او تحصیلات ابتدایی و دوره متوسطه را در مشهد گذراند و از آن پس وارد دانشکده ادبیات دانشگاه مشهد شد و به تحصیل پرداخت و لیسانس خود را در این رشته دریافت کرد.
دکتر شفیعی، همزمان با تحصیلات متوسطه و دانشگاهی در حوزه علمیه مشهد به تحصیل علوم ادبی و عربی پرداخت و ادبیات عرب را نزد اساتید معظم این حوزه فراگرفت.
او در زمانی که در مشهد به تحصیل اشتغال داشت از اعضای موثر و فعال انجمنهای ادبی به شمار می رفت و از همان آغاز نوجوانی آثارش در مطبوعات خراسان با نام مستعار ش م سرشک به چاپ می رسید.
در سالهای بعد از 1332 با همکاری تنی چند از جوانان شاعر و اهل ادب انجمن ادبی تشکیل دادند که بیشتر طرفداران شعر نو و ادبیات داستانی و ترجمه ادبیات فرنگی بودند که دکتر علی شریعتی نیز از جمله اعضای آن انجمن بودند.
شفیعی پس از عزیمت به تهران در دانشکده ادبیات دانشگاه تهران دوره فوق لیسانس خود را گذراند و سپس دوره دکترای زبان و ادبیات عرب را نیز پشت سر گذاشت.
او مدتی در بنیاد فرهنگ ایران و کتابخانه مجلس سنا به کار اشتغال ورزید و سپس به عنوان استاد دانشکده ادبیات تهران در رشته سبک شناسی و نقد ادبی به کار مشغول شد.
دکتر شفیعی همچنین مدتی را بنا به دعوت دانشگاههای آکسفورد انگلستان و پرینستون آمریکا و ژاپن به عنوان استاد به تدریس و تحقیق اشتغال داشت.
دکتر شفیعی از استادان بارز و متبحر ادبیات معاصر ایران و از محققین بزرگ به شمار می‌رود که در نقد شعر و ادب فارسی صاحب نظر است و در شعر و شاعری نیز مقام والایی دارد و صاحب سبک و شیوه خاصی است که او را به عنوان شاعری پیشرو می‌شناسند.
از ویژگی‌های شخصیتی دکتر شفیعی این است که وی در محافل ادبی به ندرت ظاهر می‌شود و بیشتر در انزوای اهل ادب به سر می‌برد.
وی در جوانی به شعر و شاعری پرداخت و نام مستعار (م. سرشک) را برگزید و طی آشنایی با نیما یوشیج سبک شعر نو را انتخاب کرد.
م. سرشک شاعری را با غزل آغاز کرد و در سال ۱۳۴۴ با انتشار کتاب «زمزمه‌ها» و بعدها در مجموعه‌های دیگر توانایی خود را در سرودن غزل و قالب‌های دیگر به خوبی نشان داد.
زمزمه‌ها در حال و هوای سبک هندی سروده شده و تعلق خاطر شاعر به شاعران خراسانی را می‌رساند. دفتر شعر «در کوچه باغ‌های نیشابور» که در سال۱۳۵۰ منتشر شد، وی را به اوج شهرت رساند.
سروده (هزاره دوم آهوی کوهی) یکی از ناب‌ترین اشعار م. سرشک است که در زمره ماندگارترین اشعار معاصر فارسی‌قلمداد شده است.
در اشعار دکتر شفیعی‌کد کنی‌چند ویژگی به چشم می‌خورد: شاعر به سنت‌های ادبی ایران و اسلام دلبستگی دارد و این رایحه فرهیختگی را در اشعار خود به بهترین نحو منعکس‌کرده است.
دیگر اینکه طبیعت و محیط طبیعی استان خراسان را در اشعار خود آشکار کرده و خواننده را با آمیزه‌ای از خاطرات تاریخی خود و طبیعت عبوس خراسان آشنا می‌سازد. اشعار دکتر کدکنی غالبا رنگ اجتماعی دارد و اوضاع جامعه ایران در دهه‌های چهل و پنجاه شمسی در شعر او به صورت‌تصاویر، رمزها و کنایه‌ها جلوه‌گراست.
او در عرصه تالیف و تصحیح و ترجمه و نقد و تحقیق، بی هیچ تردیدی، چهره‌ای ممتاز در ادبیات ایران است.
کتاب‌های «صور خیال در شعر فارسی»، «موسیقی شعر»، «اسرار التوحید» و ده‌ها کتاب و مقاله دیگر وی امروزه، در زمره آثار مرجع به شمار می‌روند.
شعری از دکتر شفیعی کدکنی:
شعر سفر به خیر؛ از مجموعه در کوچه باغ‌های نیشابور:
«به کجا چنین شتابان؟» / گون از نسیم پرسید
«دل من گرفته زاین جا / هوس سفر نداری / زغبار این بیابان؟»
«همه آرزویم اما / چه کنم که بسته پایم»
«به کجا چنین شتابان؟»
«به هر آن کجا که باشد، به جز این سرا، سرایم»
«سفرت به خیر اما تو و دوستی، خدا را /
چو از این کویر وحشت به سلامتی گذشتی، / به شکوفه ها، به باران،/
برسان سلام ما را».
استاد شفیعی کدکنی به شهر نیشابور تعلق خاطر خاصی دارد. او در «مرثیه های سرو کاشمر» در شعری به نام « در جست و جوی نشابور»، احساسات خود را چنین بیان می‌کند:
در نشابورم و جویای نشابور هنوز
وه !
چه ها فاصله !
اینجاست
درین نقطه که من
در دل شهرم و هر لحظه شوم دورهنوز
در نشابورم و جویای نشابور هنوز
پرسم از خویش و
ـ نه با خویش ـ
درین لحظه : کجاست
جای آن جام ، که در ظلمت اعصار و قرون
پرتو باده اش از دور دهد نور هنوز ؟
در نشابورم و جویای نشابورهنوز
هزاره دوم آهوی کوهی ـ 43ـ 42
روحم ابری و
افق سرخ و
درختان صرعی
لیک آن دور
یکی پیر در افسانه و سحر
زآستین کرده برون طرفه ، یکی طنبوری
می زند راه حزینی ، همه درمویه چنانک
هفت دریای جهان
با همه طوفان هایش
می زند غوطه در آن کاسه ً طنبور هنوز
در نشابورم و جویای نشابور هنوز
هزاره دوم آهوی کوهی ـ 44ـ 43
آثار دکتر محمدرضا شفیعی کدکنی:
- زمزمه‌ها، شب خوانی، از زبان برگ، در کوچه باغ‌های نشابور، از بودن و سرودن، مثل درخت در شب باران، بوی جوی مولیان، صور خیال در شعر فارسی، موسیقی شعر، ادوار شعر فارسی، شعر معاصر عرب، گزیده غزلیات شمس، حزین لاهیجی زندگی و زیباترین غزلهای او، شاعر آینه ها، بیدل و سبک هندی، اسرار التوحید از محمد بن منور، حالات و سخنان ابو سعید، ابو روح میهنی، مختار نامه، مجموعه رباعیات عطار، مرموزات اسدی در مرموزات داودی نجم الدین رازی، ترجمه تصوف اسلامی و رابطه انسان و خدا از نیکلسون ،مختار نامه، الهی نامه، مصیبت نامه، اسرار نامه و منطق الطیراز شیخ عطار، نقد و تحلیل شیخ محمود شبستری، خواجه عبدالله انصاری، ابوالحسن خرقانی، قلندریه در تاریخ و...
