امید به زندگی در مقایسه با قبل از انقلاب از ٥٠ به ٧٥ سال رسیده است. قبل از پیروزی انقلاب حدود ٧ دانشکده پزشکی در دانشگاه‌ها ایجاد شده بود اما در حال حاضر حدود ٤٠ دانشگاه علوم پزشکی در سراسر کشور به فعالیت می‌پردازد.
تعداد ظرفیت پذیرش دانشجوی پزشکی از حدود ٦٠٠ نفر قبل از پیروزی انقلاب به حدود ٦ هزار نفر در سال افزایش یافته.
سال 57، تعداد کل پزشکان دارای کارت نظام پزشکی حدود ١٧ هزار نفر بود، در حالی که طی ٣٠ سال گذشته، حدود ١٢٠ هزار پزشک در دانشگاه‌های علوم پزشکی سراسر کشور تربیت شده اند.
در حال حاضر حدود ٩٧ درصد داروهای مورد نیاز در داخل کشور تولید می‌شودو در بیمارستان‌های کشور حدود ٩٠ هزار تخت وجود دارد درحالی که قبل از پیروزی انقلاب اسلامی تعداد تخت‌های بیمارستانی در کشور در مجموع ١٥ تا ٢٠ هزار تخت بود.
همه این‌ها از دستاوردهای باارزش سالهای پس از انقلاب در حوزه بهداشت و درمان بوده است.
دکتر علیرضا مرندی، وزیر اسبق بهداشت و درمان و عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی که عضو کمیسیون اجتماعی سازمان جهانی بهداشت نیز هست و یکی از معماران نظام سلامت در ایران محسوب می‌شود، درباره دستاوردهای 30ساله انقلاب و البته نقایص موجود، بیشتر توضیح می‌دهد.
«آن زمان در کشور ما 12 تا 14 هزار پزشک داشتیم. به‌خصوص زمانی که جنگ تحمیلی شروع شد خیلی از پزشکان از ایران مهاجرت کردند و ما نیرو کم داشتیم وکشور با جنگ و مشکلات مواجه بود و تعدادی پزشک خارجی به ایران آمده و طبابت می‌کردند.
فرهنگ مردم و روستائیان بسیار پایین بود و ما حتی برای آموزش بهورزی با مشکل رو برو می‌شدیم. چرا که افراد با سواد که فقط دوره ابتدایی را گذرانده باشند در روستاها نداشتیم.
با این اوصاف وقتی تمام کارهای شبکه‌های بهداشتی را طراحی کردیم دولت به‌دلیل مشکلات عدیدة جنگ این طرح را تصویب نکرد و بودجه لازم را به ما نداد. بالاخره با تلاش‌های بسیار توانستیم مجلس را قانع کنیم که حداقل بودجه کوچکترین شهر هر استان را به ما بدهند و مجلس بالاخره این طرح را تصویب کرد.»
به گفته دکتر مرندی، پس از فراغت از جنگ، نظام جمهوری اسلامی به بازسازی کشور همت گماشت و در زمینه بهداشت و درمان نیز تلفیق نظام آموزشی و خدمات درمانی و تشکیل وزارت بهداشت و درمان و آموزش پزشکی و به‌دنبال آن، ایجاد شبکه بهداشت و درمان با احداث خانه‌های بهداشت در روستاها و راه اندازی درمانگاه‌ها در شهرستان و تجهیز بیمارستان‌های سراسر کشور گام‌های بزرگی در جهت شکل‌دهی نظام نوین سلامت در کشور بودند.
به گفته مرندی، با ایجاد وزارت بهداشت مرزهای دانش و بیمارستان یکی شد و آگاهی نسبی دانشجویان از علوم پزشکی بالا رفت و شاخص‌های بهداشتی، سلامت، پژوهشی و آموزشی به سطح استاندارد رسید.
«در حال حاضر 10 هزار استاد و 100 هزار دانشجوی علوم پزشکی در دانشگاه‌های کشور مشغول هستند که نسبت استاد به دانشجو بالاتر از استانداردهای بین‌المللی - که یک استاد به 18 دانشجو است - است.35 درصد اعضای هیات علمی را زنان تشکیل می‌دهند و 72 دانشکده پزشکی کشور به زنان اختصاص دارد.
همچنین راه اندازی دوره‌های فوق تخصصی در سال 66 باعث شد که کشور ما در زمینه اعزام بیمار به خارج خودکفا شود.»
وزیر اسبق بهداشت و درمان در خصوص انتزاع آموزش پزشکی از وزارت علوم توضیح می‌دهد: «در آن سالها 1900 عضو هیات علمی وجود داشت و سالیانه 700 دانشجوی پزشکی برای آموزش جذب می‌شدند که طی یکسال و نیم مذاکره با وزارت علوم لایحه ادغام آموزش پزشکی به وزارت بهداشت از سوی دولت ارائه شد. آن سالها، با توجه به کمبود نیروی انسانی در بهترین شرایط برای هر 2800 نفر یک پزشک و در بدترین شرایط به ازای هر 48 هزار نفر یک پزشک تربیت شده بود که برای جبران این کمبودها لایحه ادغام آموزش پزشکی با وزارت بهداشت ارائه شد و با وجود مخالفت‌های فراوان در مجلس شورای اسلامی به تصویب رسید.
بدین ترتیب و با ادغام آموزش پزشکی به وزارت بهداشت مرزهای دانشگاه‌ها و استان‌ها یکی شد و افزایش تعداد نیروی انسانی تحصیل کرده از دیگر مزایای این ادغام بود که در آن زمان، نیاز شدیدی به آن احساس می‌شد.
در راستای این ادغام رشته‌های تخصصی نیز گسترش یافت و رشته‌های فوق تخصصی برای نخستین بار در سال 66 پایه ریزی و 21 رشته فوق تخصصی راه اندازی شد و بدین ترتیب از اعزام بیمار به خارج از کشور بی‌نیاز شدیم.
به گفته مرندی، در سالهای پیش از انقلاب در ایران صرفا یک دوره پی‌اچ‌دی وجود داشت، در حالی که هم اکنون این دوره پی‌اچ‌دی به 35 رشته ارتقا یافته است.
وی وجود 121 مرکز تخصصی همراه با نیروی انسانی تربیت‌شده کافی جهت ارائه خدمات تخصصی و فوق تخصصی پژوهشی در حوزه‌های گسترده نظیر سلولهای بنیادین، ضایعات نخاعی، تهیه و تولید داروی ایدز و... را نتیجه ادغام آموزش پزشکی به وزارت بهداشت عنوان کرده و می‌افزاید: باید دانست که همه این دستاوردها به برکت نظام مقدس جمهوری اسلامی و در سایه اسلام و اعتقادات دینی حاصل شده است.
وی می‌گوید: هرچند شبکه بهداشت زمینه را برای دسترسی به عدالت فراهم کرد و مثلا هم اکنون 86 درصد روستاییان به آب آشامیدنی سالم دسترسی دارند اما هنوز با عدالت فاصله زیادی است و در نظام اسلامی باید عدالت در سلامت به مفهوم واقعی خود و در تمام ابعاد رعایت شود و باید کوشید تا پرداخت از جیب مردم کاهش یابد.
مرندی در خصوص شاخص‌های بهداشتی ایران نیز می‌گوید: آمار مرگ کودکان زیر یکسال از 129 در 1000 تولد زنده قبل از انقلاب به 6/28 در 1000 مرگ کودکان زیر 5 سال نیز از 174 در 1000 تولد زنده قبل از انقلاب به 36 در 1000 کاهش یافت.
میزان مرگ مادران ایرانی نیز (MMR) از 245 در 100 هزار تولد در قبل از انقلاب به 5/35 تنزل یافته است. در حالی که ایران در سالهای قبل از پیروزی انقلاب اسلامی از رشد جمعیت 9/3 درصد برخوردار بود هم اکنون رشد جمعیت به 2/1 رسیده و امید به زندگی مردان ایرانی 13 و زنان ایرانی 16 سال افزایش یافته است.
برنامه‌های کنترل جمعیت
دکتر مرندی، کنترل جمعیت را گام مهم دیگری در سالهای پس از انقلاب ذکر می‌کند و معتقد است: قبل از انقلاب مردم تصور غلطی از کنترل جمعیت داشتند و آن را خلاف شرع می‌دانستند که اوایل انقلاب رشد جمعیت به 9/3 درصد رسید و هر 17 سال جمعیت 2 برابر می‌شد که اگر ما در زمینه کنترل جمعیت خوب عمل نمی‌کردیم مشکلات فعلی بیکاری، ترافیک و مسکن، با محدودیت اعتبارات فعلی ما چندین برابر می‌شد و امنیت جامعه را به هم می‌زد که با حرکت جدی که دراین خصوص صورت گرفت در ظر ف 10 سال رقم 9/3 درصد به 4/1 درصد کاهش یافت و مورد توجه محافل بهداشتی قرار گرفت.
گفتنی است جایزه سازمان ملل در سال 1999و جایزه سازمان جهانی بهداشت در سال 2000 نیز به‌دلیل انجام همین اقدامات به دکتر مرندی اهدا شد.
دکتر مرندی از دستاوردهای دیگر عرصه بهداشت و درمان پس از انقلاب به لایحه بیمه همگانی اشاره می‌کند و با بیان این‌که اصل قانون بسیار ارزشمند است، ابراز امیدواری می‌کند در اجرا هم به گونه‌ای باشد که مردم فقیر هم از این طرح بهره‌مند شوند.
وی همچنین به گسترش تخصص‌ها در کشور و بی‌نیازی در اعزام بیماران به خارج از کشور برای درمان، اشاره می‌کند و می‌گوید: در یک مقطع تنها یک جراح قلب برای کل کشور داشتیم ولی خوشبختانه در حال حاضر کمبودی در این خصوص نداریم.
کاهش 90درصدی مرگ و میر زنان بعد از انقلاب
از نظر شاخص‌های سلامت زنان نیز به گفته وزیر اسبق بهداشت و درمان به ارقام افتخار آمیزی پس از انقلاب رسیده‌ایم؛ از جمله کاهش 90 درصدی مرگ و میر زنان باردار و کاهش زایمان توسط افراد دوره ندیده به کمتر از 3 درصد.
مرندی می‌گوید: میزان مرگ و میر زنان به علت زایمان قبل از انقلاب، 240 در هزار تولد زنده بود، اما امروز این میزان به حدود 20 مرگ به ازای هر هزار تولد زنده کاهش یافته است که در 9 دانشگاه علوم پزشکی کشور اکنون این میزان به صفر رسیده است.
میزان زایمان توسط افراد دوره ندیده نیز که قبل از انقلاب بیش از 50 درصد بود امروز به کمتر از 3 درصد کاهش یافته است یعنی بیش از 97 درصد زایمان‌ها توسط افراد دوره دیده انجام می‌شود. کاهش مرگ و میر کودکان زیر 5 سال، نوزادان، افزایش امید به زندگی، از دستاوردهای پس از انقلاب اسلامی ایران در 29 سال گذشته است.
رتبه شاخص‌های بهداشتی
دکتر مرندی در خصوص شاخص‌های جهانی در مورد وضعیت بهداشت و سلامت کشورها می‌گوید: رتبه بندی شاخص‌ها زمانی بر اساس مرگ و میر کودکان زیر یکسال و پنج‌سال و مادران بود که بر اساس آن با توجه به خدمات مهمی که در نظام سلامت کشور انجام شد رتبه ما وضعیت بسیار پایینی داشت اما به سرعت صعود کرد.
قبل اجرای این برنامه‌ها از نظر این شاخص‌ها جزو ۳۰ کشور آخر دنیا (از میان حدود ۱۹۰ کشور) بودیم، اما پس از چند سالی که شبکه بهداشت روستایی راه افتاد و دانشگاه‌های علوم پزشکی به سراسر کشور رفت، رتبه ما ناگهان جزو ۳۰ کشور اول دنیا قرار گرفت و امید به زندگی در ایران به سرعت رشد کرد.
به گفته وی، آن زمان بیشتر بار بیماری‌ها متعلق به بیماری‌های واگیر بود، ولی الان وضع خیلی تغییر کرده است و بیماری‌های واگیر به مدد واکسیناسیون‌های متعدد در کشور و بهبود وضعیت آب آشامیدنی کنترل شده است که البته متأسفانه روز به روز بر حجم بیماری‌های غیر واگیر و مزمن که حاصل زندگی شهری است، افزوده می‌شود.
مرندی می‌گوید: سوء تغذیه در سالهای اول انقلاب در کشور ما خیلی شایع بود و علت اصلی آن هم رشد بی‌رویه جمعیت، بدی وضع اقتصادی مردم و محدودیت منابع بود. در آن سالها جزو کشورهایی بودیم که در گروه سوء تغذیه شدید جای می‌گرفت، اما خوشبختانه در طول سالهای پس از انقلاب شرایط بهتر شد و از آن وضعیت شدید بیرون آمدیم و در گروه کشورهای با سوء تغذیه خفیف قرار گرفتیم.
آخرین اطلاعاتی که از سوی وزارت بهداشت در این زمینه منتشر شده، نشان می‌دهد از نظر وضعیت تغذیه بهبود چشمگیری داشته‌ایم که البته در این زمینه بسیار بهتر از این می‌توانستیم کار کنیم.
