حوادث رانندگی، سالانه موجب مرگ یک میلیون و دویست هزار نفر و آسیب دیدگی بیش از پنجاه میلیون نفر در سراسر جهان می‌شود.
پژوهش‌ها مؤید آن است که 85 درصد از این مرگ و میرها و 90 درصد از معلولیت‌های سالانه حاصل حوادث رانندگی، متعلق به کشورهای کم درآمد یا با درآمد متوسط بوده است. این درحالیست که مرگ ناشی از حوادث رانندگی تا سال 2020 در کشورهای با درآمد بالا 30 درصد کاهش خواهد یافت؛ اما در کشورهای با درآمد پایین و متوسط همچنان روند افزایشی خود را حفظ خواهد کرد.
تصادفادت جاده ای سومین عامل مرگ و میر در 2020
تصادفات با خودرو و صدمات ترافیکی، نهمین عامل مرگ و میر در جهان محسوب می‌شوند که در پیش‌بینی صورت پذیرفته برای سال 2020، تصادفات جاده‌ای، سومین عامل مرگ و میر، بعد از بیماری‌های قلبی و افسردگی مزمن خواهد بود.
تجزیه و تحلیل تصادفات جاده‌ای ایران هم نشان می‌دهد مهمترین عامل بروز تصادفات رانندگی «عامل انسانی» است. عوامل انسانی، شامل دامنه گسترده‌ای از عوامل جمعیت شناختی و مهارت‌های روانی حرکتی رانندگان و خصوصیات شخصیتی آنها می‌شود.
75 درصد از حوادث جاده‌ها مربوط به صفات شخصیت انسان است
با توجه به این که علت اصلی 70 درصد از ضایعات ترافیکی، مربوط به عامل انسانی است، آمارهای جدید نشان می‌دهد 75 درصد از حوادث جاده‌ها مربوط به صفات شخصیت انسان است. به عبارتی، اگر زندگی شخصی فرد نشانه‌هایی از صبر و حوصله، دور اندیشی و ملاحظه وضعیت دیگران را داشته باشد، به همین روش نیز رانندگی خواهد کرد؛ اگر زندگی شخصی او از این مشخصات دور باشد و این ویژگی‌های مطلوب را نداشته باشد، رانندگی او میزان تصادفات زیادتری را نسبت به رانندگی شخص استوار و محکم خواهد داشت.
تحقیقات گذشته نشان داده‌اند گروه خاصی از افراد، دارای آمار تصادفات رانندگی بیشتری هستند و این گروه با دیگران در برخی از ویژگی‌های شخصیتی، متفاوت‌اند.
رانندگان حادثه‌ساز چه صفات شخصیتی دارند؟
در همین زمینه پژوهشگران کشور تحقیقی را با هدف شناسایی عوامل شناختی و شخصیتی رانندگان حادثه‌ساز و غیر حادثه‌ساز بر روی 100 راننده مرد 20-60 سال استان تهران انجام دادند. در گروه اول 50 راننده حادثه‌ساز که خودرو یا گواهینامه آنان توسط ماموران نیروی انتظامی ضبط شده بود و برای بازپس گرفتن آن به ستاد ترخیص خودرو گواهینامه آمده بودند، انتخاب شدند. همچنین در گروه دوم 50 راننده مرد که هیچگونه تخلفی تا زمان پژوهش در سوابق آنها درج نشده بود، از 10 تاکسی سرویس استان تهران به شکل تصادفی ساده انتخاب شدند و صفات شخصیتی رانندگان حادثه ساز و غیر حادثه ساز اندازه‌گیری شد.
روان‌رنجوری رانندگان حادثه‌ساز!
نتایج پژوهش نشان داد بین دو گروه رانندگان حادثه‌ساز و غیرحادثه‌ساز از لحاظ صفت روان رنجوری و 4 مورد از خرده مقیاس‌هایش (اضطراب، پرخاشگری، تکانشگری و آسیب‌پذیری) تفاوت معنادار وجود دارد. بنابراین با توجه به میانگین صفت روان‌رنجوری و خرده مقیاس‌های آن می‌توان بیان کرد: اضطراب، پرخاشگری، تکانشگری، آسیب‌پذیری و روان‌رنجوری در رانندگان حادثه‌ساز، به‌طور معنی‌دار بالاتر از رانندگان غیر حادثه‌ساز است.
هیجان‌خواهی و برون‌گرایی
نتایج تحقیق همچنین نشان داد بین دو گروه رانندگان حادثه‌ساز و غیرحادثه‌ساز، از لحاظ صفت برون‌گرایی و دو مورد از خرد مقیاس‌هایش (هیجان‌خواهی و فعالیت) تفاوت معنادار وجود دارد. با توجه به میانگین صفت برون‌گرایی و خرد مقیاس‌های آن می‌توان بیان کرد فعالیت، هیجان‌خواهی و صفت برون‌گرایی در رانندگان حادثه‌ساز، به‌طور معنی‌داری بالاتر از رانندگان غیر حادثه‌ساز بود.
همین یافته‌ها حاکیست: بین دو گروه از لحاظ ویژگی گشودگی و سه مورد از خرد مقیاس‌هایش (ارزش‌ها، احساسات و اعمال) تفاوت معنادار وجود دارد و با توجه به میانگین صفت گشودگی و خرده مقیاس‌های آن می‌توان نتیجه گرفت: احساسات، اعمال، ارزش‌ها و صفت گشودگی در رانندگان غیر حادثه‌ساز، به طور معنی‌دار بالاتر از رانندگان حادثه‌ساز است.
وجدانی بودن
همچنین بین دو گروه از لحاظ صفت وجدانی بودن و سه مورد از خرده مقیاس‌هایش (پشتکار، وظیفه‌شناسی و محتاط بودن) تفاوت معنی‌دار وجود داشت و با توجه به میانگین صفت وجدانی بودن و خرده مقیاس‌های آن، این تحقیق نتیجه گرفته است که وظیفه‌شناسی، پشتکار، محتاط بودن و در مجموع، صفت وجدانی بودن در رانندگان غیر حادثه‌ساز به طور معنی‌دار بالاتر از رانندگان حادثه‌ساز است.
یافته‌ها همچنین حاکیست: از نظر میزان خطای ارائه پاسخ، بین رانندگان حادثه‌ساز و غیر حادثه‌ساز تفاوت معناداری وجود دارد. با توجه به میانگین خطای ارائه پاسخ در دو گروه، می‌توان بیان کرد خطای ارائه پاسخ در رانندگان حادثه‌ساز، به طور معنی‌داری بالاتر از رانندگان غیرحادثه‌ساز است. نتایج نشان داد که از نظر خطای حذف، بین رانندگان حادثه‌ساز و غیر حادثه‌ساز تفاوت معنادار وجود دارد و با توجه به میانگین خطای حذف دو گروه، می‌توان بیان کرد خطای حذف در رانندگان حادثه‌ساز، به طور معنی‌دای بالاتر از رانندگان غیر حادثه‌ساز است. همین‌طور از نظر جستجوی صحیح بین رانندگان حادثه‌ساز و غیر حادثه‌ساز، تفاوت معنادار وجود داشته است بنابراین چنین نتیجه گرفته می‌شود که جستجوی صحیح در رانندگان غیر حادثه‌ساز، به طور معنی‌داری بالاتر از رانندگان حادثه‌ساز است.
زمان واکنش
بر اساس این یافته‌ها، از نظر زمان واکنش بین رانندگان حادثه‌ساز و غیر حادثه‌ساز، تفاوت معنادار وجود داشته و با توجه به میانگین زمان واکنش در دو گروه، باید گفت زمان واکنش در رانندگان حادثه‌ساز، به طور معنی‌داری بالاتر از رانندگان غیر حادثه‌ساز است.
رانندگان حادثه‌ساز روان‌رنجورند
این تحقیق نتیجه گرفته است رانندگان حادثه ساز، ویژگی روان‌رنجوری بالاتری نسبت به رانندگان غیر حادثه‌ساز دارند. روان رنجوری با صفاتی مثل اضطراب، پرخاشگری، آسیب‌پذیری، تکانشگری و عواطف منفی همراه است و رانندگانی که حادثه‌ساز هستند، طبیعتا باید ویژگی‌های مذکور در آنها بیشتر باشد. تعجب‌آور نیست که این افراد تصادفات رانندگی بیشتری دارند و مقررات راهنمایی و رانندگی را نسبت به رانندگان غیر حادثه‌ساز بیشتر زیر پا می‌گذارند.
تخلف به خاطر ارضای حس ماجراجویی
تحقیق حاضر همچنین نشان داد صفت برون‌گرایی در رانندگان حادثه‌ساز، بالاتر از رانندگان غیر حادثه‌ساز است. افراد برون‌گرا دارای ویژگی‌هایی از قبیل خطرپذیری، فعالیت بالا، هیجان‌خواهی، ماجراجویی، شادخویی، شوخ طبعی، سرزندگی، انرژیک بودن و پرحرفی هستند. این افراد برای ایجاد انگیختگی و احساس لذت و ارضای حس ماجراجویی خودشان به طور مکرر، مرتکب تخلفات رانندگی و به تبع آن رفتارهای رانندگی پرخطر می‌شوند.
عوامل محیطی تاثیرگذار بر روان‌رنجوری رانندگان
با توجه به نتایج به دست آمده در این تحقیق می‌توان گفت پنج عامل شخصیتی شامل رنجوری، برون‌گرایی، وجدانی بودن و گشودگی، قدرت پیش‌بینی رانندگان حادثه‌ساز را دارد. شکی نیست که عوامل شخصیتی و شناختی نظیر توجه، بر رفتار رانندگی انسانها و حادثه‌ساز بودن آن تاثیر می‌گذارد، اما عوامل دیگری نظیر برخی از عوامل محیطی از قبیل آلودگی هوا، آلودگی صوتی، ترافیک سنگین، تردد عابران و غیره، می‌توانند بر ویژگی‌های شخصیتی به خصوص بر بعد روان رنجوری انسانها اثر گذاشته و آن را تخفیف یا تشدید می‌کند؛ پس عوامل محیطی به خصوص در شهر تهران، خود می‌تواند عامل روان رنجوری را در رانندگان، بالا برده و در نتیجه تعداد تخلفات و به تبع آن تصادفات رانندگی را افزایش دهند.
همین‌طور عوامل دیگری مانند ورود بی‌رویه خودرو، عدم توسعه‌ی شبکه‌ی جاده‌ها یا به عبارتی دیگر ناموزونی رشد خودروها با اقدامات راهسازی، استفاده وسیع از وسایل نقلیه، فرهنگ ترافیکی پایین (عدم استفاده از کمربند ایمنی، صندلی‌های ایمنی کودکان و عدم استفاده از کلاه‌های ایمنی دوچرخه سواران و موتورسواران) در این مهم بی‌تاثیر نیست.
صدور گواهینامه‌ها بدون توجه به صلاحیت رفتاری رانندگان
نتایج بررسی‌ها در ایران درخصوص مسیر ارائه گواهینامه رانندگی، به متقاضیان نشان می‌دهد که در حال حاضر تنها شاخصه‌ها برای اعطای گواهینامه به افراد، یادگیری فنی و آزمون‌های عملی است؛ اما آیا داشتن دید خوب و صرفا کنترل خودرو در امتحانات شهری، می‌تواند ملاک صلاحیت افراد در رانندگی باشد؟ ناشناخته ماندن سهم تاثیرات حالات روانی، توجه و شخصیت افراد در رانندگی موجب شده رانندگی غیر اصولی، بدون کیفیت و خطر آفرین رواج یابد.
نتایج به دست آمده در تحقیق حاضر نشان داد که ویژگی‌های شخصیتی و کارکرد توجه می‌تواند بر رفتار رانندگی تاثیرگذار باشد. بنابراین با توجه به اهمیت ارزیابی‌های روانشناختی (شخصیت و توجه) توصیه شده است جهت کاهش تکرار تصادفات و رفتار رانندگی ایمن‌تر، رانندگان هنگام اخذ گواهینامه و حتی بعد از آن تحت ارزیابی‌های روانشناختی نیز قرار گیرند.
منبع: ایسنا
