- مقدمه
از زمان ورودم به شورای اسلامی شهر تهران، که مصادف با سومین دوره آن بود، به سبب سابقۀ سکونت خانواده و علاقه فراوانی که به تهران و مردمان آن داشته‌ام مباحث مربوط به شهر تهران همواره برایم از اولویت ویژه‌ای برخوردار بوده است. از همان روزهای نخست به سبب ارتباطاتی که داشتم، با مردم و نخبگان بسیاری دیدار کردم و از مشکلات و مسائل این شهر و مردمش آگاه شدم. این آگاهی بلحاظ ماهیت و مقیاس جدای از آن اطلاعاتی بود که به طور رسمی و اداری دریافت می‌کردم. در دوره شش ساله مسئولیتم در ستاد شورایاری ها در دوره سوم، جلسات هم اندیشی منظم و بی واسطه ای با منتخبین مردم محله‌های شهر داشتم و از نزدیک با مشکلات اکثر محلات تهران آشنا می‌شدم.
در آن دوره تلاش کردیم تا سازوکارهای ارتباط با شورایاران و نهادهای محله ای را تسهیل کنیم و به همین دلیل هر دو هفته یکبار شهرداران مناطق و نواحی و سایر مدیران اجرایی سازمانهای دخیل در مدیریت شهر جلساتی را در سطح مناطق با حضور اعضای شورایاری برگزار می کردیم و از مسائل و مشکلات محله و دغدغه های شورایاران به عنوان بازوها و نمایندگان شورا در محلات آگاهی پیدا می کردیم و به منظور پیگیری خواسته ها و مصوبات آن جلسات کمیته ای را با عنوان کمیته پیگیری با حضور نمایندگان ستاد شورایاری، شورا و شهرداری منطقه تشکیل داده بودیم که وظیفه اش پیگیری مصوبات جلسات فوق الذکر بود. علاوه بر آن و به منظور نهادینه کردن جایگاه شورایاری ها در نظام مدیریت شهری هر هفته نمایندگان شورایاری مناطق و محلات برای ارائه گزارش در صحن شورا حاضر می شدند و گزارش خود را در حضور خبرنگاران و اعضای شورا و مدیران کلان و محلی شهرداری ارائه می کردند. مجموعه این اقدامات باعث شد تا سطح اعتماد بنفس شورایاران افزایش یافته و شهرداری در مقابل آنها پاسخگو باشد و البته حس مسئولیت پذیری شورایاران را نیز افزایش می داد. در کنار همه این اقدامات نشست های هفتگی به منظور توانمندسازی شورایاران طراحی شد که کمک میکرد تا ضمن اشراف بر مسائل شهر و مدیریت و برنامه ریزی، قدرت و سطح مهارت آنها افزایش پیدا کند که این کمک می کرد تا شورایاران در بودجه ریزی محلی ورود کرده و پیشنهادات خود را عملی کنند. تا پیش از آغاز شورای چهارم، از این طریق اطلاعات خوبی درباره مسائل و مشکلات محلات شهر تهران به دست آوردیم. علاوه بر این‌ها بازدیدهای بسیاری که از مناطق و محلات مختلف داشتم، در شناخت مسائل تهران بسیار مؤثر بوده است. با شروع دوره چهارم شورا و انتخابم به عنوان رییس شورای شهر تهران، تصمیم بر این گرفتم تا علاوه بر دیدارها و بازدیدهای رسمی از بخش‌های مختلف شهر، به‌طور منظم، در روزهای جمعه و خارج از عرف دیدارهای معمول اداری، شهروندان و محله‌های تهران را از نزدیک ببینم و با مسائل و مشکلات و یادگارهای مادی و معنوی آنها آشنایی بیشتری حاصل کنم و از دغدغه ها و پیشنهادات شهروندان آگاهی پیدا کنم. این اهداف، بیشتر از وظایف معمول اعضای شورا در هر سمتی بوده است. انتخاب روز جمعه تصادفی نبود، زیرا در سنت‌های کهن این سرزمین، روز جمعه، روز دید و بازدید است. اهدافی هم‌چون آشنایی بیشتر و عمیق‌تر با شهر و محله‌های آن، شناختن و شناساندن لایه‌های پنهان شهر به خبرنگاران و متخصصان شهری، ارتباط با نخبگان و هنرمندان و چهره‌های مختلف و تقویت یا پیوند ارتباط با مجموعه مدیریت و مدیران ذیربط در مسائل گوناگون شهری و در یک کلام شهر را از سایه و تاریکی به روشنی و آفتاب آوردن. در این دیدارها که هنوز ادامه دارد، با یاری اصحاب رسانه، مسائل و موضوعات شهری که در شرایط عادی، ورود و حضور در آنها برای دیگران میسر نبود، مورد بازدید قرار می‌گرفت و اطلاعات آن انتشار می‌یافت.
درگزارش حاضر، علاوه بر آن که به طور اجمال، مناطق و اماکن مورد بازدید در جلسات با شورایاری‌های محلات و مناطق و برنامه‌های تهرانگردی معرفی گردیده، عموم مسائل و مشکلات این کلانشهر که در طول این بازدیدها و در ارتباط با مردم محله‌ها و بخش‌های مختلف مورد بحث و گفتگو قرار گرفته مشخص و تفکیک شده است. اینک که این سال‌ها را پشت سر گذاشته‌ام، به خوبی درک می‌کنم که این روش تا چه میزان می‌تواند در حل و فصل و به‌ویژه فهم بی‌واسطۀ مشکلات شهری موثر باشد.
- منطقه تمدن هفت هزارساله آرمیده در جوار خورشید ری
منطقه ۲۰ تهران در پهنه جنوبی شهر تهران واقع شده است. این منطقه را به شهرری می‌شناسیم. در گذشته و زمانی که تهران نبود، ری یکی از بزرگ‌ترین و مهمترین شهرهای ایران به شمار می‌رفت. در منابع از این شهر با نام های راگا، راگس، اروپوس و ... یاد شده است. پیشینه سکونت در این منطقه به حدود هفت هزار سال پیش باز می گردد. بر اساس حفاری های انجام شده توسط گروه باستان شناسی دکتر اشمیت آمریکایی، اولین سکونت ها در این منطقه در اطراف چشمه علی و بر روی تپه ای بوده که امروزه به تپه چشمه علی مشهور است. ری به دو بخش تقسیم می گردیده است: ری برین و ری زیرین. ری برین همان محدوده ری باستان و ری زیرین محدوده ری بعد از اسلام را شامل می شد. حصاری مستحکم پیرامون ری کشیده شده بود که امروزه بقایای آن را در محدوده چشمه علی مشاهده می کنیم و بخش هایی از آن در زمان وزارتم در وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی بازسازی گردید. ری تا قرن ششم آباد بود اما رفته رفته با جنگ های قومی رونق خود را از دست داد و با حمله مغولان، این شهر به شهر خاموشان تبدیل شد و شهری با این عظمت به ویرانه ای بدل گردید و اقتدار و شکوه گذشته خود را از دست داد. در دوره صفوی، و با توجه شاه طهماسب صفوی، یکبار دیگر سکونت‌های معدودی در اطراف حرم حضرت عبدالعظیم به وجود آمد. این سکونت ها بیشتر در جنوب بقعه حضرت عبدالعظیم بود و از همان دوره پایه محله نفرآباد گذاشته شد. بنابراین قدیمی ترین محله امروزین ری نفرآباد است که متأسفانه در طرح توسعه حرم، بیشتر بخش های این محله قدیمی از بین رفته و باقی بخش ها نیز در آینده ای نه چندان دور از بین خواهد رفت. قدیمی ترین تکیه شهر به نام تکیه نفرآباد، که امروزه به حسینیه حضرت علی اکبر(ع) شناخته می شود، نیز در همین محله واقع شده است و خطر نابودی آن را تهدید می کنند. قدمت این تکیه به بیش از ۳۵۰ سال پیش باز می گردد. محله هاشم آباد و محله های سرتخت نیز از محله های قدیمی شهر ری امروزی هستند که در اطراف حرم شکل گرفته اند. با این وجود، شکل گیری منطقه ۲۰ امروزی به اواخر دوره پهلوی اول و اوایل پهلوی دوم باز می‌گردد. ساخت کارخانجات سیمان و گلیسیرین در دوره پهلوی اول و کارخانه‌های چیت‌بافی ری و مقدم و همچنین کارخانجات صنعتی دیگر در دوره پهلوی دوم، سبب ورود مهاجرین جدید به این محدوده و شکل‌گیری محلات جدید گردید. کارخانه سیمان ری قدیمی ترین کارخانه سیمان و کارخانه گلیسیرین قدیمی ترین کارخانه لوازم ارایشی بهداشتی در تهران هستند که امروزه فعالیت چندانی ندارند و می توانند به عنوان موزه صنعت مورد بهره برداری قرار گیرند.
این منطقه به لحاظ اجتماعی، هنوز تفاوت‌های زیادی با مناطق دیگر شهر تهران دارد و مردم اصالت شهرری قدیم را حفظ کرده‌اند. از محله های دیگر این منطقه می توان به دولت آباد اشاره نمود. دولت آباد در گذشته از مجموعه روستاهای بلوک غار به حساب می آمد و دارای قلعه ای بزرگ بود که مردمانش در این قلعه سکونت داشتند. امروزه اثر چندانی از این قلعه باقی نیست و فقط کوچه های باریک و پرپیچ و خم بخش قدیمی این محله نشانی از قلعه قدیم را دارد. حسینیه دو شهید یکی از مهم ترین مراکز برگزاری تعزیه در تهران، در این محله واقع شده و رمضان فرخ رو، معروف به خسرو شمر، از مهمترین تعزیه خوانان امروز تهرانی به حساب می آید. این محله، محل سکونت ایرانی هایی است که در زمان ریاست جمهوری حزب بعث و صدام از عراق اخراج شده وبه ایران بازگشتند. این افراد با این که ایرانی هستند اما عمدتا به زبان عربی صحبت می کنند و حسینیه نجفی ها، حسینیه کربلایی ها، حسینیه کاظمینی ها، از جمله مراکز عمومی آنها در این محله است.
وجود حرم حضرت عبدالعظیم و مجموعه بازار ری و همچنین بقعه ابن بابویه و امام‌زاده عبدالله و بی‌بی زبیده و بی‌بی شهربانو و برج طغرل، این منطقه را مهمترین مقصد گردشگری مذهبی کلانشهر تهران تبدیل کرده است.
از مجموع برنامه های تهران گردی و بازدیدها از منطقه بیست و گزارش های شورایاران محترم و همچنین بر اساس مطالعاتی که درباره مسائل شهری مختلف در این منطقه داشتم و همچنین بر اساس گفتگوهایی که در طی این سال ها با مردم این محله ها و منطقه داشتم؛ مسائل و مشکلات این منطقه را از نگاه آنها و بر مبنای مشاهدات میدانی می‌شود چنین فهرست کرد:
۱. مشکلات ناشی از فعالیت صنایع آلاینده و مشاغل مزاحم (مانند کارخانه سیمان نزدیکی محله‌های ظهیرآباد-ابن بابویه و عباس‌آباد، ذوب مس نزدیکی محلۀ ظهیرآباد-ابن بابویه، صنایع مس در محلۀ شهید بهشتی، سنگ‌بری‌های واقع در محلۀ جوانمرد قصاب، سنگ‌بری‌های واقع در بلوار کریمی در محلۀ دیلمان، صنایع بازیافت در محلۀ سیزده‌آبان، آلودگی‌های کارخانۀ روغن نباتی ورامین برای محلات جوانمرد قصاب و شهادت، کارخانۀ روغن مارگارین در نزدیکی محلۀ عباس‌آباد، تعمیرگاه‌های شرکت واحد نزدیک محلۀ ولی‌آباد، پالایشگاه نزدیک محلۀ ولی‌آباد، گاراژهای محلۀ ابن‌بابویه، ...)
۲. مشکلات ناشی از حضور مهاجران غیر قانونی و حاشیه‌نشینی در منطقه
۳. مشکلات ناشی از تخریب برخی از خانه‌های واقع در طرح توسعۀ آستان حرم شاه عبدالعظیم (ع)
۴. مشکلات ناشی از نامناسب بودن کیفیت برخی از معابر
۵. مشکلات ناشی از وجود بافت فرسوده (مانند محله‌های نفرآباد، ولی‌آباد، هاشم‌آباد، فیروزآبادی، چشمه‌علی، ظهیرآباد، بهشتی، ...)
۶. بی توجهی به برخی اماکن و فضاهای تاریخی که در خطر تخریب قرار دارند (نظیر چشمه‌علی، برخی کاروانسراهای قدیمی اطراف حرم شاه عبدالعظیم (ع)، ...)
۷. تغییرات غیر اصولی در مرمت برخی آثار تاریخی (مانند بقعۀ بی‌بی زبیده (س)، ...)
۸. مشکلات ناشی از تغییر کاربری زمین‌های منطقه (مانند اطراف امین‌حضور، عبدل‌آباد، ولی‌آباد، تبدیل خانه‌های امین‌حضور به انبار و خطر آتش‌سوزی آنها، تغییر کاربری بهداشتی-درمانی به تعمیرگاه خودرو در شهرک علایین، ...)
۹. مشکلات ناشی از گودبرداری‌های بی رویه در منطقه (مانند گود برداری نامناسب و بی‌رویه در اطراف بقعه بی‌بی شهربانو (س)، ...)
۱۰. پایین بودن سرانۀ فرهنگی از قبیل کتابخانه، سینما و سالن تئاتر در منطقه
۱۱. مشکلات ناشی از وجود گورستان‌های متروکه و دفن غیر قانونی اموات در آنها
۱۲. مشکلات ناشی از کمبود اقامتگاه برای زائرین حرم شاه عبدالعظیم (ع)
۱۳. مشکلات ناشی از آلودگی صوتی (انفجارهای کارخانۀ سیمان در کوه‌های اطراف محلۀ ظهیرآباد-ابن‌بابویه، بارگیری محصولات پالایشگاه نزدیکی محلۀ ولی‌آباد، ...)
۱۴. مشکلات ناشی از وجود فضای بی‌دفاع شهری (مانند گورستان‌های متروکۀ ابن‌بابویه و امام‌زاده عبداله، زمین ورزشی متروکه در محلۀ فیروزآبادی، محدودۀ بین دانشگاه پیام‌نور و کارخانۀ سیمان که تبدیل به پارکینگ ماشین سنگین شده است، ملک واقع در خیابان قم، کوره‌های آجرپزی اطراف منطقه، ...)
۱۵. مشکلات ناشی از دفع نادرست فاضلاب (متصل نشدن سیستم فاضلاب محلۀ شهید بهشتی و محلۀ شهرک نظامی به شبکۀ فاضلاب شهری، دو کانال فاضلاب فاقد سرپوش جنوب و شمال تهران نزدیک محلۀ عباس‌آباد، محلۀ ولی‌آباد، کانال فاقد سرپوش عمادآباد نزدیکی محلۀ ولی‌آباد، ...)
۱۶. مشکلات ناشی از وجود دکل‌های برق فشار قوی در محلۀ ملک‌آباد
۱۷. مشکلات ناشی از پایین بودن ایمنی (خطر آتش‌سوزی انبارهای غیرمجاز در نزدیکی امین‌حضور، ...)
۱۸. مشکلات ناشی از پایین بودن سطح بهداشت(آبیاری زمین‌های کشاورزی با فاضلاب نزدیکی محلات ولی‌آباد و بهشتی و ...)
۱۹. مشکلات ناشی از پایین بودن سطح امنیت در بسیاری از بخش‌های بوستان ولایت
در بازدیدهایی که طی این برنامه ها از بخش های مختلف منطقه بیست داشتم، علاوه بر نظارت و انتقال مباحث و مسائل این منطقه به مجموعه شورای اسلامی شهر تهران و طرح آنها در صحن و بخش های مختلف کارشناسی شورا، پیشنهاداتی نیز در حاشیه این بازدیدها ارائه نمودم و موضوعاتی با مسئولان و سازمانهای ذیربط مورد مذاکره قرار گرفتند که عبارت است از:
۱. تبدیل کارخانۀ سیمان به موزه‌ای با رویکردی صنعتی
۲. مذاکره برای ساماندهی مکان‌های تخریب شده در طرح توسعۀ آستان حرم شاه عبدالعظیم (ع) تا اجرای کامل پروژه
۳. بهسازی، ساماندهی و بازپیرایی سیما و منظر مسیرهای منتهی به حرم شاه عبدالعظیم (ع)
۴. ساماندهی حسینیه‌های اطراف حرم شاه عبدالعظیم و ایجاد ظرفیت‌هایی برای تبدیل منطقه به قطب گردشگری دینی
۵. حفظ و مرمت برخی اماکن تاریخی (مانند کاروانسرای دوقلو، کاروانسرای قاجار، کاروانسرای شاه عباسی، ...)
۶. ثبت خانۀ آیت‌اله فیروزآبادی در زمرۀ آثار میراث فرهنگی و تبدیل آن به موزۀ مشاهیر معاصر شهر ری و طراحی و نصب تندیس آیت‌اله فیروزآبادی در یکی از میادین شهر ری
۷. مذاکره با خیرین بیمارستان‌ساز، برای تکمیل ساختمان نیمه‌تمام بیمارستان فیروزآبادی شهرری و تبدیل آن به مرکز قلب جنوب تهران
۸. تبدیل کاروانسرای عباسی به نمایشگاه دائمی صنایع دستی
۹. مذاکراتی برای ساماندهی وضعیت زندگی ساکنان اطراف قلعۀ الیمان
۱۰. مذاکراتی برای استانداردسازی مابقی کوره‌های کارخانه سیمان
۱۱. احیای گذر حضرتی
۱۲. تاکید بر جابه‌جایی و انتقال صنایع آلاینده به بیرون از منطقۀ مسکونی
۱۳. تاکید بر ساماندهی و رسیدگی به وضعیت نامناسب حاشیه‌نشینان منطقه
۱۴. ساماندهی و رسیدگی به دفن غیر قانونی اموات
۱۵. پیشنهاداتی برای شناسنامه‌دار کردن، حفظ و نگهداری باغات منطقه
۱۶. بازپیرایی سیما و منظر دژ رشکان
۱۷. ساماندهی و بهسازی بازار سرپوشیدۀ قدیمی شهر ری
البته طرح این مباحث و پیشنهادها به تنهایی راهگشای تمام مشکلات محله ها و شورایاری ها نیست اما می تواند زمینه گفت و گو، ارائه نظر و پیشنهاد تکمیلی شهروندان به ویژه شورایاران را فراهم آورد.
نظر شما