شورای نگهبان برمبنای اصل 91 قانون اساسی تشکیل شده است.در قسمتی از اصل 91 قانون اساسی آمده است:
«... شورایی به نام شورای نگهبان با ترکیب زیر تشکیل می شود:
شش نفر از فقهای عادل و آگاه به مقتضیات زمان و مسایل روز. انتخاب این عده با مقام رهبری است...»
به موجب این اصل، «فقاهت»، «عدالت» و «آگاهی به مقتضیات زمان و مسایل روز»، شرایط عضویت در شورای نگهبان است.
در بخش دیگری از اصل 91، در مورد شرایط عضویت حقوقدانان در شورای نگهبان چنین آمده است:
«... شش نفر حقوقدان در رشته‌های مختلف حقوقی، از میان حقوقدانان مسلمانی که به وسیله رئیس قوه قضاییه به مجلس شورای اسلامی معرفی می‌شوند و با رأی مجلس انتخاب می‌گردند.»
حقوقدانان شورای نگهبان باید مسلمان باشند. اسلام، اعتراف به وحدانیت خدا، رسالت حضرت محمد (ص) و معاد بوده و از لوازم آن پایبندی عملی به احکام اسلام است.
انتخاب فقهای شورای نگهبان با مقام رهبری است. مقام رهبری، از میان فقیهان، کسانی را که واجد شایستگی و شرایط لازم برای عضویت در شورای نگهبان باشند، به این سِمَت منصوب می‌کند.
حقوقدانان شورای نگهبان هم با پیشنهاد رئیس قوه قضائیه و رای اعتماد نمایندگان مجلس شورای اسلامی برگزیده می شوند.
دوره اعضای شورای نگهبان 6 ساله است. اما طبق اصل 92 قانون اساسی، نصف اعضای حقوقدان و فقیه شورای نگهبان در اولین دوره، پس از سپری شدن سه سال، به قید قرعه تعویض خواهند شد. به این ترتیب، اعضای جدید، از توان و تجربه شش عضو سابق شورا استفاده خواهند کرد.
صلاحیت‌ها چگونه بررسی می شود؟
طبق آئین نامه داخلی شورای نگهبان، جلسات عادی شورا هفته‌ای دو روز تشکیل می‌شود. اما به هنگام رسیدگی به انتخابات و لایحة بودجه و موارد مشابه علاوه بر روزهای معین، تعداد جلسات لازم توسط دبیر با توافق اعضای شورا تعیین می‌شود. جلسات فوق‌العاده بر حسب ضرورت بنا بر تشخیص و تصمیم دبیر شورا و یا تقاضای سه نفر از اعضاء تشکیل خواهد شد.
حضور حداقل 7 نفر از اعضا، برای رسمیت یافتن جلسات این شورا الزامی است. ولی اخذ آرا جز در موارد ضروری و یا حصول رأی لازم با حضور حداقل 9 نفر خواهد بود.
«حسینعلی امیری» عضو حقوقدان شورای نگهبان هم درباره بررسی صلاحیت نامزدهای ریاست جمهوری این طور توضیح می دهد«ما برای هر کاندیدا یک پرونده تشکیل می‌دهیم. داخل پرونده استعلاماتی از وزارت اطلاعات، دستگاه‌های امنیتی، اداره کل انتخابات شورای نگهبان و قوه‌قضائیه وجود دارد که همه این دستگاه‌ها باید جزئیات پرونده‌های تشکیل شده کاندیداها را به شورای نگهبان اعلام کنند.»
در این بین، نامزدهایی که بتوانند اکثریت آرای اعضای شورای نگهبان (7 نفر از 12 نفر) را کسب کنند، صلاحیتشان برای انتخابات ریاست‌جمهوری احراز خواهد شد و به صورت رسمی، در لیست اعلامی شورای نگهبان قرار خواهند گرفت.
11 عضو شورای نگهبان
اعضای شورای نگهبان (اردیبهشت سال 1392) 11 نفرند. چرا که آیت الله «غلامرضا رضوانی» یکی از فقهای شورای نگهبان 30 فروردین درگذشت و جایگزینی برای وی معرفی نشده است. ترکیب شورای نگهبان در سال 1392 و سوابق آنان به این شرح است:
متولد: 1305 - اصفهان
تحصیلات: اجتهاد
دوره عضویت: اول تا پنجم
سوابق: عضو مجلس خبرگان رهبری، عضو شورای بازنگری قانون اساسی، عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی، عضو مجمع تشخیص مصلحت نظام، رئیس ستاد احیای امر به معروف و نهی از منکر، رئیس سازمان تبلیغات اسلامی، رئیس شورای هماهنگی تبلیغات اسلامی، عضو شورای عالی تبلیغات خارج از کشور، عضو و رئیس شورای مرکزی نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاه ها، نماینده مقام معظم رهبری در امور بالکان، نماینده مقام معظم رهبری در اتحادیه انجمن های اسلامی دانش آموزان،امام جمعه موقت تهران، قم، اهواز و کرمانشاه، عضو جامعه مدرسین حوزه علمیه قم و قاضی دادگاه های انقلاب اسلامی اهواز
توضیحات: وی با سابقه ترین عضو فقهای شورای نگهبان است و پس از منصوب شدن از سوی حضرت امام خمینی(ره) در اسفند 1358 در تمام ادوار شورای نگهبان حضور داشته است.
آیت الله محمد مؤمن
متولد: 1319 - قم
تحصیلات: اجتهاد
دوره عضویت: اول تا پنجم
سوابق: عضو مجلس خبرگان رهبری، عضو شورای عالی قضایی، نائب رئیس مجلس خبرگان رهبری، عضو شورای عالی سیاستگذاری و رئیس حوزه علمیه قم، عضو جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، عضو مجمع جهانی اهل بیت(س)، عضو هیئت امنای دانشگاه قم و رئیس دادگاه عالی قم.
متولد: 1310 -اصفهان
تحصیلات: اجتهاد
دوره عضویت: دوم، چهارم و پنجم
سوابق: رئیس دفتر حضرت امام (ره) در قم، عضو مجلس خبرگان قانون اساسی، عضو مجلس خبرگان رهبری، نماینده مجلس شورای اسلامی، رئیس قوه قضاییه، رئیس دادگاه انقلاب اسلامی قم و باختران، عضو موسس و دبیر جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، عضو جامعه روحانیت مبارز تهران، امام جمعه موقت تهران، عضو هیأت امنای حوزه علمیه شهید شاه آبادی و عضو هیأت امنای دانشگاه فاطمیه قم.
در پی استعفای آقای صافی گلپایگانی در تیرماه 1367 ، آقای یزدی از سوی حضرت امام خمینی(ره) به جای وی به عضویت شورا درآمد. وی در سال 1368 به عنوان رئیس قوه قضائیه منصوب شد. پس از پایان خدمت در قوه قضائیه در سال 1378 مجددا به عضویت شورای نگهبان در آمد.
آیت الله محمدرضا مدرسی‌یزدی
متولد: 1334 - یزد
تحصیلات: اجتهاد
دوره عضویت: پنجم
سوابق: عضو جامعه مدرسین حوزه علمیه قم،سابقه سی سال تدریس در حوزه علمیه قم(هفده سال درس خارج فقه و اصول)، مدرس دانشگاه و عضو هیأت امناء بنیاد ملی نخبگان.
آیت الله سید محمود هاشمی شاهرودی
متولد : 1327-کربلا
تحصیلات :اجتهاد
دوره عضویت :سوم و پنجم
سوابق : عضو مجلس خبرگان رهبری، عضو مؤسس جامعة روحانیت مبارز عراق، مؤسس و رئیس مجلس اعلای انقلاب اسلامی عراق، رئیس دایره المعارف فقه اسلامی،رئیس قوه قضائیه و عضو جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
توضیحات :وی در اسفند 1373 به جای آقای محمدی گیلانی به عضویت شورای نگهبان در آمد. در تیر 1378 به عنوان رئیس قوه قضائیه منصوب شد و آقای یزدی به جای ایشان به عضویت شورای نگهبان درآمد. پس از پایان خدمت در قوه قضائیه مجددا در مرداد 1388 به جای آقای لاریجانی به عضویت شورای نگهبان درآمد.
محمد رضا علیزاده
متولد: 1330 - سوادکوه
تحصیلات: کارشناسی ارشد حقوق
دوره عضویت: دوم تا پنجم
سوابق: معاون رئیس قوه قضائیه و رئیس سازمان ثبت اسناد و املاک کشور، معاون بازرسی کل کشور، دادستان انقلاب اسلامی قائمشهر، مدیرکل ارزشیابی قضات و قائم مقام دبیر شورای نگهبان.
توضیحات؛ وی با سابقه ترین عضو حقوقدان شورای نگهبان است.
متولد: 1344 - تهران
تحصیلات: دکترای حقوق خصوصی، اجتهاد
دوره عضویت: چهارم و پنجم- حقوقدان
سوابق: رئیس دانشکده حقوق دانشگاه امام صادق (ع) و استاد دانشگاه
حجت‌الاسلام محمد سلیمی
متولد: 1333 - همدان
تحصیلات: سطح چهار حوزوی معادل دکتری
دوره عضویت: پنجم- حقوقدان
سوابق: حاکم شرع دادگاههای انقلاب اسلامی در استانهای تهران ، خراسان ، فارس و همدان ، رئیس سازمان قضایی نیروهای مسلح استان همدان ، رئیس شعبه 31 دیوان عالی کشور ، رئیس شعبه دوم دادگاه ویژه روحانیت ، دادستان کل ویژه روحانیت و مدرس حقوق در دانشگاه.
دکتر سیامک ره پیک
متولد: 1342 - تهران
تحصیلات: دکترای حقوق خصوصی
دوره عضویت: پنجم- حقوقدان
سوابق: رئیس دانشکده علوم قضایی ، سر دبیر فصلنامه دیدگاه های حقوقی ، مدیر مسئول فصلنامه مطالعات راهبردی و رئیس پژوهشکده مطالعات راهبردی.
حسینعلی امیری
متولد: 1345 - سنقر
تحصیلات: دانشجوی دکترای تخصصی حقوق عمومی
دوره عضویت: پنجم
سوابق: معاون قوه قضائیه و رئیس سازمان ثبت اسناد و املاک کشور، رئیس کل دادگستری استان های خوزستان، کردستان و فارس و مدرس دانشگاه.
دکتر عباسعلی کدخدایی
متولد: 1340 - اصفهان
تحصیلات: دکترای حقوق بین الملل
دوره عضویت: چهارم و پنجم
سوابق: استاد دانشگاه تهران، قائم مقام دبیر شورای نگهبان، معاون اجرایی و امور انتخابات شورای نگهبان و سخنگوی شورای نگهبان.
منبع: مجله مهر
