همشهری آنلاین_مرضیه موسوی: کسب و کار در آن نقطه از محله تعطیل می‌شد و پارچه‌های دست‌دوز و تکه‌دوزی شده در و دیوار تکیه را زینت می‌داد. تکیه‌ها، تاریخچه پر و پیمانی در شمیران دارند. ساخت تکیه در تهران و شمیران در دوره قاجار رواج پیدا کرد و به اوج خود رسید. اغلب تکیه‌های قدیمی شمیران هم به همین دوره برمی‌گردند. طی ۴۰ سال گذشته، تکیه‌ها جای خود را به «حسینیه» دادند؛ ساختمان‌هایی که اغلب کنار مساجد ساخته می‌شد و فضایی کوچک‌تر از تکیه داشت. در حسینیه‌ها برخلاف تکیه‌های دوره قاجار، مکان مجزایی برای عزاداری زنان محله هم ساخته می‌شود. آغاز ایام عزاداری محرم فرصتی است برای پرداختن به تعدادی از تکیه‌های قدیمی شمیران.
- تکیه نیاوران/همسایه کاخ صاحبقرانیه
تکیه نیاوران به دستور ناصرالدین شاه ساخته شد تا وقتی شاه تابستان‌ها در کاخ صاحبقرانیه به سر می‌برد و ایام محرم با تابستان همزمانی پیدا کرده، تعزیه و مراسم عزاداری محرم در آن برپا باشد. قدیمی‌ترین بنای تکیه سقفی پارچه‌ای داشت و اتاقی مخصوص شاه. ایوان دورتادور تکیه هم‌محل حضور مردم و دیگر درباریان بود. درست وسط تکیه سکویی برای اجرای تعزیه وجود داشت.
تکیه نیاوران در دوره پهلوی اول و با ممنوعیت اجرای مراسم تعزیه و عزاداری محرم دچار آسیب‌های زیادی شد. اما چند سال بعد دوباره مرمت شد و دری مخصوص از کاخ صاحبقرانیه به تکیه باز شد. سقف پارچه‌ای جای خود را به سقف شیروانی داد و دیوارهای کاهگلی به دیوار آجری تبدیل شد. از قدیمی‌ترین وسایل باقیمانده در تکیه نیاوران می‌توان از نخل چوبی، سماورها و مجمع‌های قدیمی نام برد. خرپاهای چوبی که سقف روی آن سوار شده از مهم‌ترین ویژگی‌های معماری حال حاضر تکیه نیاوران است.
- تکیه دربند/ستون‌های چوبی سپیدار
بازسازی‌های انجام شده در دهه‌های گذشته، اغلب عناصر معماری قدیمی تکیه دربند را از بین برده و ظاهر آن را به تکیه‌ای شبیه به اغلب تکیه‌های امروزی تبدیل کرده است. خبری از دیوارهای کاهگلی اولیه نیست که در دوره قاجار برای تکیه ساخته شده بود. سقف پارچه‌ای تکیه جای خود را به شیروانی داده و طبقه فوقانی برای عزاداری زنان به ساختمان تکیه اضافه شده است. حتی چوب‌های سپیدار که روزگاری سقف تکیه به آنها تکیه داده بود جای خود را به ستون‌های آهنی و آجری داده است. با این حال در فضای داخلی تکیه دربند می‌توان رد و نشانی از گذشته‌های دور این تکیه پیدا کرد. از ساداتی که با بستن شال سبز به دور کمرشان در عزاداری‌ها شرکت می‌کنند و نخل چوبی قدیمی که هنوز هم مردم محله به آن دخیل می‌بندند.
- تکیه بالا تجریش/سکویی برای تعزیه
تجریش ۲ تکیه مهم دارد؛ تکیه بالا و تکیه پایین. تکیه بالا که به تکیه بزرگ هم شهرت دارد به دلیل نزدیکی به ورودی آستان امامزاده صالح(ع) و بازار قدیمی تجریش، چهره آشناتری برای اهالی شهر دارد. کتیبه نصب شده در ورودی اصلی این تکیه قدمت آن را به دوره فتحعلیشاه، نسبت و آن را در زمره یکی از قدیمی‌ترین تکیه‌های تهران قرار داده است.
میدانگاه اصلی تکیه بزرگ تجریش همان نقطه‌ای است که در ایام عادی سال بازار میوه وتره‌بار تجریش در آن برپاست. سکوی میانی تکیه محلی برای اجرای مراسم تعزیه و عزاداری است. هر سال در ایام محرم کاسبان تکیه تجریش مغازه‌ها را می‌بندند و در و دیوار این تکیه که به بخشی از بازار تجریش تبدیل شده با پارچه‌های سیاه و پرچم‌های مخصوص، سیاهپوش می‌شود. کاشیکاری، استفاده از خرپا، ایوان و پنجره‌های چوبی رو به میدان تعزیه از مهم‌ترین ویژگی‌های معماری تکیه بزرگ تجریش است. البته به جز سقف طبقه دوم، بقیه عناصر معماری این تکیه در سیل سال ۱۳۶۶ تجریش آسیب دید و تکیه بازسازی شد.
- تکیه پایین تجریش/سقف پاچنگی
تکیه پایین در قسمت جنوبی بازار تجریش قرار دارد. نمای بیرونی آن با آجر و کاشیکاری تزیین شده و فضای داخلی آن کوچک‌تر از تکیه بالاست. به همین دلیل به آن تکیه کوچک هم می‌گویند. تکیه کوچک هم سازه‌ای ۲ طبقه است که طبقه دوم آن با پنجره‌های بزرگ چوبی به رنگ سبز رو به میدانگاهی وسط تیکه دارد؛ جایی که در ایام محرم محل برگزاری مراسم عزاداری است. نخل چوبی و قدیمی تکیه هم در گوشه‌ای از همین بنا نگهداری می‌شود. نخل گردانی از مهم‌ترین مراسمی است که محرم در شمیران برگزار می‌شود. سقفی که با خرپا و پاچنگ نگهداری شده، از زیبایی‌های معماری تکیه پایین است. اما در میانه این تکیه خبری از سکوی تعزیه نیست. تکیه کوچک درست کنار مسجدجامع تجریش قرار دارد و ایام محرم محلی است برای عزاداری و طبخ نذری اهالی محله پایین تجریش.
- تکیه درکه/تکیه سادات
۵ سال از آتش‌سوزی تکیه درکه می‌گذرد؛ تکیه‌ای که به دست مردم درکه هر سال در ایام محرم برپا می‌شد و قدمت آن به اواخر دوره قاجار برمی‌گشت. پارچه بزرگی که سقف تکیه را تشکیل می‌داد، هر سال با نزدیک شدن به محرم برافراشته می‌شد. در این تکیه طوق‌های مختلفی نگهداری می‌شد که هرکدام از آنها مخصوص یک طایفه ساکن در درکه بود. با آتش‌سوزی تکیه درکه این طوق‌ها و پارچه‌های تکه‌دوزی شده‌ای که اشعار مربوط به محرم و عاشورا روی آن نقش بسته و هنر دست اهالی قدیمی درکه بود در آتش سوخت. در محل این تکیه، حسینیه درکه بازسازی شده و هر سال مراسم خاصی در روز عاشورا در این مکان برگزار می‌شود. اغلب اهالی قدیمی درکه را سادات تشکیل می‌دهند و به همین دلیل تکیه درکه به تکیه سادات هم شهرت دارد.
- تکیه دزاشیب/نقاشی‌هایی که عاشورا را روایت می‌کنند
به نظر می‌رسد قدمت تکیه دزاشیب به دوره قاجار و سلطنت ناصرالدین شاه برمی‌گردد. این تکیه قدیمی هنوز دیوارهای کاهگلی خود را حفظ کرده است و یکی از آثار به ثبت رسیده در گنجینه آثار ملی به شمار می‌رود. دورتادور تکیه دزاشیب می‌توان طاق‌نماهایی آجری را دید که هرکدام مخصوص یک طایفه از این محله بود. بزرگ هر طایفه جلو طاق‌نما می‌نشست و بقیه اعضای این طایفه پشت سر او می‌نشستند.
طبقه دوم با ایوان‌هایی که رو به صحن اصلی تکیه دارد مخصوص عزاداری زنان این محله است. ستون‌های چوبی تکیه دزاشیب هنوز هم در این بنای قدیمی پابرجاست و در میانه تکیه می‌توان حوض کوچکی را دید. گوشه و کنار تکیه دزاشیب پر است از بیرق و پرچم‌های دست‌دوز قدیمی، علامت و طوق‌های قدیمی، کتیبه‌هایی که اشعار متناسب با موضوع محرم و عاشورا روی آن نقش بسته و همچنین کتیبه‌هایی از آیات قرآن، تابلو رنگ روغن از واقعه عاشورا، گلدان‌ها و ظروفی که به تکیه اهدا شده و... و. تکیه دزاشیب یکی از قدیمی‌ترین تکیه‌های شمیران است.
- تکیه حصار بوعلی/نذر متفاوت واقف
تکیه پایین حصار بوعلی یکی از قدیمی‌ترین بناهای موجود در این محله است. در این تکیه تاریخی علاوه بر معماری زیبا می‌توان نقاشی‌های عاشورایی زیبایی هم به چشم دید. اهالی قدیمی این محله ماجرای تخریب سردر تکیه پایین در دوره رضاشاه را نقل می‌کنند که وقتی سربازان حکومت قصد تخریب سردر را داشتند، تعداد زیادی زنبور به آنها حمله کردند و تخریب سردر تکیه نیمه‌کاره ماند. عبور آب قنات از وسط تکیه یکی از مهم‌ترین ویژگی‌های تکیه قدیمی حصار بوعلی است.
در این محله تکیه قدیمی دیگری هم به چشم می‌خورد که گرچه قدمت آن به اندازه تکیه پایین نیست اما متفاوت‌ترین تکیه تهران از نظر برگزاری آیین عزاداری به شمار می‌رود. این تکیه که به تکیه آقا شهرت دارد طبق وصیت واقف، برای عزاداری در ۱۰ روز پایانی ماه صفر ساخته شده که مصادف با ایام شهادت امام حسن‌مجتبی(ع) است. این، نخستین تکیه تهران است که با این نیت ساخته می‌شود.
- تکیه اوین/به نشانه صلح و آشتی
تکیه اوین هم از دیگر تکیه‌های تاریخی شمیران است. از مهم‌ترین رسومی که در این تکیه می‌توان سراغش را گرفت، میزبانی از عزاداران محله درکه است. در واقع از قدیم در شمیران رسم بر این بود که هیئت‌های مختلف در ایام عاشورا و تاسوعا به محل عزاداری همدیگر سر می‌زدند و ساعتی را کنار هم به عزاداری می‌پرداختند. کینه و دشمنی‌های زیادی به واسطه این میزبانی‌ها در محله‌های مختلف از بین رفته است. یکی از نشانه‌های برقراری آشتی و دوستی میان دو یا چند خانواده و طایفه در محله‌های مختلف، رد و بدل کردن طوق‌ها و علامت‌های تکیه‌های بزرگ در ایام محرم بود. عزاداران تکیه اوین شب تاسوعا به تکیه درکه می‌روند تا با مردم این محله عزاداری کنند. درکه‌ای‌ها هم عصر عاشورا این عرض تسلیت را پاسخ می‌دهند و به تکیه اوین می‌روند تا آنجا با اهالی این محله به عزاداری بپردازند.
نظر شما