نسل اول
سال‌هاست که برخی از کارگردانان موج نوی کشورمان یا خود را بازنشسته کردهاند یا از ایران رفتهاند و دیگر فیلم نمیسازند و یا کمتر شاهد حضورشان در جشنواره فیلم فجر هستیم. ناصر تقوایی، بهرام بیضایی، بهمن فرمانآرا، مسعود کیمیایی و داریوش مهرجویی جزو فیلمسازان نسل اولی هستند که کارنامه هنریشان پیش از انقلاب رقم خورده؛ کارگردانانی که در اوج فیلمفارسی با ساختارشکنی و ساخت آثار متفاوت توانستند مخاطبان خاص و منتقدان را راضی کنند. همچنین مؤلف و صاحب‌سلیقه بودن این کارگردانان مهم‌ترین وجه تمایزشان با سایر سازندگان فیلم در آن دوره بود. پس از انقلاب و در طول برگزاری جشنواره فیلم فجر نیز بارها با آثار متنوع مورد توجه هیأت‌داوران و سینمادوستان واقع شدند. طی این سال‌ها کیمیایی و مهرجویی نسبت به سایر همتایان خود حضور پررنگ‌تری در سینما و جشنواره فیلم فجر داشتند. کیمیایی با آثاری چون «خط قرمز»، «اعتراض»، «سربازهای جمعه» و «جرم» و همچنین مهرجویی با شرکت در 14 دوره از جشنواره جزو فعال‌ترین کارگردانان نسل اول محسوب می‌شوند. امسال نیز خالق «هامون» به‌عنوان تنها نماینده فیلمسازان نسل اول با فیلم «چه خوبه برگشتی» در سی و یکمین دوره از جشنواره فیلم فجر حاضر است؛ فیلمی با فضایی شاد و مفرح که به گفته کارگردانش نزدیک به فضای «مهمان مامان» است.
نسل دوم
یکی از مهم‌ترین تفاوتهای سینمای دهه 60با دهه‌های پیش از آن، ظهور پدیده کارگردان‌سالاری بود. پیش از آن، حضور بازیگران و ستاره‌ها باعث توجه مخاطبان به فیلمها میشد و به اعتبار فیلمها میافزود اما در این دوره بود که آثار سینمایی به واسطه کارگردانان خود معرفی شدند؛ بعد از انقلاب و با آغاز دهه 60کارگردانان جدید با آثاری متفاوت وارد عرصه سینما شدند. فیلمسازانی که اکثرا نتوانستند جای پای خود را محکم کنند ، به حاشیه رانده شدند یا با آثار متفاوت آمدند و پس از مدتی کیفیت آثارشان سیر نزولی یافت و از اوج فاصله گرفتند. «جدال» محمدعلی سجادی، «مهاجران» مهدی صباغ‌زاده و «رهایی» رسول صدرعاملی از آثاری بودند که به معرفی سازندگانشان کمک کردند. هر چند اکثریت صباغ‌زاده را با «خانه خلوت» به یاد میآورند. اکثر کارگردانان این دهه یا دیگر فیلم نمیسازند و یا فیلمهایشان چنگی به دل نمیزند و در جشنواره مورد تأیید هیأت داوران و مخاطبان واقع نمی‌شود اما امسال از میان فیلمسازان دهه60 هم نمایندگانی حاضرند؛ ازجمله علیرضا داوودنژاد که در سال58 فیلمسازی را با «شاهرگ» تجربه کرد، در این دوره توانست با ساخت «نیاز» خود را به سینما معرفی کند. داوودنژاد به‌عنوان کارگردانی صاحب‌سلیقه در جشنواره امسال با «کلاس هنرپیشگی» حضور دارد؛ فیلمی که برخی به آن امیدوارند. همچنین پوران درخشنده، نخستین کارگردان زن پس از انقلاب، یکی دیگر از کارگردانان دهه60 است که «هیس! دخترها فریاد نمیزنند» را در بخش مسابقه سی و یکمین جشنواره امسال دارد. این فیلمساز که چندین سال موفق به ساخت آثار چشمگیری نشد، به‌نظر میرسد فیلم جدیدش یکی از گزینه‌های اصلی جشنواره خواهد بود. فرامرز قریبیان را نیز که اکثرا به‌عنوان بازیگر میشناسیم در کارنامه خود چهار فیلم را در سمت کارگردان به ثبت رسانده است. او نیز «گناهکاران» را برای نمایش در این دوره از جشنواره آماده کرده است. قریبیان جزو بازیگرانی است که از دهه50 تاکنون لذت بودن با کارگردانان شاخص هر دوره را چشیده است.
نسل سوم
برخی معتقدند که در دهه70 از ارزش‌های دهه 60 کاسته شد و اکثر فیلمسازان از بازیگران ناپخته اما تجاری استفاده میکردند که این عامل از ارزش سینمای این دهه کاست. اما در همین دوره بود که کارگردانان شاخصی چون ابراهیم حاتمی‌کیا و مجید مجیدی پا به عرصه سینما گذاشتند؛ کارگردانانی که آثاری متفاوت خلق کردند و در جشنواره‌های مختلف مورد تقدیر واقع شدند. اما این دو کارگردان امسال در جشنواره غایب هستند و از میان فیلمسازان این دوره، علی قوی‌تن که مدتها بود فیلمهای جشنوارهای میساخت و در اکثر فیلمهایش از نابازیگران بهره میبرد با «آفتاب، مهتاب، زمین» حاضر است. همچنین علی غفاری که در دهه70 به‌عنوان دستیار کارگردان وارد عرصه سینما شد و در سال76 «شاهرگ» را ساخت با اثر فاخر «استرداد» در جشنواره امسال شرکت کرده. یکی دیگر از نمایندگان این دوره مازیار میری است که در سال75 با ساخت فیلم کوتاه و بعد از آن با «قطعه ناتمام» وارد عرصه سینما شد. وی امسال «حوض نقاشی» را برای نمایش در جشنواره دارد و پیش از این نیز در بیست و نهمین دوره از جشنواره با «سعادت آباد» در بخش مسابقه حاضر بود. پرویز شهبازی نیز که با ساخت آثار کوتاه و مستند و «دربند» و پس از آن با «نفس عمیق» به دنیای سینما معرفی شد با «سلام، خداحافظ» در 31 سالگی جشنواره شرکت می‌کند. همچنین وحید موسائیان یکی دیگر از نمایندگان دهه70 است که «فرزند چهارم» را به جشنواره امسال آورده؛ فیلمی میلیاردی و فاخر. او نیز در دهه70 مستندساز بوده است.
تسل چهارم
«رسوایی» مسعود ده نمکی، «زیباتر از زندگی» انسیه شاه‌حسینی، «غریبه» حمید بهمنی، «بشارت به یک شهروند هزاره سوم» محمدهادی کریمی، «خاک و مرجان» مسعود اطیابی، «دلتنگیهای عاشقانه» رضا اعظمیان، «قاعده تصادف» بهنام بهزادی، «هیچ کجا، هیچ‌کس» ابراهیم شیبانی، «جیب‌بر خیابان جنوبی» سیاوش اسعدی، «گهوارهای برای مادر» پناه برخدا رضایی، «عقاب صحرا» مهرداد خوشبخت و «آسمان زرد کم عمق» بهرام توکلی نیز به‌عنوان نمایندگان کارگردانان دهه80 در سی‌ویکمین دوره جشنواره فیلم فجر حاضر هستند.
نسل پنجم
اما کارگردانان دهه90 یا همان فیلم اولیها؛ شنیده‌ها حاکی از آن است که کارگردانان این بخش از جشنواره آثار قابل‌قبولی را برای نمایش دارند. نخستین ساخته نرگس آبیار «اشیاء از آنچه میبینید به شما نزدیک‌ترند» است.
وی که پیش از این علاوه بر نگارش رمان و داستان، با ساخت آثار مستند و داستانی در جشنواره‌های مختلف موفقیتهایی کسب کرده، امسال نخستین تجربه سینمایی خود را در کارنامه‌اش به ثبت رساند. مجید شاکری با «افسانه سرزمین گوهران»، سیدهادی محقق با «او خوب سنگ می‌زند» و رامتین لوافی با «برلین منفی 7» نیز با نخستین فیلم سینمایی خود حضور دارند. صادق دقیقی نیز که با «بزرگمرد کوچک» به جشنواره آمده، پیش از این تجربه کارگردانی آثار کوتاه و مستند در ژانر دفاع‌مقدس را داشته. «تابستان طولانی» ساخته علی خزاعی‌فر و «تاج محل» به کارگردانی دانش اقباشاوی نیز در جشنواره حضور دارند. اقباشاوی پیش از این تجربه دستیار کارگردان و برنامه‌ریز را در کنار کارگردانانی چون حاتمی کیا، درویش و کاهانی داشته.
«خاکستر و برف» ساخته روح ا... سهرابی است که پیش از این با «محدوده ابری» در جشنواره‌های معتبر شرکت داشته. همچنین «خسته نباشید» محسن قرائی و «دهلیز» بهروز شعیبی جزو فیلمهای اول این کارگردانان محسوب می‌شوند. شعیبی نیز پیش از این تجربه ساخت آثار تلویزیونی، بازیگری و دستیار کارگردانی را داشته. احسان عبدی پور که پیش از این برای ساخت تلهفیلمهایش موفق به دریافت جوایزی از جشنواره‌های با «رنجرو» در جشنواره سی و یک حضور دارد. سیدحسین شهابی نیز پس از تجربه ساخت چند تله فیلم با «روز روشن» و هادی مقدم‌دوست با «سربه مهر» از دیگر فیلم اولیهای امسال هستند. علی کریم نیز با «من عاشق سپیده صبحم» در جشنواره حاضر است. وی پس از تجربه ساخت فیلمهای کوتاه که در چند جشنواره بینالمللی به نمایش درآمد و همچنین فعالیتش به‌عنوان دستیار کارگردان و برنامه‌ریز نخستین فیلم بلند سینمایی خود را ساخته است. «یک، دو، سه،... پنج» محمد معیری و «9:20 در بوشهر» محمد امین همدانی نیز به‌عنوان نخستین تجربه‌های بلند کارگردانان خود آماده نمایش در جشنواره امسال هستند.
