این واقعه در طول تاریخ از سوی مورخان و مفسران به‌گونه‌های مختلف تعبیر و تاویل شده است. اگرچه در اصل واقعه هیچ خدشه ای راه ندارد اما از آنجا که این واقعه به تعبیر قرآن کریم روزی است که دین به کمال رسیده لذا می‌توان راجع به آثار آن برداشت‌هایی استخراج کرد. یکی از برداشت‌هایی که باید از واقعه غدیر صورت گیرد شناسایی این واقعه متناسب با دنیای امروز است. در این گفت‌وگو سعی شده به‌صورتی مختصر پیام غدیر برای جهان امروز واکاوی شود. حجت‌الاسلام دکتر احمدی اعتقاد دارد که این واقعه گذشته از سیر تاریخی آن دارای بطن حقیقی بوده و آن صحبت از حقیقت غدیر خم است؛ حقیقتی که باید آن را در پیام حضرت رسول اکرم(ص) ملاحظه کرد.
- واقعه غدیر خم به‌عنوان نقطه عطفی در تاریخ اسلام تلقی می‌شود. از آنجا که در این روز شخص نبی اکرم(ص) جانشین و ادامه‌دهنده راه خود را معرفی کرد، از مهم‌ترین روزهایی است که در تاریخ اسلام از آن یاد می‌شود. پرسش نخست از شما این است که حقیقت واقعه غدیر را در چه چیزی می‌بینید؟
واقعه غدیر خم حقیقتی در تاریخ اسلام است. این حقیقت دارای ابعاد معنوی، سیاسی و دینی است. ما در ابتدا باید از این حقیقت تاریخی مطلع بوده و بطن این حقیقت را به خوبی دریافت کرده باشیم و تنها به ابعاد ظاهری آن توجه نکنیم. پیامبر اکرم(ص) بنا بر امر الهی وقتی تصمیم به زیارت خانه خدا و به‌جا آوردن حج گرفتند، مردم را از این امر مطلع کردند و حتی برای آگاه کردن اهالی مناطق مختلف، قاصدانی را به آن شهرها گسیل داشتند. فرستادگان حضرت نیز همانگونه که وجود مقدس رسول اکرم(ص) اعلام کرده بودند، این پیام را به مردم رساندند که این آخرین حج رسول خداست و این سفر دارای اهمیت فراوانی است. هر کس که توانایی و استطاعت آن را دارد، بر او لازم است که پیامبر اکرم(ص) را در این سفر همراهی کند. پس از این اعلام، جمعیت کثیری در مدینه جهت همراهی با رسول خدا(ص) و به‌جا آوردن اعمال حج، جمع شدند. مورخان از این سفر رسول خدا(ص) با عنوان حجه‌‌الوداع یاد می‌کنند. سرانجام که اعمال حج پایان یافت و پیامبر اکرم(ص) به همراه جمعیت کثیری که ایشان را همراهی می‌کردند، شهر مکه را ترک کردند و رهسپار مدینه شدند در بین راه به محل غدیر خم رسیدند و این همان محل معروف است که پیامبر(ص) امام علی(ع) را به‌عنوان جانشین خود معرفی کردند و عبارت معروف پس هر کس که من مولای او هستم، علی مولای اوست را بیان داشتند. این واقعه گذشته از سیر تاریخی آن دارای بطن حقیقی است و آن صحبت از حقیقت غدیر خم است؛ حقیقتی که باید آن را در پیام حضرت رسول اکرم(ص) ملاحظه کرد.
- به‌نظر شما آیا واقعه غدیر خم تبیینی از حقیقت حاکمیت در اسلام بود؟
این واقعه نشان آشکاری از تبیین حاکمیت و شرایط تحقق آن در اسلام بود. به‌نظر من خود اسلام عین حکومت است و اسلام برای حاکمیت آمده و این را حضرت امام خمینی (ره) هم بارها گفته‌اند که پیامبران حکومت تشکیل داده‌اند. هر پیامبری که توانسته و قدرتی داشته حکومتی را تشکیل داده است. خود شخص پیامبر(ص) هم برای حکومت به‌پا خاستند؛ به‌طور مثال وقتی سوره‌های مکی را می‌خوانیم می‌بینیم که رگه‌هایی از حکومت در آنها دیده می‌شود. هنگامی که صحبت از جهاد می‌شود برای چیست؟ وقتی که صحبت از پرداخت زکات می‌شود به چه معناست؟ و زکات را به چه‌کسی باید داد؟ اینها سؤالاتی هستند که حاکمیت باید پاسخ دهد. تعیین جانشین برای رهبری امت اسلامی از مهم‌ترین و عمدهترین مسائلی بود که پیامبر اکرم(ص) در آخرین سال حیات، هنگام بازگشت از حجه‌‌الوداع، به همراهان خویش ابلاغ کردند. تعیین جانشینی عین حقیقت در اسلام است. اگر چه این اعلام عمومی، به فرمان خداوند صورت گرفت، ولی صرف‌نظر از آن جنبه، میتوانستحاکی از دغدغه طبیعی معمار و بنیانگذار مکتب اسلام نسبت به آینده امت باشد. این اقدام یک ضرورت اجتماعی اجتنابناپذیر بود و از انتظارات عقلای عالم به شمار میآمد و آن حضرت حتی در زمان حیات خویش از آن مهم غفلت نمیورزیدند. تبلور این حقیقت عینی در اسلام را ما در روز غدیرخم می‌بینیم. این روز پیامبر(ص) ویژگی‌های حاکم اسلامی را تشریح کردند و به امت خود گفتند که چه‌کسی باید بر امت حکومت کند و آن شخص باید چه ویژگی‌هایی داشته باشد. اساسا حکومت اسلامی بخشی از دین است و دقیقا در محدوده احکام اسلامی جای دارد؛ اصلا بخشی از رسالت پیامبرصلی‌الله علیه وآله است و همانگونه که مشروعیت همه احکام اسلامی و نیز رسالت نبوی مستند به خداوند است، حکومت اسلامی نیز از این قلمرو بیرون نیست.
- ما می‌توانیم از واقعه غدیر آموزه امام‌شناسی را اقتباس کنیم؟
یکی از دردهای بزرگ جوامع اسلامی این است که بسیاری از مردم در نازل‌ترین مرتبه دین‌پژوهی و دین‌شناسی قرار دارند و به‌طور طبیعی معرفت‌ها و شناخت‌های آنان نسبت به فرهنگ و تفکر اسلامی بسیار قلیل و ناقص است و همین مردم در نهایت به عقاید و افکاری درباره دین می‌رسند که واژگون و مغشوش و مبهم است و به هیچ وجه نمی‌توان نام اسلام بر آن گذاشت بلکه ظاهری از دین دارد و باطن و محتوای آن در نقطه مقابل و در تضاد و تعارض با دیانت اصیل و آمیخته با تحریف‌های گوناگون است. به همین دلیل است که در واقعه غدیر ما با صرف معنای امام روبه‌رو نیستیم بلکه امام به‌معنای واقعی آن در ذهن ما جاری است. همچنین طبیعی است که امام به‌معنای عام و صرف‌نظر از شخص حضرت امیر(ع)، به‌عنوان رهبر و هدایت‌کننده و جانشین پیامبر(ص) کارش این است که حکومت را در دست بگیرد و او به‌عنوان یک شخص صالح و برتر معرفی می‌شود. پیامبر(ص) در غدیر خم توصیفی از امام ارائه داده‌اند که جانشینش چه‌کسی باید باشد و عمل پیامبر(ص) نیز تعیین شایسته‌ترین است. از دیدگاه دین، کسی جز خداوند بزرگ، چه در بعد قانونگذاری برای اداره جامعه بشری و چه در بعد حاکمیت بر انسان، حق حکومت بر مردم را ندارد و این معنای دقیق حکومت دینی است. بر این مبنا، مشروعیت و اعتبار چنین حکومتی نیز باید الهی باشد. پیامبر نیز با حرکت خود نشان دادند که مشروعیت حکومت باید بر چه اساسی صورت گیرد. منشأ مشروعیت حکومت اسلامی هم براساس آن امام‌شناسی است که مردم آن جامعه دارند.
- مهم‌ترین پیام غدیر برای جامعه امروز را در چه چیزی می‌بینید؟
هر پیامی صرف‌نظر از ظاهر پیام دارای بطنی نیز هست. پیام غدیرخم هم این است که جامعه نباید بدون امام باشد و این حرکت پیامبر درس‌آموز است. یکی از ویژگی‌های اساسی امام که مورد اختلاف مسلمانان واقع شده، بایستگی برتر بودن امام از سایر افراد امت است. شیعه امامیه و برخی از علمای اهل سنت افضلیت را از شرایط امامت می‌دانند. افضلیت امام دایره گسترده‌ای دارد که هم شامل کمالات دنیوی و فضایل ظاهری، همانند علم ، تدبیر، ذکاوت، شجاعت و ... و هم در بردارنده سعادت و تعالی معنوی است؛ به این معنا که ثواب و پاداش و بهره اخروی امام از دیگر مردم بیشتر بوده و علاوه برآن، تمامی مسئولیت‌های مربوط به امر امامت را شامل می‌شود. تمامی این موارد در شخص حضرت امیر(ع) تجلی داشت. چنین توصیفی را ما باید برای دنیای امروز هم که از وجود و محضر امام محروم هستیم به خوبی دریافت کنیم و بدانیم که امام دارای چه ویژگی‌هایی باید باشد و چگونه جامعه باید اداره شود. لذا امام باید چنین خصوصیاتی داشته باشد.
