یکی از راهکارهای تقویت دیپلماسی شهری، خواهرخواندگی شهرهاست که زمینه را برای افزایش ارتباطات میان فرهنگ‌ها و ارتقای تعاملات انسانی میان ساکنان شهرها فراهم می‌آورد. خواهرخواندگی قراردادی است بین مسوولان اجرایی دو شهر که برای ایجاد همبستگی و اتحاد بیشتر انسانی و فرهنگی بسته می‌شود.
شهرهای تاریخی جهان برای حفظ و حراست از زمینه‌های تاریخی و فرهنگی مشترک، اقدام به ایجاد یک رابطه غیرمتمرکز از طریق انعقاد قراردادی موسوم به خواهرخواندگی می‌کنند و تلاش دارند با اعزام گروه‌های کارشناسی از تجربیات یکدیگر استفاده کنند و در زمینه‌های مختلف فرهنگی، اجتماعی، عمرانی و... با یکدیگر همکاری کنند تا زمینه برای تعمیق روابط میان آنان فراهم شود. خواهرخواندگی پیمان همکاری بلندمدت و رسمی دو شهر است که بین شهرداران دو شهر برای ایجاد همبستگی و اتحاد بیشتر انسانی و فرهنگی منعقد می‌شود
اصطلاح خواهرخواندگی‌که از ادبیات اروپا وارد ادبیات دیگر کشورها شده است. برای نخستین بار در سال 1920 بعد از جنگ جهانی اول، این قرارداد بین یک شهر در انگلیس و یک شهر در فرانسه منعقد شد و تا سال 1986 ادامه داشت. با پایان جنگ جهانی دوم در سال ۱۹۴۵ میلادی، رئیس‌جمهور وقت آمریکا یعنی ژنرال «دوایت آیزنهاور» در سال 1956 در ارائه برنامه «مردم به مردم» خود بر شکل‌گیری پیمان‌های خواهرخواندگی بین شهرهای آمریکا با شهرهای جهان تاکید کرد و به این ترتیب حرکتی جهانی برای این موضوع پایه‌گذاری شد. هدف اعلامی آیزنهاور از تأکید بر این طرح، درگیر کردن افراد و سازماندهی گروه‌ها در تمامی سطوح جامعه برای کاهش درگیری‌ها در سطح جهان با انعقاد قرارداد خواهرخواندگی بود.
ایجاد روابط خواهرخواندگی از رهگذر پرورش تفاهم و دوستی و اعتماد در سطح بینالمللی و تبادل برنامه‌های آموزشی، فرهنگی و ورزشی به توسعه گردشگری و تجارت کمک می‌کند. بنابراین، روابط خواهرخواندگی کاتالیزور بی‌نظیری برای رشد اقتصادی است. هدف از این قرارداد، پیوند و اتحاد بین شهروندان دو شهری است که دارای منافع مشترک هستند.
مفاد این قراردادها موضوعات فرهنگی، اقتصادی و بازرگانی و به تازگی ورزشی را شامل می‌شود. در ادبیات اروپایی خواهرخواندگی اصطلاحی است که برای شهرهای دوقلو یا همسان هم به کار برده می‌شود اما در کشورهای آسیایی و آمریکایی اصطلاح خواهرخواندگی رواج بیشتر دارد. به‌کارگیری واژه خواهرخواندگی به این اعتبار است که در بیشتر زبان‌های دنیا واژه شهر مونث است.
معمولا دو شهر برای خواهرخواندگی باید دارای تشابهات و برخوردار از منافع، خصوصیات و وجوه مشترک باشند؛ مثلا دو شهر تاریخی، دو شهر علمی، دانشگاهی، گردشگری یا دو بندر یا حتی دو شهر دارای نماد مشترک باشند که این اشتراک، زمینه و انگیزه لازم را برای خواهرخواندگی ایجاد می‌کند. بدین‌ترتیب، پیمان خواهرخواندگی بین شهرهایی امضا می‌شود که نوعی وجه تشابه و همسانی از قبیل ویژگی‌های تاریخی، فرهنگی، نمادهای مشترک و... با یکدیگر داشته باشند تا از ظرفیت‌های یکدیگر برای پیشبرد اهداف خاص علمی، فنی، گردشگری و نظایر آن استفاده کنند و با اعزام گروه‌های کارشناسی از تجربیات یکدیگر بهره‌مند شوند. به طور کلی، بهتر است شهرهایی با یکدیگر روابط خواهرخواندگی داشته باشند که از نظر مسائل جغرافیایی، جمعیت، صنایع و منافع مشابهت داشته باشند.
رونق و رواج گردشگری بین دو شهر خواهرخوانده و نامگذاری متقابل خیابان‌هایی به نام شهر خواهرخوانده ازجمله نتایج اعلام خواهرخواندگی شهرهاست.
امروزه شهرهای خواهرخوانده یا خواهرشهرها شبکه غیرانتقاعی و غیردولتی گسترده‌ای از شهروندان و همکاران بینالمللی را تشکیل می‌دهند و بیش از ۲۴۰۰ رابطه خواهرخواندگی رسمی بین شهرهای جهان وجود دارد.
پیمان خواهرخواندگی رابطه‌ای دوستانه و هدفمند است که به منظور تبادل اطلاعات، تجربیات و توسعه مناسبات فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی، شهری، فنی و سیاسی میان یک جامعه شهری با جامعه شهری همانند خارجی برقرار می‌شود و دربرگیرنده سه بخش اصلی یک اجتماع؛ یعنی حکومت محلی، تجارت و بخش‌های خصوصی (جامعه مدنی و سازمان) است.
طی چند سال اخیر، روابط و پیوندهای بینالمللی بین شهرهای مختلف افزایش یافته و چندین سازمان بینالمللی مانند «شهرهای متحد و حکومت‌های محلی» و «انجمن جهانی متروپلیس‌ها» و «سازمان شهرها و پایتخت‌های اسلامی» در ایجاد و تسهیل روابط دوستانه و تعاملات چندین منظوره بین شهرها در سطح دولتی و مردمی فعالیت داشته‌اند.
ازجمله فعالیت‌هایی که شهرهای دوست و خواهرخوانده در آنها مشارکت دارند، می‌توان به تبادل دانش و اطلاعات و تجارب، گسترش سرمایه‌گذاری و صنعت گردشگری در شهرها، اجرای پروژه‌های مشترک در امر توسعه شهری و ارتقای سطح زندگی و همکاری در زمینه افزایش تفاهم، انسجام و گسترش صلح جهانی، کمک به گسترش توانایی‌های فنی و مدیریتی در کلانشهرها اشاره کرد.
شهرها از طرق مختلفی یکدیگر را پیدا می‌کنند؛ گاهی شهردار دو شهر یکدیگر را ملاقات کرده و با هم آشنا می‌شوند و پس از آن مقدمات آشنایی و خواهرخواندگی شهرهای خود را فراهم می‌آورند. در موارد دیگر، گروه یا افرادی از اجتماع، معلمان، تجار یا اعضای انجمن‌های قومی جریان امور را به دست می‌گیرند و کمیته خواهرخواندگی ایجاد می‌کنند سپس از رهبران منتخب خود می‌خواهند همکاری رسمی بین دو کشور صورت گیرد.
بعضی شهرها به خاطر همنام بودن یا به خاطر اینکه جشن و فستیوال مشابهی دارند، با یکدیگر خواهرخوانده می‌شوند. برنامه‌های شهرهای خواهرخوانده شامل نوع منحصر به‌فردی از همکاری و مشارکت در سه بخش اصلی یک جامعه زنده و پویا یعنی حکومت محلی، تجارت و بخش‌های خصوصی می‌شود. این برنامه‌ها بیش از هر برنامه بینالمللی دربرگیرنده فعالیت‌ها، پروژه‌ها و تبادلات متنوع و گسترده هستند.
تقریبا هر نوع فعالیتی که در یک اجتماع انجام می‌شود- برای مثال بهداشت و مراقبت‌های پزشکی، محیط‌زیست، هنر، آموزش، توسعه اقتصادی و تجاری، امنیت عمومی، آموزش‌های شهری، جوانان و... - می‌تواند موضوع یکی از پروژه‌های شهرهای خواهرخوانده به شمار آید.
برای داشتن روابط خواهرخواندگی موفق شرایط و مسائلی باید رعایت شوند که ازجمله آنها می‌توان به حمایت و مشارکت شورای شهر، تشکیل کمیته‌های ویژه، مشارکت مستقیم دپارتمان‌های شهری مختلف مانند توسعه اقتصادی، فنی، امنیت عمومی و... امکان همکاری بخش خصوصی مانند شرکت‌ها و تجارت‌های کوچک، توجه به تفاوت‌های فرهنگی بین دو جامعه برای جلوگیری از برخوردهای فرهنگی جدی، برگزاری مباحث و سمینارهای بین‌فرهنگی و تعریف اهداف واضح برای روابط و همکاری‌ها اشاره کرد.
شهرهای متعددی در جهان وجود دارند که خواهرخوانده یکدیگرند. قبل از انقلاب تهران، لس‌آنجلس (1972) و سئول (1963) خواهرخوانده بودند. بعد از پیروزی انقلاب اسلامی، برای نخستین بار در سال 1373 (1994) تهران با بیشکک، پایتخت قرقیزستان خواهرخوانده اعلام شد. در حال حاضر تهران با شهرهای بزرگ دنیا ازجمله هاوانا (کوبا، 2001)، مسکو (روسیه، 2004)، مینسک (بلاروس، 2006)، کاراکاس (ونزوئلا، 2005)، سئول (کره جنوبی، 1963)، پرتوریا (آفریقای جنوبی، 2002)، پکن (چین، 2006)، استانبول (ترکیه، 2006)، لندن (انگلستان، 1993)، بیشکک (قرقیزستان، 1994) صنعا (یمن)، کویت (کویت)، خارطوم (سودان)، برازیلیا (برزیل)، مانیل (فیلیپین) و دوشنبه (تاجیکستان) خواهرخوانده است.
علاوه بر این، بین تهران و برخی شهرهای دیگر ازجمله بغداد (عراق)، کابل (افغانستان)، پاریس (فرانسه)، میلان (ایتالیا)، سیدنی (استرالیا)، شانگهای (چین) و سنت پترزبورگ (روسیه) تفاهم‌نامه همکاری مشترک برای تحکیم روابط دوستانه به عنوان «شهرهای دوست» منعقد شده است.
واقعیت آن است که خواهرخواندگی یک شهر با شهرهای مشابه در دیگر کشورهای جهان با بهره‌گیری از ظرفیت نمایندگی‌های فرهنگی کشور در خارج از کشور و نیز برگزاری برنامه‌های فرهنگی و هنری مشترک در شهرهای خواهر زمینه لازم را برای توسعه صنایع خلاق، اقتصاد خلاق، گردشگری خلاق و شبکه‌سازی ارتباطی خلاق با توجه به مزیت‌های نسبی شهری فراهم می‌آورد و موجبات ارتقای دیپلماسی شهری و ارتقای مناسبات میان‌فرهنگی یک شهر خلاق را با شهرهای مشابه فراهم آورده و از این رهگذر، ظرفیت اجتماعی لازم را برای تقویت دیپلماسی فرهنگی شهری به وجود خواهد آورد.
بدین‌ترتیب، اقدامات فوق در زمینه خواهرخواندگی شهرهای ایران با شهرهای مشابه در جهان می‌تواند موجبات تقویت دیپلماسی فرهنگی کشورمان را از رهگذر برگزاری هفته‌های فرهنگی و جلب مشارکت شهرها و استان‌ها برای مساهمت و همیاری در تقویت روابط فرهنگی بینالمللی فراهم آورد.
- منبع: همشهری دیپلماتیک / شماره 81
