قرارگاه پدافند هوایی جمهوری اسلامی ایران یکی از نیروهای چهارگانه ارتش است که در بهمن ۱۳۸۷ و با تقسیم نیروی هوایی ارتش جمهوری اسلامی ایران به دستور فرمانده معظم کل قوا، تشکیل شد.
به فرموده مقام معظم رهبری، پدافند در اولویت نیروهای مسلح ایران است، بنابراین تقویت و تجهیز نیروهای پدافند هوایی از مهمترین برنامه‌های نیروهای نظامی کشور باید باشد.
در این راستا، جمهوری اسلامی ایران نیز توجه ویژه‌ای به این بخش داشته و توانست با تجهیز نیروهای خود به انواع سامانه‌های پدافندی، قدرت دفاع از کیان جمهوری اسلامی ایران را افزایش دهد.
به طور کلی ماموریت پدافند هوایی بر عهده قرارگاه پدافند هوایی خاتم الانبیا(ص) قرار گرفته است و در این راستا، قرارگاه پدافند هوایی وظایف و مامورت‌های مهمی نیز بر عهده دارد. وظایف و ماموریت‌های قرارگاه پدافندهوایی همانطور که در بخش قبلی گزارش نیز مطرح شد شامل کشف، شناسایی، انهدام و مراقبت هوایی است.
از سوی دیگر و در کنار وظایف و ماموریت‌های پیشانی نیروهای مسلح کشورمان، قرارگاه پدافند هوایی خاتم الانبیا(ص) موظف است که با نیروی انسانی آموزش دیده، تجهیزات و بکارگیری روش‌های متنوع و ابتکاری و نوین به مقابله با دشمنان و خطرات احتمالی بپردازد.
دستاوردها و تجهیزات پدافند هوایی خاتم الانبیا (ص)
در این بخش از گزارش به دستاوردهای این قرارگاه مهم در حوزه دفاع و انهدام تجهیزات پرنده دشمن توسط سامانه‌های موشکی اشاره می‌کنیم.
عمده ترین سلاح در حوزه سامانه‌های پدافند هوایی زمین پایه، موشک‌های زمین به هوا می‌باشند. برای درگیری در فاصله‌های بیش از چند کیلومتر، موشک‌های زمین به هوا به سرعت جایگزین توپ‌های ضدهوایی می‌شوند.
موشک سام
موشک سطح به هوا یا موشک سام، موشکی است که از از روی زمین یا عرشه کشتی‌ها برای نابود کردن هواگردها شلیک می‌شود و جزئی از یک سامانه پدافند هوایی است.
موشک‌های سام مستقر در زمین می‌توانند از پرتابگرهای ثابت یا متحرک که چرخدار هستند یا روی وسیله نقلیه قرار می‌گیرند، شلیک شوند. سام‌های بزرگتر باید روی پرتابگرهای ثابت قرار گیرند اما معمولا این امکان وجود دارد که روی پرتابگرهای متحرک نیز قرار گیرند یا یدک‌کشی شوند. انواع کوچک‌تر موشک‌های سام می‌توانند توسط یک نفر حمل و شلیک شوند.
اولویت طراحان سامانه‌های دفاع هوایی موشکی برخورد دادن موشک به هدف است اما در صورت عدم اصابت مستقیم موشک به هدف، جهت تأثیر بیشتر، سرجنگی موشک‌های زمین به هوا باید در فاصله حدودی ۵ تا ۲۰ متری اهداف منفجر شوند.
۲- سامانه‌های موشکی دفاع هوایی:
راپییر:
یک موشک سطح به هوای کوتاه‌برد است. این سامانه موشکی به عنوان یک سیستم موشکی متحرک برای پدافند ارتفاع پائین مراکز استراتژیک طراحی شده است.
این موشک به قدری موفق بوده که در نهایت جایگزین تمام سلاح‌های دفاع هوایی شد. با توجه به اینکه تهدیدات هوایی احتمالی از حملات استراتژیک ارتفاع متوسط به حملات ضربتی ارتفاع پائین تغییر حالت می‌داد، قابلیت واکنش سریع این سیستم و مانورپذیری بالای موشک‌های راپیر آن را به جنگ‌افزار مناسبی برای مقابله با این نوع تهدیدات تبدیل کرده است.
این موشک با طول ۲.۳۳ متر و قطر ۱۳۳ میلی متر و همچنین ۴۵ کیلوگرم وزن، قادر است اهدافی را در برد ۴۰۰ متر تا ۷ کیلومتر را تا سقف ۳ هزار متر هدف قرار دهد.
مرصاد در کمین است
سامانه پدافند هوایی میانبرد و ارتفاع متوسط مرصاد متشکل از مرکز کنترل آتش رادار جستجوگر ارتفاع پست جویا، دستگاه حمل و بارگیری موشک، رادار ردگیری هادی، رادار جستجوگر پالسی و ارتفاع بالای کاوش، مجهز است.
سامانه مرصاد قابلیت شناسایی هدف در فاصله ۱۵۰ کیلومتری توسط، قفل نمودن روی آن در فاصله ۸۰ کیلومتری و مورد هدف قراردادن آن در بیشینه برد ۴۵ کیلومتری را دارد.
برد هدف قرار دادن در سامانه‌های موشکی به‌جز برد رادار، به برد موشک نیز وابسته است که در همین نمونه سامانه مرصاد در صورت بهسازی موشک‌ها یا بکارگیری موشک جدید و دوربردتر، امکان درگیری با اهداف تا ۸۰ کیلومتر نیز ممکن است.
مرکز کنترل و فرماندهی این سامانه کاملا دیجیتال، پیشرفته و مجهز به شبیه ساز و دریافت اطلاعات در شبکه یکپارچه پدافند هوایی برای کشف شناسایی و رهگیری هدف است و با ۴ رادار کار می‌کند.
در این سامانه رادار جستجو و کشف هدف «کاوش»، کارِ یافتن اهداف را بر عهده دارد. رادار جستجوگر ارتفاع پست «جویا» نیز برای کمک به کشف و ردگیری اهدافی که در ارتفاع پایین پرواز می کنند ایفای نقش می‌کند.
وظیفه ردگیری و قفل روی اهدافی که خطرناک‌تر تشخیص داده می‌شود به رادار ردگیر «هادی» سپرده شده و این رادار که سامانه های الکترواپتیکی نیز با آن همراه و هماهنگ شده‌اند کار تأمین اطلاعات لازم برای هدایت موشک نیمه فعال راداری را به سمت هدف تا لحظه اصابت به آن را انجام می‌دهد.
رعد، برق از چشمان دشمن می‌رباید
برد موشک‌های رعد ۵۰ کیلومتر و ارتفاع آن ۷۰ هزار پا است.
پرتابگر سامانه موشکی رعد، یک خودروی ۶ چرخه می‌باشد که شباهت ویژه‌ای به نمونه چرخدار به کار رفته در سامانه سطح به وهوای بوک ام۱ و ۲ روسی دارد و حامل یک مجموعه سه‌تایی از موشک رعد است که دو درجه آزادی سمتی و ارتفاعی داشته و در برخی نمونه‌ها مجهز به رادار هم می‌باشد.
به نظر می‌رسد، این پرتابگر باید حامل تجهیزات مخابراتی و سامانه‌های نمایش وضعیت اهداف و تخصیص آنها به هر یک از پرتابگرهای درگیر در هر آتشبار و سامانه‌های پردازش راداری برای نمونه مربوطه هم باشد.
سامانه رعد به کمک این پرتابگر از مزیت بسیار مهم تحرک کامل برخوردار شده که در قیاس با سامانه‌های مرصاد و صیاد۱ آن را بسیار ارزشمندتر می‌کند زیرا وجود پدافند متحرک در آرایش دفاعی، قابلیت‌های ویژه‌ای در بقاپذیری رزمی ضمن پوشش سریع‌تر و بهتر مناطق جغرافیایی مختلف ایجاد می‌کند.
یا زهرا (س)، سامانه‌ای باهوش
این سلاح پدافندی قابلیت شناسایی، ردیابی و انهدام اهداف هوایی مانند انواع هواپیما، بالگرد و پهپاد را در برد کوتاه دارد.
سامانه متحرک پدافند هوایی یا زهرا(س) قابلیت اتصال به شبکه پدافندی کشور را دارد و قادر است در هر موقعیتی استقرار یافته و به طور موثری ماموریت خود را انجام دهد.
قابلیت درگیری با چند هدف و انهدام آنها به طور همزمان، سرعت عمل بالا و ردیابی کاملا خودکار از دیگر ویژگی‌های این سامانه پدافندی است.
موشک ساخته شده در قالب پروژه یازهراء، یعنی شهاب ثاقب با طول ۲.۹۳ متر و وزنی حدود ۸۴ کیلوگرم، ۷۴۰ متر بر ثانیه سرعت دارد.
سامانه "یا زهرا۳" در برابر اهداف با سرعت ۴۰۰ متر بر ثانیه (۱.۱۷ ماخ در ارتفاع پائین) و دمای (۲۵ درجه سانتیگراد) ۵۰۰ تا ۸۶۰۰ متر و در برابر اهدافی با سرعت ۳۰۰ متر بر ثانیه (۰.۸۸ ماخ در شرایط فوق) ۱۰ کیلومتر برد دارد؛ برد این سامانه در برابر بالگردها نیز ۱۱ کیلومتر است.
این موشک با اهدافی تا سقف پرواز ۵۵۰۰ متر و بیشینه سرعت ۴۴۰ متر بر ثانیه(۱.۳ماخ) درگیر می‌شود.
کمترین ارتفاع درگیری با هدف در نمونه‌های اولیه سامانه کروتال در حدود ۳۰ متر بوده که در مدل‌های جدیدتر به حدود ۱۵ متر یا کمتر کاهش یافته و قابلیت این سامانه در درگیر شدن با موشک‌های کروز را بسیار افزایش داده است.
تور ام-۱
تور-ام-۱، سامانه دفاع هوایی کوتاه برد، ارتفاع پایین و تمام متحرک است. این سامانه برای درگیری مؤثر با انواع اهداف هوایی از جمله هواپیماهای بال ثابت و بالگردهای سرنشین‌دار و بی سرنشین، موشک‌های کروز و حتی بمب‌ها و موشک‌های رها شده از هواپیماها در تمام شرایط آب و هوایی ساخته شده است.
بهره‌گیری از رایانه کنترل آتش و سامانه‌های دیجیتال و استقرار موشک‌ها به صورت عمودی و بهره‌گیری از سامانه پرتاب سرد، باعث کاهش زمان واکنش سامانه شده است.
در واقع در تور-ام-۱ موشک‌ها به صورت عمودی پرتاب کرده و پس از فاصله گرفتن از خودرو تا ارتفاع ۱۵ تا ۲۰ متر موتورهای راکتی کوچکی (تراستر) در نزدیکی دماغه موشک فعال شده و موشک را در جهت هدف قرار می‌دهد و در همین لحظه موتور اصلی سوخت جامد روشن می‌شود.
برد کشف و ردگیری رادار آن به ترتیب ۲۵ و ۲۰ کیلومتر است. رادار کشف از نوع پالس داپلر با آنتن سهموی و ردگیری از نوع آرایه فازی است که توان شناسایی و تفکیک همزمان ۴۸ هدف، ردگیری مسیر ۱۰ هدف و امکان درگیری همزمان با دو هدف را برای خودروی مربوطه فراهم می‌آورد.
این سامانه در حال حرکت نیز امکان فعالیت داشته و در زمان کمتر از دو دقیقه به آمادگی عملیاتی کامل رسیده و در کمتر از ۶ ثانیه موشک خود را شلیک می‌کند.
باور ۳۷۳؛ جایگزین ایرانی S۳۰۰ روسی
باور ۳۷۳ سامانه موشکی زمین به هوای برد بلندی است که توسط متخصصان کشورمان در حال طراحی و ساخت است.
این سامانه مدل بومی شده اس-۳۰۰ روسیه است و به گفته مقامات کشورمان این سامانه خلاءهای سامانه موشکی اس-۳۰۰ را برطرف کرده و از سامانه مذکور نیز بهینه‌تر است.
این سامانه قادر به پاسخگویی تهدیدات در برد کوتاه، متوسط و بلند است.
حرز نهم
سامانه موشکی کوتاه برد متحرک دفاع هوایی حرز نهم بر مبنای سامانه مشابه اما نیمه متحرک یا زهرا طراحی شده است و مهمترین قابلیت آن نسبت به نمونه‌های پیشین که البته از ارزش بسیار بالایی نیز برخوردار است، قابلیت تحرک بالاست.
سامانه حرز نهم به صورت غیرفعال یا «پسیو» (Passive) عمل می‌کند. سامانه‌های غیرفعال در انواع راداری، حرارتی، بصری (اپتیکی) و لیزری مطرح می‌شوند.
نحوه عملکرد نوع غیرفعال راداری بدین صورت است که به جای ارسال امواج به سمت هدف که منجر به کشف محل خود سامانه می‌شود، از امواج ارسال شده توسط فرستنده‌هایی در محل‌های دیگر استفاده می‌شود و سامانه تنها با اتکا به گیرنده راداری، امواج بازگشتی از اهداف موجود در پهنه آسمان را دریافت کرده و بر مبنای آنها کار کشف و ردیابی هدف را به انجام می‌رساند.
اس ۲۰۰
سامانه موشک S-۲۰۰ برای ارتفاع برد بلند طراحی شده است، همچنین برای مقابله با هواپیماهای استراتژیک و موشک‌های نیمه بالستیک به کار گرفته می‌شود.
این سامانه، همچنین از رادار «p-۱۴ آبارونا» با طول موج در رده متر که برد آن در برابر اهداف کوچک ۳۶۰ و برد نهایی آن ۶۰۰ کیلومتر است، استفاده می‌کند.
آنتن این رادار ۱۱ متر ارتفاع و ۳۲ متر پهنا دارد. در برخی نمونه‌ها از رادارهای دیگری نیز مانند رادار «P-۳۵ بارلاک» با برد ۲۰۰ تا ۳۵۰ کیلومتر به عنوان سامانه کمکی استفاده شده است.
سامانه S-۲۰۰ به دلیل قابلیت‌های موشک خود، نظیر برد و سقف پرواز بسیار بالا، سرعت چشمگیر که بالغ بر ۲۵۰۰ متر بر ثانیه در مدل‌های آخر موشک است، عملاً به عنوان یک سامانه راهبردی تلقی می‌شود به‌خصوص توانایی آن برای درگیری با موشک‌های بالستیک نیز مورد توجه کارشناسان نظامی است. این سامانه توانایی درگیری با اهدافی با بیشینه سرعت ۱۱۰۰ متر بر ثانیه را دارد که شامل سریع‌ترین هواپیماهای نظامی فعلی و آینده نزدیک است.
موشک این سامانه دارای یک پیشران اصلی و چهار بوستر (پیشران کمکی) سوخت جامد است. این پیشرانه‌های کمکی که حدود ۴.۹ متر طول و ۴۸ سانتیمتر عرض دارند، بین ۳ تا ۵.۱ ثانیه کار کرده و سپس جدا می‌شوند.
پیشران اصلی موشک نیز با توجه به برنامه‌ریزی مورد نظر متناسب با شرایط پروازی هدف بین ۵۱ تا ۱۵۰ ثانیه کار می‌کند و موشک را برد مفیدی بین ۱۵۰ تا ۳۰۰ کیلومتر می‌رساند.
موشک‌های این سامانه بین ۱۰.۶ تا ۱۰.۸ متر طول، ۰.۸۶ متر قطر و ۷۱۰۰ تا ۸۰۰۰ کیلوگرم جرم دارند. برای کمینه برد قابل درگیری با هدف در منابع اعداد مختلفی شامل ۷، ۱۷ و ۶۰ کیلومتر و برای کمینه ارتفاع هدف قابل درگیری نیز ارتفاع ۳۰۰ متر ذکر شده است.
جالب است بدانیم که این سیستم حتی می تواند هواپیماهای مسلح به جمر را هم مورد هدف قرار دهد و در همان حالتی که اخلالگر هواپیمای دشمن فعال است و خود را در طول موج متریک مخفی نگه می‌دارد، آن را ساقط کند.
سر جنگی موشک های اس-۲۰۰ بیش از ۲۰۰ کیلوگرم وزن دارند که در صورت برخورد به هدف، هواپیمای دشمن را پودر می‌کند.
جمهوری اسلامی ایران هم مدت‌ها پیش با ارائه فایل ویدیویی به طور رسمی دسترسی خود را به دانش ساخت این سامانه اثبات کرده و اعلام کرده است که اس-۲۰۰ ایرانی، بهینه سازی شده نمونه روسی است و این به معنای آن است که ضعف‌های اس-۲۰۰ روسی برطرف شده و محصول جدیدی در ایران تولید شده است.
البته به جز سامانه‌های مذکور پدافند هوایی دارای توپخانه‌ها و سامانه‌های ضدهوایی دیگری از جمله مصباح است.
وجود چنین سامانه‌هایی که در بردهای مختلف آسمان کشور را در فواصل متنوع پوشش می‌دهند، اجازه ورود و نفوذ هیچ پرنده متخاصمی را به حریم هوایی کشور نخواهند داد.
تسنیم
