۲ پله شادترشدیم

ایران در این رده‌بندی از میان ۱۵۶ کشور، در رتبه ۱۰۶ قرار دارد، سال گذشته رتبه ایران 108 بوده است. رتبه ایران در سال‌های گذشته در این شاخص و گزارش جهانی به‌صورت میانگین حدود 105 بوده است. این گزارش همچنین احساس خوشبختی در سال‌های ۲۰۱۰-۲۰۰۸ را با سال‌های ۲۰۱۷-۲۰۱۵ در کشورهای مختلف دنیا بررسی کرده که در میان کشور‌های منطقه مردم تاجیکستان بیشترین جهش را در رضایت از زندگی داشته‌اند.

شاخص‌های خوشبختی یا به‌عبارت دیگر شادی، از نظر این گزارش جهانی با معیارهایی شامل سرانه تولید ناخالص ملی، حمایت‌های اجتماعی، امید به زندگی سالم در بدو تولد، آزادی انتخاب در زندگی، سخاوتمندی و بخشندگی و دوری از فساد مالی بررسی می‌شود.

در این رتبه‌بندی فنلاند، نروژ، دانمارک، ایسلند، سوییس، هلند، کانادا، نیوزیلند، سوئد و استرالیا به‌ترتیب 10کشور برتر دنیا هستند. در این گزارش برای نخستین بار احساس خوشبختی مهاجران کشورهای جنگ‌زده نیز بررسی شده است. بین احساس خوشبختی مهاجران با احساس خوشبختی جامعه‌ای که به آن مهاجرت کرده‌اند رابطه مستقیم وجود دارد. یعنی مهاجرانی که به ۱۰ کشور برتر دنیا مهاجرت کرده بودند بیشتر از سایرین احساس خوشبختی کرده‌اند.

وحید شریعت، عضو هیأت علمی دانشگاه علوم پزشکی ایران و رئیس هیأت مدیره انجمن ارتقای بهداشت روان در گفت‌وگو با همشهری در مورد این گزارش می‌گوید: براساس گزارش‌های جهانی نشاط، آمار ایران در سال‌های اخیر چندان تغییر نکرده است. مثلا در سال2016 رتبه105 را داشتیم و در سال2017 رتبه108 و امسال 106 شده‌ایم. نزدیکی رتبه‌ها نشان می‌دهد که چندان تغییر نکرده‌ایم. 6 شاخص‌ مورد استفاده در این گزارش چندان تغییر نکرده است.

برخی از این شاخص‌ها مثل امید به زندگی در بدو تولد، مربوط به مسائل پزشکی و برخی مانند سرانه تولید ناخالص ملی، مالی است. در این گزارش با جزئیات بسیار، شاخص‌های ایران نیز منتشر شده است و جالب اینجاست که ایران در مورد شاخص‌های مالی و پزشکی رتبه‌های مطلوب و رو به رشدی دارد.

مثلا شاخص GDP یا همان سرانه تولید ناخالص ملی رتبه متوسط جهانی را دارد و از نظر شاخص سخاوت جزو حدودا 30کشور اول جهان هستیم. ولی از نظر شاخص‌های اجتماعی مانند حمایت‌های اجتماعی، فساد ادراک شده و آزادی در تصمیم‌گیری‌های اصلی زندگی شرایط نامناسبی داریم و به همین دلایل تقریبا در انتهای فهرست جهانی قرار داریم. وخیم‌ترین شرایط را نیز شاخص حمایت‌های اجتماعی دارد.

وی در مورد دلایل ضعف شاخص‌های اجتماعی گفت: پیچیدگی‌های شرایط اجتماعی در کشور از مهم‌ترین دلایل است. سازمان‌های حمایتگر اجتماعی در ایران خیلی ضعیف عمل می‌کنند و هزینه‌ای برای سازماندهی و هماهنگی بین‌بخشی در آنها نمی‌شود. با تغییرات سریعی که در سال‌های اخیر صورت گرفته، ضعف این بخش‌ها نیز بیشتر خود را نشان داده است. بنابراین در بخش حمایت اجتماعی که با مباحثی مانند سرمایه اجتماعی سر و کار داریم با ضعف روبه‌رو هستیم؛ تغییر در این شاخص‌ها زمانبر است.

وی در مورد اهمیت و ترتیب ارزش شاخص‌های این گزارش گفت: وزن و ارزش شاخص‌ها در تعیین عدد نهایی با هم فرق می‌کند. بالاترین وزن مربوط به شاخص‌های اجتماعی است که ما اهمیت کمتری به آن می‌دهیم. در گزارش درصد اهمیت و تأثیر هر کدام از شاخص‌ها در تعیین رتبه کشور‌ها مشخص شده است.

عضو هیأت علمی دانشگاه علوم پزشکی ایران افزود: توجه به عوامل اجتماعی و روانی مؤثر بر سلامت، مبحث بسیار جدیدی است که به تازگی در سیاستگذاری‌ها نظام سلامت اهمیت یافته است و مثلا در وزارت بهداشت معاونت اجتماعی راه‌اندازی شده است و یا واژه‌ای به نام عوامل روانی مؤثر بر سلامت، یا حمایت و سرمایه اجتماعی بیشتر استفاده می‌شود. این مباحث در گذشته جزو دغدغه مسئولان نبوده است ولی اخیرا دیده می‌شود که مقامات ارشد کشور مانند رئیس‌جمهور در مورد آن صحبت می‌کنند.

• رتبه ایران چگونه بهبود می‌یابد؟

وی در پاسخ به سؤالی در مورد اینکه برای بهبود رتبه ایران در شاخص‌های اجتماعی چه می‌توان کرد گفت: پاسخ به این سؤال پیچیده است ولی به‌نظرم باید به کارهایی اشاره کرد که اصلا نباید انجام داد. پیگیری اخبار در سال‌های اخیر نشان می‌دهد که تصمیماتی اتخاذ شده که بیشتر باعث ناامیدی مردم و ضربه وارد شدن به نشاط عمومی شده است.

نحوه اظهارنظر برخی از مسئولان در مورد مسائل که خود باعث ایجاد اضطراب، استرس و ناامیدی بین مردم می‌شود. شما درنظر داشته باشید وقتی قانون برای همه جای کشور یکسان اجرا نمی‌شود و یا می‌بینیم که استفاده از یک شبکه اجتماعی به ناگهان برای چند ده میلیون نفر مسدود می‌شود و یا بعد از رفع فیلتر آن، دوباره دائم خبر از فیلترینگ آن می‌آید، جامعه حتما ناامید می‌شود. وقتی اخبار اختلاس‌های میلیاری منتشر می‌شود و افکار عمومی با سؤال‌های بی‌پاسخ بسیاری روبه‌رو می‌شوند و... آسیب جدی به سلامت روان و اعتماد عمومی وارد می‌شود. ما هم‌اکنون شاهدیم برخورد با بسیاری از مسائل اجتماعی با بی‌تدبیری صورت می‌گیرد.

• تأثیر سوءمصرف مواد در خوشبختی

شاخص «سال‌های از دست رفته عمر به‌دلیل ناتوانی» نیز در گزارش جهانی خوشبختی مورد توجه قرار گرفته است. این شاخص مربوط به سال‌هایی است که فرد با ناتوانی‌هایی مانند (درد کمر و گردن، اختلال افسردگی و میگرن، بیماری‌ ارگان‌ها و...) زندگی می‌کند. براساس این شاخص ممکن است فردی زنده باشد ولی به‌دلیل بیماری ناتوان شده باشد. بیماری‌های مزمن مثل افسردگی و اعتیاد در این شاخص جایگاه بالایی دارند.

براساس گزارش جهانی شادی ایران از این نظر به‌علت سوءمصرف داروهای اپیوییدی (انواع داروهای مسکن) و افسردگی، به‌ترتیب در رده چهارم و سوم دنیاست. شریعت در این‌باره گفت: به جز در کشور‌های آفریقایی که مالاریا، سوءتغذیه و بیماری‌های عفونی عموما بیشتر از افسردگی افراد را درگیر می‌کند، بیماری افسردگی در ناتوان کردن افراد در دنیا رتبه اول را دارد. در این شاخص مصرف تریاک و مشتقات آن در کشور ایران رتبه بالایی دارد.»

این روانپزشک گفت: در این گزارش اشاره شده است که رتبه ایران در زمینه افسردگی بالاست، منظور اختلال افسردگی است و منظور اختلال در نشاط و شادی که کمابیش مردم دارند نیست. اختلال افسردگی بیماری شایعی است به‌طوری که نزدیک به ۱۳درصد از افراد جامعه در یک‌سال گذشته به آن مبتلا شده و یک دوره دارو مصرف کرده‌اند. این آمار نسبتا بالاست. دلایل بروز آن معمولا ریشه‌های ژنتیک و اجتماعی دارد.

سیامک افاضلی داروساز هم در مورد بالا بودن مصرف اپیوییدها (مشتقات تریاک) در کشور به همشهری گفت: دارو‌ها به دو دسته اپیویید‌ها و نارکوتیک تقسیم می‌شوند. دسته اول از مشتقات تریاک هستند و دسته دوم لزوما از مشتقات این گیاه نیستند ولی می‌توانند ایجاد خلسه و سرخوشی کنند.

در گزارش جهانی خوشبختی از این داروها نام برده شده است ولی منظور استفاده دارویی از آن نیست بلکه سوءمصرف و معضل اجتماعی اعتیاد است که در کیفیت زندگی و احساس خوشبختی تاثیر دارد. مصرف این داروها حتی به‌صورت تفننی می‌تواند به‌مدت کوتاه چند ساعت ایجاد سرخوشی‌کند ولی بعد از از بین رفتن اثر دارو، باعث ایجاد افسردگی و یاس و سرخوردگی می‌شوند.

به همین دلیل میزان مصرف اپیویید‌ها در یک کشور می‌تواند نسبت عکس با میزان خوشبختی افراد آن جامعه داشته باشد. به‌نظر من ما نمی‌توانیم صرفا به‌دلیل مصرف بالای یک ماده مخدر در یک کشور شاخص خوشبختی را تعیین کنیم چرا که خوشبختی مولفه فرهنگی است و بستگی به تعریف آدم‌های آن کشور دارد.

وی با اشاره به اینکه در این گزارش به داروهای افسردگی اشاره نشده است گفت: منظور از افزایش مصرف داروهای اپیویید‌ها در این گزارش، مسئله سوءمصرف مشتقات تریاک است نه مصرف دارویی آن. یکی از شاخص‌های سلامت در کشور‌ها میزان مصرف دارو و دسترسی افراد جامعه به خدمات سلامت و داروست.

به‌طور مثال دسترسی مردم به خدمات سلامت و دارو در سال95 با فراگیر شدن طرح تحول و ارزان شدن خدمات نسبت به سال94 افزایش چشمگیر داشت در نتیجه مصرف دارو در کشور رشد 25درصدی یافت. رشد عددی مصرف دارو که به‌معنای افزایش قیمت آن نبود در این سال باعث کاهش میزان مرگ‌ومیر شد.

به‌عبارت دیگر مصرف دارو حتی اگر اپیوییدی باشد اگر بجا و درست باشد باعث افزایش عمر می‌شود ولی سوءمصرف آن باعث مرگ و میر و افزایش معضلات اجتماعی می‌شود. از آنجا که ایران در همسایگی کشور تولید‌کننده تریاک و مسیر ترانزیت آن است، بالا بودن آمار اعتیاد دور از ذهن نیست.

گزارش جهانی خوشبختی را شبکه راه‌حل‌های توسعه پایدار سازمان ملل منتشر می‌کند که از سال۲۰۱۲ زیرنظر دبیر کل سازمان ملل کار می‌کند و هدف آن استفاده از دانش و فناوری برای یافتن راه‌های رسیدن به اهداف توسعه پایدار است. گزارش امسال با حمایت مالی بنیاد ارنستو ایلی تهیه شده است. البته گزارش سالانه خوشبختی نتیجه دیدگاه نویسندگان آن است و بیانگر دیدگاه‌های هیچ سازمانی ازجمله سازمان ملل نیست.