اشکنه نذری روی تخت تکیه پایین

طبق آیینی قدیمی، محرم که از راه می‌رسد کاسبان تکیه پایین، دست از کار می‌کشند و میدان تکیه پایین را برای برگزاری مراسم عزاداری آماده می‌کنند. نخل قدیمی تکیه به میدان می‌آید تا آیین نخل‌گردانی مثل هر سال برگزار شود. گرچه مثل دهه‌های گذشته خبری از مراسم تعزیه در تخته‌گاه وسط تکیه نیست، اما اهالی قدیمی تجریش و مهمانانی که از راه‌های دور و نزدیک خود را به تکیه پایین می‌رسانند چراغ مجلس عزا را در این تکیه روشن نگه می‌دارند.

محرم زیر سقف شیروانی بازار تجریش

ساختمان قدیمی تکیه پایین با آجرکاری‌ها و طاق‌نما و سقف شیروانی با خرپاهای چوبی و با پارچه‌های سیاه و پرچم‌های «یا حسین(ع) » تزیین شده است. تکیه محله پایین در کنار حسینیه اعظم تجریش یکی از پاتوق‌های مهم اهالی محله به‌ویژه در ایام عزاداری و شب‌های محرم و رمضان است. «رضا اصلانی» از کاسبان بازار تجریش می‌گوید: «طبق وقف‌نامه مغازه‌های تکیه بالا و تکیه پایین یک ماه از سال کرایه پرداخت نمی‌کنند و اجاره‌های یازده ماهه دارند. در این یک ماه مغازه‌ها کسب و کار را تعطیل می‌کنند و بازار به حالت تکیه در می‌آید و کاسبان و اهالی به عزاداری مشغول می‌شوند. شب‌های قدر و همچنین تاسوعا و عاشورا، مهم‌ترین مناسبت‌هایی است که در تکیه، مراسم مذهبی مفصلی برگزار می‌شود. علاوه بر اهالی محله تجریش، از دیگر محله‌های تهران هم به تکیه پایین می‌آیند و در مراسم شرکت می‌کنند. این مراسم هر سال افرادی را هم از گوشه و کنار دنیا به تجریش می‌کشاند. یکی از تفاوت‌های مراسم تکیه بالا و تکیه پایین تجریش این است که در تکیه پایین، تنها در روز تاسوعا و عاشورا مراسم برگزار می‌شود و تنها در این ۲ روز مغازه‌ها بسته است. گرچه در روزهای دیگر دهه اول محرم هم مغازه‌ها در صورت باز بودن، فعالیت و خرید و فروشی ندارند.»

• نخل‌گردانی روز عاشورا

ظهر روز عاشورا، بعد از عزاداری و سینه‌زنی، نوبت به نخل‌گردانی می‌رسد؛ آیینی قدیمی که هم در تکیه بالا و هم تکیه پایین تجریش از سال‌ها قبل برگزار می‌شود. «سید عباس صالحی» از اهالی قدیمی محله تجریش می‌گوید: «نخل را ظهر عاشورا می‌گردانند. ۲ طفل از خاندان سادات هم روی نخل می‌نشینند و مراسم با فریاد «یامحمدا» و «وای حسین کشته شد» عزاداری ادامه پیدا می‌کند. اذان می‌خوانند و نوحه‌ها و مرثیه‌های قدیمی را سر می‌دهند. هر سال شب تاسوعا اهالی تکیه پایین برای عزاداری مهمان تکیه بالا می‌شوند و تکیه بالایی‌ها هم شب عاشورا بازدید آنها را پس می‌دهند و عزاداری را در تکیه پایین برگزار می‌کند.» از مراسم تعزیه می‌گوید که در دهه‌های گذشته در تکیه پایین رواج داشت اما بیش از ۳۰ سال است که دیگر خبری از آن نیست: «وسط تکیه پایین تخت بزرگی بود مثل تکیه بالا. در ایام محرم روی این تخت را فرش پهن می‌کردند و گروه‌های تعزیه در آن نمایش اجرا می‌کردند. تجریش آن زمان روستا بود و مردم محله بهترین اسب‌های خود را در اختیار تعزیه‌خوان‌ها قرار می‌دادند. همه تجریش برای تماشای تعزیه‌های تکیه پایین آنجا جمع می‌شدند.» مسجد اعظم، همسایه دیوار به دیوار تکیه پایین، در سال‌های گذشته که جمعیت تجریش افزایش پیدا کرده و مهمانان زیادی هم از دیگر محله‌ها به این تکیه می‌آیند، فضای خوبی برای عزاداری مردان تجریش فراهم کرده است؛ زن‌ها در محوطه تکیه و مردان در صحن مسجد اعظم عزاداری می‌کنند.

• هر طایفه یک طاق‌نما داشت
  تا چند دهه پیش هر حجره‌ای که دور تا دور تکیه پایین قرار دارد، در اختیار یکی از طایفه‌های اصلی محله پایین بود. به هرکدام از این ۲۰ حجره «طاقی» می‌گفتند و هر طایفه مسئول پارچه‌کشی و سیاهه بستن در طاق‌نمای خود بود. اهالی هر طایفه هم در طاق‌نمای خود جمع می‌شدند و عزاداری می‌کردند. بزرگ طایفه، جلو طاق‌نما جا داشت و هر کسی وارد تکیه می‌شد، مقابل هر حجره می‌رفت و عرض ادبی می‌کرد و با همه احوالپرسی داشت. صالحی می‌گوید: «غریبه و آشنا نداشت؛ این رسم تکیه بود که هر کسی از در وارد می‌شد باید مقابل تک تک حجره‌ها می‌رفت و به بزرگان طایفه‌ها سلام و عرض ادب می‌کرد. اهالی تجریش این رسم را خیلی جدی برگزار می‌کردند و اگر کسی برای دیدن دیگری به طاق‌نمایش نمی‌رفت آن را نشانه بی‌حرمتی می‌دانستند. سر همین موضوع ممکن بود دلخوری‌های زیادی بین افراد به وجود بیاید. در عین حال اگر کسی با دیگری اختلافی هم داشت و اهالی از دست هم مکدر بودند، این ایام و مراسم محرم بهانه‌ای بود برای اینکه افراد با هم روبه‌رو شوند و کدورت‌ها را کنار بگذارند. همه بزرگان در تکیه جمع بودند و افراد را با هم آشتی می‌دادند و پا در میانی می‌کردند تا اختلاف‌ها حل شود. هیچ کدام از بزرگان طایفه هم کسی را که در طاق‌نمای تکیه به دیدنشان می‌آمد را از خود نمی‌راندند.»

• عطر قیمه، بوی آش
  تجریش هنوز جمعیت چندانی نداشت و اهالی تکیه پایین و تکیه بالا هرکدام در تکیه مخصوص خود عزاداری می‌کردند. آن زمان هنوز آشپزخانه تکیه پایین هم راه‌اندازی نشده بود. روز عاشورا بعد از عزاداری، هرکدام از خانواده‌ها ظرفی غذا با خود به تکیه می‌آورد و روی تخت وسط تکیه می‌گذاشت. از قیمه و اشکنه و کوفته و غذاهای دیگر، روی تخت تکیه به چشم می‌خورد. اینها حکم غذای نذری ظهر عاشورا را داشت و هرکسی از هر غذایی که دوست داشت می‌خورد. هر کسی مقدار کمی غذا با خود به تکیه می‌آورد اما این غذاها در کنار هم که قرار می‌گرفت، همه اهالی محله پایین را سیر می‌کرد. بعدها با تأسیس هیئت تکیه پایین و ساختن آشپزخانه و زیاد شدن جمعیت تجریش، به همت اهالی محله تاسوعا و عاشورا غذای نذری در آشپزخانه تکیه طبخ می‌شد که عطرش محله را پر می‌کرد. «مشهدی محمد صالحی»، «حاج حسین عباسی»، «حاج حسین چیذری»، «مرحوم باشی»، «سید سقا» و... نام آشپزهای کهنه‌کار تکیه پایین تجریش است که روز تاسوعا و عاشورا عزاداران را به غذای نذری با دستپخت خودشان مهمان می‌کردند و عطر غذاهایی که می‌پختند هنوز در ذهن اهالی محله پایین باقی مانده است.