سخت است در جايي مثل مدرسه كه همهچيز براساس قاعده و قانون تعريف ميشود و صحبت از محسوسات، آنجا موج ميزند دست عشق را بگيري و آنجا با او قدم بزني اما نشدني نيست. اين عشق در مدرسه را امروز ميتوانيد در خيلي از محلهاي تحصيل ببينيد؛ كنار مقبره شهداي گمنامي كه در دانشگاهها دفن هستند يا بين دانشجوياني كه در مسجد دانشگاهشان نشستهاند و در حال بحث و مطالعه يا عبادتند. در اين بين اگر دنبال مصداق واضحتري بگرديم واقعا يكي از آنها مسجد دانشگاه تهران است كه زماني تنها براي چند دانشجوي نمازخوان و بعد هم پز دادن به بقيه ساخته شد تا عوامل رژيم پهلوي نشان دهند كه به فكر عبادت هم هستند اما همين محل در سالهاي انقلاب و بعد از آن به يكي از مراكز مهم فرهنگي بدل شد و امروز هم به همت مسئولان امر در رسالت خود يعني ترويج اسلام محمدي به خوبي پابرجا مانده است. سراغ اين مسجد رفتيم تا ببينيم تفاوتهاي يك مسجد دانشجويي با ديگر مساجد در چيست؟
وارد مسجد كه ميشويد معماري آن نظرتان را بهخود جلب ميكند؛ ستونهايي مورب كه گنبدي بزرگ و سفيد را نگه داشتهاند با آياتي كه روي آنها نوشته شده است. صداي اذان همه جا پيچيده و جوانان به سمت مسجد در حال حركتند. صفهاي نماز يكي پس از ديگري تشكيل ميشود، تا جايي كه ديگر درون مسجد جا نيست و عده زيادي صفها را در شبستان تشكيل ميدهند تا به امام جماعت نامآشناي اين مسجد كه در هفته 2تا 3بار اينجا نماز ميخواند اقتدا كنند. حجتالاسلام محسن قرائتي كه همه او را بهخاطر درسهايي از قرآن ميشناسند به آهستگي سمت محراب ميرود تا نماز ظهر و عصر را شروع كند. بعد از نماز با وجود كسالت مزاجي شروع به صحبت ميكند و آيات سوره فرقان را تفسير ميكند. بعد از سخنراني، دانشجويان دور استاد حلقه ميزنند و چند نفري هم استخاره ميگيرند.
كميل نقيپور از دانشجويان دانشكده علوم سياسي دانشگاه تهران است كه بعد از مشايعت حجتالاسلام قرائتي، درباره او اينطور به ما ميگويد: «ائمه جماعت مسجد دانشگاه همه نقش مؤثري در جذب دانشجويان داشتهاند. بعضي از بچهها دچار تفكرات انحرافي هستند و هربار كه پيش ائمه جماعت بهخصوص حاج آقاي قرائتي ميآيند و سؤال ميپرسند با روي خوش او مواجه ميشوند. همين مسئله هم باعث شده كه خيليها حتي اگر زماني مخالف دين هم بودند امروز در نماز جماعت شركت كنند و همين، قدم مؤثري در راستاي ترويج فرهنگ نماز است».
نقيپور از بركات وجود مسجد در دانشگاه ميگويد و اينكه مجموعه مسجد دانشگاه تهران جداي از معاونت فرهنگي دانشگاه، تأثير به سزايي در دانشگاه داشته است؛ «با اينكه در فضاي دانشكدهها و فضاي علمي دانشگاه، مسائل معنوي هميشه مطرح بوده اما وجود مسجد دانشگاه تهران باعث شده كه معنويت عجيبي در سرتاسر دانشگاه جاري باشد. مسئلهاي كه بايد در بقيه مساجد هم الگوبرداري شود اين است كه امام جماعت مسجد دانشگاه تهران فقط امام جماعت نيست بلكه پرسش و پاسخ ميان امام جماعت و نمازگزاران ادبيات جديدي را در مسجد باز كرده است؛ قطعا منبر نبايد يك طرفه باشد و يك نفر متكلم باشد و بقيه به حرفهايش گوش دهند.»
يكي از مسائلي كه درباره مساجد دانشگاهي مطرح ميشود نقش فعالتري است كه ميتوانند در جامعه و بالاخص دانشگاه داشته باشند و نقيپور هم به همين مسئله اشاره ميكند و ميگويد: «ما بايد نگاه آرمانگرايانهاي نسبت به مساجد داشته باشيم و همه تلاش خود را صرف كنيم تا مسجد به نقش واقعي خود نزديكتر شود، اين هم بر ميگردد به نقشي كه مساجد در صدر اسلام داشتند و تقريبا همه امور مسلمانان در مسجد انجام ميشد. ما ميبينيم كه امام صادق (ع) همه مباحث علمي خود را در مسجد طرح ميكردند و شاگردان ايشان علاوه بر تحصيل علم به تقوي و خودسازي در مسجد هم ميپرداختند. همين كاربرد را ما ميتوانيم در مسجد دانشگاه تهران داشته باشيم؛ يعني بعضا كلاسها در مسجد برگزار شود و همه دانشجويان بتوانند از فضاي مسجد بهرهمند شوند چرا كه اين شائبه بهوجود آمده كه مسجد تنها براي يك عده خاص است كه نماز ميخوانند و بقيه اجازه ورود به آنجا را ندارند درحاليكه اين كاملا غلط است». اين نگاه دانشجويي است كه در پرديس دانشگاه تهران تحصيل ميكند.
- تعامل با امام جماعت
مرضيه اقدم از دانشجويان دانشكده معارف اسلامي است كه برتري مسجد دانشكده پرديس نسبت به ساير دانشكدهها را تعامل ميان امام جماعت و دانشجويان ميداند؛ «اين مسئله مهمي است كه ائمه جماعت مسجد دانشكده پرديس كه به مسجد دانشگاه تهران معروف است همواره سر موضوعات سخنراني، از دانشجويان مشورت ميگيرند و همه ميتوانند در بحث شركت كنند. براي مثال حاجآقاي قرائتي ابتكار عمل خوبي به خرج دادهاند و موقع سخنراني، پردهاي كه ميان قسمت آقايان و بانوان است را كنار ميزنند تا خانمها هم بتوانند ايشان را ببينند و اگر سؤالي داشتند حين صحبتها بپرسند. موضوعاتي هم كه مطرح ميكنند همواره مربوط به مسائل روز است كه اين تنها مختص به آقاي قرائتي نيست؛ ايشان اگرچه تفسيرهاي خوبي دارند اما واقعا سخنان آيتاللهصديقي كه مربوط به سبك زندگي است نيز مؤثر است؛ مخصوصا اينكه ايشان مسائل مربوط به جوانان را با آيات و روايات مطرح ميكنند و در تلاشند تا طي سلسله مباحثي ازدواج جوانان را تبيين كنند و آنها را در مسير تشكيل زندگي اسلامي قرار دهند».
- اعتكاف در دانشگاه
نميشود از مسجد دانشگاه تهران نوشت و از مراسم اعتكاف اين دانشگاه كه هر سال با استقبال ويژهاي روبهرو ميشود چيزي نگفت. اين مراسم كه مربوط به روزهاي 13تا 15ماه رجب است امسال با حضور 800نفر از علاقهمندان مراسم معنوي اعتكاف در مسجد دانشگاه تهران برگزار شد. سراغ محمد عابدي، مسئول مسجد دانشگاه تهران ميرويم تا بيشتر درباره وضعيت فعلي مسجد از او بپرسيم كه اينطور ميگويد: «امسال بيش از 3هزار نفر در اعتكاف ماه رجب ثبتنام كردند كه متأسفانه ما با كمبود فضا و امكانات براي پذيرايي از آنها مواجه بوديم و مجبور شديم تنها 800نفر را براي اين مراسم بپذيريم. اعتكاف هم جزو مراسمي است كه دانشگاه تهران پيشتاز آن بوده. اما چيزي كه ما 2 سال اخير خيلي به آن توجه كرديم مسئله خدام مراسم اعتكاف بود كه كلا مجموعهاي جداگانه با بودجه و تجهيزات براي خدام تشكيل شد؛ مثلا امسال 400خادم ثبتنام كردند كه از بين آنها 300نفر از آنها را پذيرفتيم. اين مسئله جديدي است كه شايد براي نخستينبار اتفاق ميافتد كه سازمان خدام اعتكاف تشكيلشده و قول ميدهم در آينده خيلي از مساجد بزرگ همچنين چيزي را تشكيل ميدهند.»
- مركز فعاليتهاي فرهنگي
فعاليتهاي مسجد دانشگاه تهران تنها به اعتكاف خلاصه نميشود بلكه مسجد برخلاف دوران گذشته به مهمترين پايگاه فرهنگي براي قشر دانشجو تبديل شده است و محصولات فرهنگي مسجد دانشگاه تهران امروز به دست تمام دانشجويان اين دانشگاه ميرسد؛ «يكي از برنامههاي مهم ما مربوط به شبهاي قدر است كه جمعيت زيادي در مسجد و خيابانهاي اطراف مسجد مينشينند تا از بركات اين مراسم معنوي استفاده كنند. ما در اين زمينه هم نوآوري داشتيم و آن هم مربوط ميشود به ايستگاه انديشه و نشاط. قطعا در مراسم شبهاي قدر بچههاي زيادي را ديدهايد كه همراه بزرگترها به مساجد ميروند و اكثرا هم بهخاطر طولاني بودن مراسم خوابشان ميبرد؛ ما از حضور اين كودكان استقبال ميكنيم و براي آنها برنامههاي فرهنگي و سرگرمكنندهاي در كنار مسجد برپا ميكنيم تا هم حوصلهشان سر نرود و هم كمي از معارف قرآني و ديني را از اين طريق به آنها آموزش بدهيم.» مسجد دانشگاه تهران علاوه بر اين مراسم، خيريهاي فرهنگي هم دارد كه بيشتر بهدنبال رفع فقر فرهنگي دانشجويان و جوانان است كه محصولات فرهنگي كتاب، سيديهاي آموزشي و بستههاي قرآني را شامل ميشود.
از آقاي عابدي درباره دانشجويان ميپرسيم و ارتباطي كه با مسجد دارند و او ميگويد: «خوشبختانه ارتباط مسجد با دانشجويان خيلي خوب است و قطعا اينجا با بقيه مساجد فرق دارد؛ همه نمازگزاران اينجا قشر تحصيل كردهاند و جوان، بنابراين براي پاسخ به نيازهاي آنها نميشود به برنامههاي معمولي مساجد كه تنها به خواندن نماز اكتفا ميكنند بسنده كرد؛ مثلا ما وقتي جلسات قرآن برگزار ميكنيم از قاريان ممتاز كشور دعوت ميكنيم يا سخنرانان ما بعضا از علماي بزرگ هستند؛ براي مثال، چند روز پيش آيتالله جواديآملي، مفسر بزرگ قرآن كريم در اينجا سخنراني داشتند و دانشجويان نيز سؤالات خود را از ايشان پرسيدند. يكي از برنامههاي مؤثر بين دانشجويان قراري است كه ما هر هفته سر مقبره شهداي گمنام داريم كه باعث شده خيلي از جواناني را كه حتي در نماز هم حاضر نميشوند پاي كار بكشد».
حرف آخر مسئول مسجد دانشگاه تهران اين است كه اين شيوههاي جذب جوانان تنها نبايد منحصر به مساجد دانشگاهي باشد بلكه امروز در اكثر مناطق تهران مقبره شهداي گمنام هست و مساجد محلات هم ميتوانند هر هفته به آنجا سري بزنند يا مراسم اعتكاف را در مسجد خود برگزار كنند تا انگيزهاي براي حضور جوانان باشد.
- چرا مساجد دانشگاهها مهم است؟
تربيت دانشجوي مومن و پرهيزكار شايد يكي از مهمترين اهداف انقلاب اسلامي باشد. جواني كه پا به عرصه دانش گذاشته و راه علم را ميپويد بارها در سخنان بزرگان انقلاب مورد تكريم قرار گرفته است. بارها مقام معظم رهبري در سخنرانيهاي متعدد از دانشجويان و دانشمندان كشور با عنوان چهرههايي ياد كرده است كه توانايي برطرف كردن نياز كشور و خودكفايي علمي را دارند؛ جوانهايي كه ميتوانند اميد كشور باشند. از ديگر سو تعهد و ايمان اين دانشجويان ميتواند بالهاي پروازشان را كامل كند. شهداي هستهاي ايران از بارزترين چهرههايي هستند كه توانستهاند در عرصه علم و تقوا زبانزد خاص و عام باشند. در چنين شرايطي مساجد در دل دانشگاهها اهميتي صدچندان مييابند؛ مساجدي كه ميتوانند به محل بحث و كار علمي در حوزه دين تبديل شوند. مساجد دانشگاهي ميتوانند محل جذب دانشجويان مومني باشند كه در جستوجوي راه جديدي هستند و در اين ميان نقش امامان جماعت و چهرههاي شاخص ديني در هدايت اين جوانان بسيار حائز اهميت است. شايد از همين رو باشد كه چهرههايي مانند حجتالاسلام قرائتي در مسجد دانشگاه تهران و سعيد حداديان، ذاكر اهلبيت، در مسجد كوي دانشگاه تهران ترجيح دادهاند هر روز با اين گروه نخبه ارتباط داشته باشند. ارتباط با دانشجويان باعث ميشود سطح علمي منبرها در دانشگاهها بسيار بالا باشد و در عين حال همين جلسات ميتواند منشأ خيري باشد براي كل جامعه؛ از آن رو كه در آينده نزديك همين دانشجويان بين اقشار مختلف جامعه نفوذ خواهند كرد و رهبري فكري بسياري را بهعهده خواهند گرفت. بسياري از اين دانشجويان راه معلمي را پيش خواهند گرفت و دانشآموزان بسياري را تربيت خواهند كرد. مديران آينده جامعه نيز از بين همين عزيزان انتخاب خواهند شد و همه اينها نشان ميدهد چرا سرمايهگذاري و اهتمام ويژه در مساجد دانشگاهها مهم است.
دانشجويان نيز آنقدر از اين فضا استقبال كردهاند كه ديگر شك و شبههاي براي حضور گسترده صاحبان انديشه در مساجد دانشگاهي باقي نماند. آنطور كه حجتالاسلام عبدالحسين خسروپناه، رئيس موسسه پژوهشي حكمت و فلسفه ايران، ميگويد استقبال از فضاهاي مذهبي بين دانشجويان كم نبوده است؛« شما اكنون مساجد دانشگاهها را درنظر بگيريد، چه استقبال خوبي از سوي دانشجويان براي حضور در نمازهاي جماعت صورت ميگيرد! همين برنامه در مراسم اعتكاف پرشورتر بود تا جايي كه آمار وجود دارد بيش از ۵۰ هزار دانشجو در مساجد دانشگاهها معتكف شدند، حتي در مساجد دانشگاه اميركبير و شريف جايي براي معتكفان نبود.»
- گعده هاي دانشجويي
نماز كه تمام شد خيلي از جوانان در مسجد ماندند و وقتي كه كاملا خلوت شد گعدههايي با هم تشكيل دادند كه باعث تعجب بود؛ البته شايد براي ما كه نخستين بار بود چنين چيزي را ميديديم. امين خيام يكي از اين دانشجويان است كه سراغش ميرويم و وقتي تعجب ما را ميبيند با خنده توضيح ميدهد كه «الان فصل امتحانات است و همه كم و بيش مشكلاتي در درسهاي خود دارند. در اين گعدهها دانشجويان سال بالايي يا درسخوان به بقيه كمك ميكنند و چون فضاي كتابخانه براي اين كار مناسب نيست مسئولان مسجد اجازه ميدهند بچهها بمانند و درس بخوانند. اين يكي از فرقهايي است كه مسجد دانشگاه با مسجد محل ما دارد. مسجد دانشگاه هميشه باز است و محل خلوتي را در اختيار ميگذارد درحاليكه معمولا مساجد، غير از موقع نماز بسته هستند و حتي اگر بخواهيد آنجا عبادت هم كنيد اجازه نميدهند.» بقيه دانشجويان هم حرف امين را تأييد ميكنند و اميد دارند تا مساجد در سراسر كشور باز باشند و مردم در طول روز بتوانند بهراحتي در آن رفتوآمد كنند.
- سرنوشت انقلاب در مسجد دانشگاه تهران
خبر رسيده بود كه قرار است امام(ره) 5بهمنماه سال 1357به ايران مراجعت كنند و همين مسئله دولت بختيار را كه بعد از فرار شاه زمام امور را در دست داشت به لرزه انداخته بود. خبرها از اعلام نقص فني هواپيماي عازم پاريس و مسدودشدن باند فرودگاه مهرآباد توسط تانكها و كاميونهاي ارتشي حكايت ميكرد؛ سرانجام از تعطيلي تمامي پروازهاي فرودگاه مهرآباد تا 3روز خبر داده شد. روحانيون انقلابي در اعتراض به اين حركت رژيم، تصميم به برگزاري تحصن در مسجد دانشگاه تهران گرفتند. حضرت آيتالله خامنهاي كه در آن روزها، عضو شوراي انقلاب بودند، مسئوليت كميته تبليغات تحصن را برعهده گرفتند. در تاريخ ۸ بهمنماه 1357، 40 نفر از روحانيون تهران و شهرستانها براي اعتراض به عمل دولت در جهت ممانعت از بازگشت امام خميني(ره) به ايران، در محل مسجد دانشگاه تهران متحصن شدند. روحانيون متحصن اعلام كردند كه تا مراجعت حضرت امام خميني(ره) به ايران، به تحصن خود ادامه خواهند داد. در روز ۱۰ بهمن ۱۳۵۷ تحصن روحانيون در مسجد دانشگاه ابعاد وسيعتري پيدا كرد و با پيوستن عده بيشتري به اين تحصن، بيش از ۲۰۰۰ نفر در مسجد دانشگاه تهران گرد آمدند. حضرت آيتالله خامنهاي در خاطرات خود درباره سرانجام اين تحصن اينطور گفتهاند كه «به هر حال بختيار وقتي متوجه شد كه نميتواند سران را به سازش بكشد و از طرفي ديگر هم نميتواند در برابر فشارهاي رو به افزايش ناشي از تحصن مقاومت كند، نهايتا تسليم خواست متحصنين و مردم حامي آنها شد و از طرف دولت اعلام شد كه مانعي جهت ورود امام به ميهن وجود ندارد».
- ديوارهاي بلند سنگي
ديوارهاي بلند و سفيد با معماري مدرن كه شباهت چنداني به مساجد امروزي ندارد نخستين چيز است كه ذهن بيننده مسجد دانشگاه تهران را درگير ميكند. از در 16آذر كه وارد دانشگاه ميشويد چيز زيادي از معماري مسجد مشخص نيست و فقط ديواره سنگي سفيدي جلويتان ظاهر ميشود اما با دور زدن مسجد تازه منارههاي بلند مسجد با نقش «الملك لله» خودنمايي ميكنند. سردر ورودي شبستان مسجد نوشته: «اين مسجد در تاريخ 22مهر 1345به پايان رسيد». اما ماجراي ساخت مسجد هم بدون حاشيه نبوده است. سال 1327اعضاي انجمن معارفاسلامي دانشجويان طي نامهاي به مسئولان دانشگاه تقاضا كردند كه مسجدي براي امور عبادي ساخته شود كه شروع اين امر تا تاريخ 1334/1/16به تعويق افتاد كه در اين تاريخ دكتر اقبال رئيس وقت دانشگاه تهران طي اظهاراتي گفت كه مقدمات ساختمان مسجد دانشگاه فراهم شده و نخستين كلنگ بناي مسجد مزبور با مراسم خاصي در اوايل ارديبهشتماه به زمين زده خواهد شد. در ساخت مسجد تعلل صورت ميگيرد و در سال 1339مقالهاي در اطلاعات جوان چاپ ميشود كه در آن انتقاد ميشود چرا نميگذارند مسجد دانشگاه ساخته شود؟ چهكسي مانع اينكار است و ساختن اين مسجد با عقايد چهكسي منافات دارد؟بر اثر اين فشارها بالاخره كار مسجد در سال 1345به پايان ميرسد و بناي آن، چيزي ميشود كه امروز موجود است.
امام جماعت مسجد دانشگاه تهران
حجتالاسلامولمسلمين سيدحسن قاضوي
دانشگاه محل حضور استادان، كارمندان و دانشجويان و بهطور كلي قشر فرهيخته جامعه است و طبيعي است كه امام جماعت مسجد دانشگاهي با سؤالات و شبهات مختلف و زيادي مواجه است كه معمولا ما اين نوع سؤالات را در مساجد محلي و غيردانشگاهي نميبينيم. شما در يك مسجد محلي با مردمي مواجه هستيد كه معمولا به فكر دغدغههاي زندگي و روزمره خود هستند و سؤالات و مسائلشان هم پيرامون آنهاست اما در مسجد دانشگاهي، آن هم دانشگاه تهران، يك امام جماعت بايد نسبت به مسائل روز آگاهي كافي داشته باشد تا بتواند به مشكلات پاسخ دهد. البته مسائلي كه مطرح ميشود هميشه از جنس مشكل نيست بلكه واقعا سؤالاتي، بهخصوص در زمينه احكام و در اين چند سال اخير پيرامون عرفانهاي نوظهور براي دانشجويان و استادان بهوجود آمده كه ما موظف هستيم بهطور دقيق به آنها پاسخ دهيم. ما بهعنوان امام جماعت بايد هميشه اين آمادگي را داشته باشيم كه نمازگزاران مسجد دانشگاه سؤالاتي خارج از عرف بپرسند يا حتي درباره شبهاتي كه ديگر تفكرات التقاطي برايشان ايجاد ميكنند توضيح دهيم؛ اين هم جز با مطالعه زياد و بهروزبودن امام جماعت حاصل نميشود. امام جماعتي كه ميخواهد در دانشگاه تصدي داشته باشد بايد تحليلها و مطالبش را از منابع معتبر بهدست بياورد؛ چرا كه قشر دانشگاهي بسيار اهل مطالعه و تدقيق است و به راحتي هر مطلبي را نميپذيرد. از اين رو است كه ما طي چند سال حضور در دانشگاه شاهد بودهايم كه اگر حرفي بدون سند زده شده دانشجويان به سمت ما آمدهاند تا درباره آن اطلاعات دقيق كسب كنند. اعتقاد دارم كه امام جماعت مسجد بايد مثل رئيس بنگاه خيريه باشد؛ از اين نظر كه بايد نيازهاي معنوي را برطرف كند و اين امر موقعي تحقق پيدا ميكند كه امام جماعت خودش را از نمازگزاران كه در اينجا دانشجويان و جوانان هستند جدا نداند؛ وقتي امام جماعتي تنها به درس و نماز مشغول شود ناخودآگاه از نمازگزاران دور ميشود و در نتيجه به وظيفه خود آنطور كه بايد عمل نكرده است. ما در كشور به امام جماعتهايي نياز داريم كه بتوانند در شرايط فعلي كه شاهد هجوم ماهواره و شبكههاي مختلف اجتماعي هستيم جوانان را در مسير درست هدايت كنند و اين نيازمند اين است كه خود امام جماعت در مسير درست قدم برداشته باشد. ما سعي كرديم كه همواره رابطه خوب و متعادلي ميان دانشجويان و متصديان و ائمه جماعت مسجد دانشگاه تهران برقرار باشد و اگر دانشجو يا استادي در زمينههاي مختلف سياسي، فرهنگي، فقهي، اجتماعي و... مشكلي داشت بتوانيم آن را رفع كنيم كه در اين بين حضور ائمه جماعتي مانند حجج الاسلام قرائتي و صديقي كه رابطه خيلي خوبي با قشر جوان دارند مايه بركات روز افزون بوده است.
نظر شما