ما بیشتر با 3 نوع شایع از کم‌خونی‌ها، یعنی کم‌خونی ناشی از فقر آهن، کمبود اسیدفولیک و کمبود ویتامین B12 سروکار داریم. این‌ها را دکتر محمدحسن انتظاری، متخصص تغذیه و استاد دانشگاه علوم‌پزشکی اصفهان درباره انواع کم‌خونی‌ها می‌گوید و به پرسش‌های مرتبط با این مشکل این‌گونه پاسخ می‌دهد.
تفاوت کم‌خونی ناشی از فقر آهن با سایر کم‌خونی‌ها چیست؟
در کم‌خونی ناشی از فقر آهن، علاوه بر کاهش سطح هموگلوبین خون با کوچک‌تر شدن سلول‌های خونی، مخصوصاً گلبول‌های قرمز خون هم مواجه هستیم. به همین دلیل گاهی برای معرفی این نوع کم‌خونی از واژه «میکروسیتیک» هم استفاده می‌شود.
درباره کم‌خونی‌های ناشی از کمبود ویتامین B12 و اسیدفولیک برایمان می‌گویید؟
بله، در این دو نوع خاص از کم‌خونی، هموگلوبین خون پایین می‌آید اما سلول‌های خونی بزرگ می‌شوند. به همین دلیل از واژه «ماکروسیتیک» برای معرفی این نوع کم‌خونی استفاده می‌کنند. تشخیص کم‌خونی ناشی از فقر آهن با این دو نوع کم‌خونی، با یک آزمایش ساده امکان‌پذیر است اما راه تشخیص کم‌خونی ناشی از کمبود ویتامین B12 از کم‌خونی ناشی از کمبود اسیدفولیک، کمی سخت‌تر است و به آزمایش‌های دقیق‌تری در آزمایشگاه‌های مجهز نیاز است تا بتوان سطح ویتامین B12 یا اسیدفولیک موجود در سرم خون را اندازه‌گیری کرد و متوجه شد که فرد، به کدام‌یک از این دو نوع کم‌خونی مبتلا شده است.
علائم ظاهری این 3 نوع کم‌خونی با یکدیگر متفاوت هستند؟
نه، معمولاً تمام این کم‌خونی‌ها با علائمی مانند رنگ‌پریدگی، خستگی زودهنگام و زیاد در طول روز همراه هستند. البته در کم‌خونی ناشی از فقر آهن، بیماران کمی دچار کاهش قدرت حافظه کوتاه‌مدت هم می‌شوند.
رژیم‌درمانی این کم‌خونی‌ها چگونه است؟
از آنجا که ما نمی‌توانیم مصرف مداوم و مادام‌العمر داروهای مربوط به انواع کم‌خونی را توصیه کنیم، مصرف کوتاه‌مدت داروها برای رفع کم‌خونی شدید و علامت‌دار توصیه می‌شود و پس از اینکه کم‌خونی فرد تا حد قابل‌قبولی برطرف شد، پیروی از یک رژیم غذایی اصولی و مناسب لازم است. کم‌خونی ناشی از فقر آهن جزو شایع‌ترین انواع کم‌خونی در ایران و جهان است و بهترین توصیه تغذیه‌ای به این گروه از بیماران، مخصوصاً خانم‌ها، مصرف 3-2 وعده از گروه گوشت‌ها در طول روز است. گوشت‌ها در بین منابع غذایی مختلف، دارای بهترین کیفیت و کمیت جذب آهن هستند. خانم‌ها باید پیش از دوران یائسگی، حتماً انواع گوشت‌ها به‌خصوص گوشت قرمز و شترمرغ را برای پیشگیری از کم‌خونی در برنامه غذایی‌شان بگنجانند.
در مورد کم‌خونی ناشی از کمبود اسیدفولیک چطور؟
بیماران مبتلا به کم‌خونی ناشی از کمبود اسیدفولیک هم باید روزی یک یا دو وعده سبزی تازه (به‌خصوص سبزی‌های برگ سبز تیره) را در رژیم غذایی‌شان داشته باشند. این سبزی‌ها می‌توانند شامل سبزی‌خوردن، کاهو، کلم بروکلی، اسفناج و حتی مرکبات باشند.
در صورت تشخیص کم‌خونی ناشی از کمبود ویتامین B12 هم باید تغییری در رژیم غذایی داد؟
بله، معمولاً احتمال کمبود ویتامین B12 در سنین جوانی، صفر و در دوران سالمندی یا در بین افراد گیاهخوار زیاد است. البته بدن ما می‌تواند تا سال‌ها، ویتامین B12 را ذخیره کند اما این ویتامین در منابع گیاهی پیدا نمی‌شود. از این رو به افراد گیاهخوار و سالمندان توصیه می‌شود که حتماً منابع غذایی حیوانی مانند شیر، لبنیات یا تخم‌مرغ را در برنامه غذایی خود بگنجانند. البته توجه داشته باشید که داروهای آنتی‌ریفلاکس مانند سایمتیدین یا رانیتیدین که اسید معده را خنثی می‌کنند هم می‌توانند باعث کاهش سطح ویتامین B12 شوند بنابراین مصرف‌کنندگان این داروها هم باید برای پیشگیری از ابتلا به کم‌خونی، با پزشک خود درباره دوز و نحوه مصرف داروهایشان مشورت کنند.
آیا درست است که می‌گویند مصرف گوشت‌ها به همراه ویتامین C باعث افزایش جذب آهن موجود در آن‌ها می‌شود؟
واقعیت این است که جذب آهن موجود در گوشت‌ها در هر شرایطی خوب و بالاست. ویتامین C می‌تواند جذب آهن موجود در منابع غیرگوشتی مانند حبوبات، غلات، میوه‌های خشک یا سبزی‌های برگ سبز تیره را تا حدود 3 برابر افزایش دهد. تنها موردی که باعث ایجاد اختلال در جذب آهن می‌شود، مصرف لبنیات همراه با خوراکی‌های حاوی آهن است. به همین دلیل هم به افراد مبتلا به کم‌خونی ناشی از فقر آهن توصیه می‌شود که منابع غذایی حاوی آهن را با لبنیات مصرف نکنند مثلاً کباب را با ماست یا دوغ نخورند.
به‌عنوان سوال آخر در چه صورتی باید مکمل مصرف کرد؟
ابتدا باید نوع کم‌خونی افراد مبتلا به کم‌خونی به وسیله متخصص تغذیه مشخص شود سپس در صورت نیاز، مکمل‌های غذایی متناسب با کم‌خونی در برنامه روزانه‌شان قرار بگیرد. البته مدت زمان مصرف این مکمل‌ها، به شدت کم‌خونی فرد بستگی دارد. ممکن است فردی مجبور شود 6 ماه یا یک سال مکمل مصرف کند و کم‌خونی شدید فرد دیگری با یکی دو ماه مصرف مکمل آهن، اسیدفولیک یا ویتامین B12، برطرف شود. ضمن اینکه دوز و تعداد مصرف این مکمل‌ها هم به میزان کم‌خونی بیمار بستگی دارد. برخی بیماران، مجبورند از مکمل‌های تزریقی استفاده کنند و برخی دیگر لازم است به مصرف قرص‌های مکمل اکتفا کنند. نکته مهم اینکه دوز، میزان، شکل دارویی و طول دوره مصرف، باید با نظر و تجویز پزشک باشد و نمی‌توان تجویز یکسانی برای تمام بیماران داشت. بهتر است بیماران مبتلا به کم‌خونی ناشی از فقر آهن، قرص آهن را بین 2 وعده غذایی یا آخر شب مصرف کنند درحالی‌که مکمل‌های اسیدفولیک و ویتامین B12 را می‌توان با معده خالی یا با وعده‌های غذایی نیز خورد. البته هر چقدر قرص آهن با معده خالی‌تری مصرف شود، جذب بالاتری هم خواهد داشت.
آزمایش خون نرمال
(Hgb) هموگلوبین: 14 تا 18 گرم در دسی‌لیتر در مردان و 12 تا 16 گرم در دسی‌لیتر در زنان
(MCH) میانگین هموگلوبین در سلول: 27 تا 33 پیکوگرم
(MCHC) میانگین غلظت هموگلوبین در سلول: 33 تا 36 پیکوگرم
(RBC) تعداد گلبول قرمز خون: 6/1 تا 4/7 میلیون در میکرولیتر
(HCT) هماتوکریت: 41 تا 51 درصد در مردان و 36 تا 45 درصد در زنان
آزمایش برای تشخیص کم‌خونی
از آنجا که برخی کم‌خونی‌های دیگر مانند کم‌خونی ناشی از کمبود ویتامین A یا کم‌خونی‌های داسی‌شکل هم می‌توانند باعث کاهش سطح هموگلوبین خون شوند و ریز شدن سلول‌های خونی را در پی داشته باشند، انجام آزمایش‌های دقیق‌تری با مشاهده علائم توصیه می‌شود تا بتوان کم‌خونی ناشی از فقر آهن را به شکل واضحی تشخیص داد. معمولاً در این‌گونه موارد، آزمایش اندازه‌گیری سطح «فریتین» خون انجام می‌شود. با انجام این آزمایش، می‌توانیم متوجه شویم که فرد مبتلا به کم‌خونی ناشی از فقر آهن است یا نه و اینکه آیا ذخیره آهن در بدنش دارد یا ندارد.
اشتباه گرفتن این دو نوع کم‌خونی و درمان‌های نادرست می‌تواند سلامت بیمار را به شدت تهدید کند. مثلاً اگر فردی با کمبود B12 مواجه باشد و به او فولیک اسید بدهیم، وضعیت کم‌خونی او کمی بهبود می‌یابد اما سیستم عصبی‌اش دچار اختلال می‌شود پس حتماً در صورت مواجهه با بزرگی سلول‌های خونی، باید آزمایش‌های تخصصی مربوط به افتراق این دو نوع کم‌خونی برای بیمار تجویز شود.
منبع: هفته نامه سلامت
نظر شما