می‌آید، عنوان کرد: سطح آگاهی مردم نسبت به گذشته بالاتر رفت و میزان توقع آنها در موضوعات قرآنی متفاوت با گذشته شد. آمار ماهنامه‌ها و فصلنامه‌ها و مقایسه آن با پیش از پیروزی انقلاب مؤید این نکته است، به طوری که در پیش از انقلاب و سال‌های نخستین پس از آن، تعداد محدودی از این نوع نشریات مانند «مکتب اسلام» به چاپ می‌رسید، اما این تعداد پس از پیروزی انقلاب به صدها عنوان رسید.
پرداختن به مخاطب عام و نگارش به زبان ساده، دو ویژگی عمده تفاسیر پس از انقلاب
به گفته رئیس مؤسسه معارف وحی و خرد، مفسران و پژوهشگران دینی در سه دهه اخیر متوجه شدند که آثار نوشته شده پیش از انقلاب، پاسخگوی نیاز روز جامعه نبوده و مشکلات و شبهات موجود پس از انقلاب را از اذهان مردم برطرف نمی‌کند؛ از این رو به سمت نگارش آثار با عمق محتوایی، اهتمام بیشتری ورزیدند که از این موارد می‌توان به مجموعه چند جلدی تفسیر «تسنیم» اشاره کرد.
نصیری توجه به مخاطب عام را از دیگر وجوه مثبت منابع تفسیری در این برهه زمانی دانست و یادآور شد: توجه به مخاطب عام از دیگر رویکردهای جدید در منابع تفسیری پس از انقلاب است. مفسران در این برهه زمانی دریافتند که آثار تفسیری علاوه بر اینکه باید از عمق مطالب و محتوا برخوردار باشد، باید مخاطب عام را نیز در نظر بگیرد.
این مدرس دانشگاه تصریح کرد: به همین دلیل مطالب قرآنی با وجود عمق محتوایی، با زبان ساد‌ه‌تری به مخاطبان منتقل شد. از جمله آثار نوشته شده در این زمینه می‌توان به «تفسیر نور»، اثر حجت‌الاسلام و المسلمین قرائتی اشاره کرد که نویسنده در این اثر، بیان مباحث قرآنی با دشواری را رها کرده و با زبان ساده این موضوعات را در اختیار خوانندگان قرار داده است.
عدم سطح‌بندی مخاطبان، مهمترین آسیب موجود در حوزه تفسیرنگاری
رئیس مؤسسه معارف وحی و خرد، عدم سطح‌بندی در نگارش آثار تفسیری را از جمله مهمترین آسیب‌های موجود در این حوزه دانست و عنوان کرد: لازم است که برای فهم بیشتر مخاطبان و پاسخگویی به پرسش‌های رایج در سطوح مختلف، اقشار مختلف خوانندگان تفاسیر مورد توجه قرار گیرند و نویسندگان براساس شرایط سنی و نیازهای آنها در امور مختلف به نگارش آثار تفسیری بپردازند.
وی با بیان اینکه می‌توان مخاطبان منابع تفسیری را به سه دسته عام، خاص و خاص‌الخاص تقسیم‌بندی کرد، ادامه داد: این موضوع را می‌توان هم در سطح تفاسیر ترتیبی و هم موضوعی مورد بررسی قرار داد و آثار را با توجه به سطوح مختلف افراد جامعه و با در نظر گرفتن زبان متناسب با هر سن به رشته تحریر درآورد. رسیدن به این نقطه و برطرف کردن نواقص و آسیب‌های موجود در این حوزه، نیازمند کار علمی پژوهشگران و متخصصان این فن است.
نقشه راه برای پژوهش‌های دینی به ویژه تفاسیر ترسیم نشده است
نصیری با بیان اینکه ضرورت این امر تا حدی است که باید در سطح ملی پژوهشی در این حوزه صورت گیرد، یادآور شد: بسیاری از آسیب‌هایی که در این حوزه وجود دارد، نشأت گرفته از عدم برنامهریزی و ترسیم نقشه راه است. برای بسیاری از پژوهش‌های قرآنی هدف‌گذاری صورت نگرفته است و تعریف مشخصی از موضوعات وجود ندارد؛ به همین دلیل سرگردانی در روند پژوهش‌ها دیده می‌شود. علاوه بر این، این امر سبب شده تا هم‌پوشانی لازم در پژوهش‌های این حوزه دیده نشود.
این پژوهشگر دینی با اشاره به اینکه تفسیر در سه دهه گذشته نتوانسته با روند تحولات جامعه همسو باشد، افزود: با وجود اینکه تفاسیر قرآن به مخاطبان عام بیش از پیش پرداخته، اما در این عرصه توفیق چندانی حاصل نکرده است؛ چراکه بعد از گذشت سه دهه هنوز نتوانسته‌ایم الگوی روشنی از پژوهش‌های این حوزه ارائه دهیم و تفسیری که ویژه مخاطبان عام باشد و در کمترین حجم و با ساده‌ترین زبان به بیان مسائل بپردازد، نداریم.
وظایف سازمان‌های قرآنی در پژوهش‌های دینی روشن نیست
به گفته رئیس مؤسسه معارف وحی و خرد، بخشی از این مشکلات موجود به تعریف نشدن وظایف سازمان‌های قرآنی بر می‌گردد. ما در این راه تنها به برنامهریزی و ترسیم راه اکتفا می‌کنیم، اما وظایف سازمان‌ها و چگونگی رسیدن به هدف را مشخص نمی‌کنیم.
نصیری در پایان عنوان کرد: باید مسئله قرآن و مطالعات این حوزه را از حالت کتاب‌گونه خارج کرده و به دیگر بسترها توسعه دهیم. همچنین باید ابزارهای جدیدی که در دنیای معاصر برای پژوهش‌های گوناگون به کار گرفته شده را برای اشاعه و ارتقای پژوهش‌ها به کار بریم تا تعداد مخاطبان بیشتری از این نوع پژوهش‌ها بهره برند.
