دوقلوی‌ یک قلو

بنابه گزارش خبرگزاری فارس، وقتی مهرشاد به دنیا آمده بود، فقط 3 کیلوگرم وزن داشت و بچه‌ای بود مثل بقیه بچه‌ها اما در این مدت، به گفته والدین‌اش، هر ماه 3 تا 4 کیلو به وزنش اضافه شده تا به اینجا رسیده که می‌بینید. در این مدت خانواده او با دردسرهای زیادی مواجه بوده‌اند؛ از جابه‌جا کردن و نگهداری‌اش گرفته تا حمام و گردش و... . اما این دردسرها در مقابل عوارض احتمالی این وضعیت برای خود او، شاید قابل‌تحمل‌ترین قسمت ماجرا باشد.

این سؤال برای اکثر والدین پیش می‌آید که «چرا این اتفاق افتاده است و بیماری اصلی این کودک چیست؟». دکتر علی ربانی - متخصص اطفال و پزشک معالج مهرشاد - درمورد تشخیص بیماری او به طور خلاصه گفته است: تاکنون آزمایش‌های مختلف، هیچ بیماری خاصی را برای مهرشاد نشان نداده است اما به‌هرحال چاقی او مریضی است و باید تحت‌کنترل باشد. ما هم، ضمن آرزوی سلامتی برای این کودک و خانواده‌اش، سعی کرده‌ایم جنبه‌های علمی این موضوع را کمی بیشتر باز کنیم.

بیشتر اضافه‌وزن‌هایی که در نوزادان می‌بینیم، یک دلیل خیلی مهم و روشن دارند و آن هم مادر مبتلا به دیابت است. دیابت چه فقط در دوران بارداری اتفاق افتاده باشد و با پایان آن از بین برود، چه قبل از بارداری شروع شده باشد و بعد از آن هم ادامه پیدا کند، می‌تواند باعث بالارفتن وزن جنین و نوزاد متولد شده شود. این موضوع می‌تواند خطرهای خاصی را، هم برای مادر و هم برای نوزاد به دنبال داشته باشد که مهم‌ترین آنها، زایمان سخت و نیز افت شدید قند و کلسیم نوزاد به‌دنبال جداشدن از جریان خون مادر و سطح پایین انسولین است.

وزن گرفتن بیش از حد مادر هنگام بارداری هم می‌تواند موجب تولد نوزاد با وزن بالا شود. حتی چاقی پدر هم می‌تواند موجب تولد چنین نوزادی شود. بررسی‌های علمی نشان می‌دهد شانس چاقی نوزاد، در صورت چاقی یکی از والدین، 40 درصد و در صورت چاقی هر دو، تا 80 درصد افزایش پیدا می‌کند. اما نکته‌ای که درمورد این کودک وجود دارد، این است که او موقع تولد 3 کیلوگرم وزن داشته که طبیعی محسوب می‌شود.

اگر همه‌چیز به‌طور طبیعی پیش می‌رفت، این کودک باید در سن 7 ماهگی حدود 10 کیلوگرم وزن می‌داشت؛ یعنی الان حدود 10 کیلوگرم اضافه‌وزن دارد. البته این طور که از ظاهر فعلی این خانواده برمی‌آید، فعلا هیچ‌کدام از والدین چاق نیستند (گرچه مادر مهرشاد گفته است جابه‌جاکردن او برایش مثل ورزش بوده و او در این مدت 20 کیلو وزن کم کرده؛ بنابراین به نظر می‌رسد مادر هم درجاتی اضافه‌وزن داشته است!).

ما چگونه چاق شدیم؟

چاقی در این سن - یعنی سن شیرخوارگی - آن‌قدرها هم شایع نیست؛ حتی حالا که در دوره‌ای هستیم که چاقی کودکان دارد به یک اپیدمی جهانی تبدیل می‌شود. بیشتر اضافه‌وزن‌ها درکودکان سنین بالاتر، حداقل از سن 3 سالگی به بالا اتفاق می‌افتد. برای اینکه بتوانیم علت چاق شدن مهرشاد را ریشه‌یابی و تحلیل کنیم، بهتر است به این سؤال پاسخ دهیم که آدم چگونه چاق می‌شود؟.

چاقی هر فرد بستگی به وضعیت بافت چربی بدن او دارد؛ یعنی بافتی که از سلول‌های چربی یا آدیپوسیت‌ها درست شده است. هرچقدر تعداد سلول‌های این بافت بیشتر باشد، حجم آنها هم بیشتر می‌شود و بنابراین فرد چاق‌تر می‌شود. تا سال اول بعد از تولد، تعداد این سلول‌ها، چندان تغییری نمی‌کند و اگر افزایشی هم در چربی شیرخوار می‌بینیم، بیشتر به علت بزرگ‌شدن این سلول‌هاست و نه زیادشدن تعداد آنها. از 6 ماهگی تا 2 سالگی، روند افزایش تعداد این سلول‌ها به آهستگی شروع می‌شود و تا 8 تا 10 سالگی ثابت می‌ماند تا اینکه دوران بلوغ کودک فرا برسد.

در این دوران است که همزمان، هم افزایش تعداد و هم افزایش اندازه سلول‌های چربی را خواهیم داشت که می‌تواند در روند رشد کودک اختلال ایجاد کند. این سیر طبیعی باعث می‌شود که چنین وزنی در این سن - یعنی در 8-7 ماهگی- حتی به‌عنوان یک چاقی ساده، برای این کودک غیرطبیعی به حساب آید. به همین علت متخصصان اطفال اصرار دارند که این کودک، حتما و قبل از اینکه رژیم غذایی‌اش مسئول شناخته شود، از لحاظ بیماری‌های خاص ژنتیک و متابولیک بررسی شود.

یک چاه و هزار چاله

فهرست بلندبالایی از بیماری‌های ژنتیک هستند که تنها یکی از علائم آن چاقی غیرطبیعی است. تمام این فهرست بلندبالا، فقط 5 درصد کل علل چاقی در کودکان این سنی را تشکیل می‌دهند. یعنی خیالتان می‌تواند تا اندازه‌ای راحت باشد که شیوع این بیماری‌ها بسیار کمتر از آن است که هر پدرومادری را که بچه سنگین‌وزن دارد، نگران کند. البته حتما این علل باید بررسی شوند تا بتوانیم از نبودن آنها در کودکمان مطمئن شویم.

از آنجا که این بیماری‌ها، اسامی عجیب و غریب و ناآشنا دارند  تنها به برخی علائم خاصی که علائم هشدار دهنده این بیماری‌ها هستند اشاره می‌کنیم.آقای دکتر اکبر احمدی - فوق‌تخصص غدد اطفال و استاد دانشگاه- در این باره می‌گوید: از مهم‌ترین مسائلی که در درجه اول باید بررسی شود، مسئله قد و سن استخوانی این کودک است. این نشان دهنده خوبی از وضعیت رشد جسمی این کودک است و می‌تواند یک چاقی ساده را از یک چاقی ناشی از یک بیماری دیگر جدا کند. در صورتی که قد این کودک نسبت به سنش کمتر باشد و استخوان‌اش رشد تاخیری داشته باشد، می‌توان به وجود یک بیماری زمینه‌ای در او شک کرد.

البته ایشان تاکید دارد که بدون معاینه دقیق بیمار و اطلاع از نتیجه آزمایش‌ها و تصویربرداری‌های انجام‌شده روی او،‌ نمی‌توان در این مورد اظهار نظر دقیق و قطعی داشت. سایر مسائلی که بنا به گفته دکتر احمدی باید به آنها توجه داشت - که معمولا در شرح‌حال اولیه کودک بررسی می‌شوند - سیر تکامل جسمی و عصبی کودک است؛ اینکه واکنش‌های دوره نوزادی او چگونه بوده؛ آیا کودک به موقع به اطرافیان‌اش واکنش نشان داده است یا نه، به موقع گردن گرفته است یا نه، توانسته بنشیند و مسائلی از این دست...

بررسی وضعیت دستگاه تناسلی نیز یکی از نکات راهنما در معاینه کودک است؛ چرا که در برخی از بیماری‌های مرتبط با چاقی کودکان، می‌توان اختلال در تشکیل کامل دستگاه تناسلی را مشاهده کرد. به گفته این استاد دانشگاه، در آزمایش‌های این کودک، باید به سطح هورمون‌های تیروئیدی، پاراتیروئید و نیز هورمون‌های هیپوفیزی و فوق‌کلیه توجه کرد. همه این موارد می‌توانند موجب اضافه‌وزن کودک در این سن شوند که البته همان‌طور که اشاره کردیم، چاقی تنها یکی از علائم آنهاست.

اگر دردم فقط چاقی بود...

اگر تمام این مسائل رد شده باشد و کودک از حیث همه آزمایش‌ها و معاینه‌ها سالم باشد، می‌توان نهایتا به این نتیجه رسید که او دچار چاقی ساده است. اولین نکته امیدوارکننده این است که بررسی‌های علمی نشان می‌دهد شیرخوارانی که اضافه‌وزن دارند، معمولا کودکان چاقی نمی‌شوند و اکثر شیرخواران و کودکان چاق هم بعدا در بزرگسالی چاق نخواهند بود.

البته این به این معنی نیست که نسبت به پیگیری وضعیت این کودکان و درمان آنها بی‌توجه باشیم؛ فقط یک امیدواری وجود دارد و آن اینکه در بیشتر موارد، این مشکل به صورت پایدار باقی نمی‌ماند اما در صورتی که چاقی از سنین بالاتر - به خصوص در دوران نوجوانی - شروع شده باشد، احتمال آنکه در بزرگسالی هم دست از سر فرد برندارد، بسیار بیشتر است. یک عامل دیگر در تعیین سرنوشت کودکان چاق، شدت این اضافه‌وزن است.

بنابه متون علمی، اگر وزن کودک، 180 درصد وزن مطلوب او در آن سن باشد، صددرصد در بزرگسالی هم چاق خواهد ماند که به نظر می‌رسد در مورد مهرشاد متاسفانه همین‌طور است (البته در صورتی که تمام معاینات و آزمایش‌های او طبیعی بوده باشد). امیدواریم بررسی‌های بیشتر بتواند به درمان سریع‌تر او کمک کند.

عوارض احتمالی کوتاه و درازمدت چاقی کودکان
(برخی از این عوارض در بزرگسالی اتفاق می‌افتند)