در ثقل توجه دنیا قرار داشته و این شهر و رویدادهای آن به‌طور دقیق رصد شده و با وقوع هر گونه تغییر، دگرگونی یا اتفاق فرهنگی، اجتماعی و سیاسی در این نقطه از ایران، سنسورهای میلیون‌ها نفر در سرتاسر دنیا را حساس کرده و به‌خود جلب می‌کند.
این کلانشهر دارای کیلومترها عرض و طول بوده که در سال‌های گذشته به‌طور قارچ گونه و نامتوازن در حال توسعه جغرافیایی است. بر اثرکارکردهای نامناسب دستگاه‌های اجرایی و تصمیمات غلط گذشته، تهران امروز به کوهی از آهن، آسفالت، اتوبان، پل، ساختمان‌های در هم تنیده و قوطی‌های آهنی متحرک همراه با آلودگی‌های مختلف صوتی، بصری و زیست محیطی تبدیل شده که در خود کمتر نشانی از هویت ایرانی – اسلامی کشوری با تمدن چندین هزارساله دارد.
خواسته ها و انتظارات شهروندان و ساکنان تهران از مدیران و دستگاه‌های اجرایی، تبدیل تهران به شهری با هویت ایرانی و اسلامی، زیبا و روح نواز، دارای رفاه عمومی و مقاوم است.
زیباسازی شهر به‌عنوان یک عامل تأثیر‌گذار در زیبایی روحی و روانی آنها، تلاش در جهت ایجاد رفاه و حمل‌ونقل روان برای تهران، مقاوم‌سازی در مناطق فرسوده و پرجمعیت شهر تهران، تسهیل در مراجعه های مردم به دستگاه‌های مختلف و همچنین اعتماد‌سازی و تکریم آنان، داشتن محیطی معنوی و درس آموز در فرهنگسراها همراه با فرهنگ اسلامی و انقلابی، برخوردار بودن مراکز فرهنگی شهر از مدیریت متعهد، انقلابی و دینی و... از جمله انتظارات شهروندان از مدیران شهری است.
شهر، پدیده‌ای فرهنگی و اجتماعی بوده و مدیریت آن مستلزم داشتن رویکردی اجتماعی و فرهنگی است. داشتن نگرش انسانی و ارزش‌گرا در اقدامات شهری یک اصل ضروری است. منظور از رویکرد اجتماعی، جهتگیری همه‌جانبه مدیریت شهری در شناخت وضعیت موجود شهر، اعم از پدیده‌ها، مسائل و واقعیات اجتماعی است که با توجه به تغییرات اجتماعی فراگیر در عرصه‌های بین‌المللی، منطقه‌ای و ملی حادث شده و زندگی مردم را تحت‌تأثیر قرار می‌دهد. (مانند تغییرات جمعیتی، بالا رفتن سطح تحصیلات، افزایش حضور اجتماعی زنان و...)
از گذشته ۲ نگاه به مدیریت شهری وجود داشته‌است: در نگاه نخست شهرداری به‌عنوان یک سازمان خدماتی همه توجه‌اش به کالبد شهر است. پاکیزگی شهر، فضای سبز، حمل‌ونقل و ترافیک، پل و جاده (نگاه سخت‌افزاری به مدیریت.)
نگاه دوم که سرلوحه فعالیت‌های مدیریت شهری فعلی قرار گرفته این است که شهرداری را در کنار سازمان خدماتی، یک نهاد اجتماعی می‌داند که علاوه بر کالبد، به‌کاربری‌ها، کارکردها و عوامل انسانی که حیات واقعی شهر، مرهون حضور و پویایی آن است توجه دارد.
در این نگاه، اصلی‌ترین مؤلفه شهر، مردم و فعالیت‌های آنان است. شهر را باید با ساکنان آن تطبیق داد نه مردم را با شهر. شهر را باید براساس نیاز آدم‌ها ساخت نه آنها را در محدودیت‌های شهر گرفتار کرد.
مدیریت شهری معتقد است در وضع موجود چون شهر، شهروندگرا ساخته نشده‌است، مجبوریم در کوتاه‌مدت وضع موجود را برای مردم قابل تحمل کنیم. در این راستا سعی شده در جهت اصلاح کالبد و کارکردها برای بهبود کیفیت زندگی شهروندان قدم برداشته شود.
برابر جهتگیری کلان مدیریتی، شهرداری تهران به ۴ پایداری می‌اندیشد؛ عناصری که شهر را در مقیاس انسانی شکل داده و به سمت توسعه برده‌است.
این پایداری‌ها شامل پایداری شهر به لحاظ کالبدی و کارکردی، پایداری فرهنگی شهر، پایداری منافع و فرصت‌های شهروندان و عدالت توزیعی در بهره‌مندی از منابع شهر، پایداری سیستم مدیریتی آن است.
معاونت اجتماعی و فرهنگی شهرداری تهران، به‌عنوان معاونتی بین بخشی، این رسالت را بیش از دیگر مجموعه‌های شهرداری تهران بر دوش دارد. بنابر گفته مدیران این بخش، تلاش بر این است تا با همکاری مراکز دانشگاهی و نخبگان، ساز و کارهای علوم اجتماعی، روان‌شناسی، حقوق، علوم ارتباطات و سایر رشته‌های مرتبط را وارد فعالیت‌های مدیریت شهری کند.
این معاونت معتقد است به نسبتی که رویکرد اجتماعی مورد توجه قرار گرفته و مبنای اقدامات مدیریت شهری است هم موجب کاهش هزینه‌ها می‌شود و هم افزایی در فعالیت‌ها به وجود می‌آید، از سویی سطح رضایتمندی و اعتماد مردم نسبت به خدمات رسانی مدیریت شهری و زندگی در کلانشهر طاقت فرسایی چون تهران به سرعت افزایش می‌یابد.
اما سؤالی که در بسیاری از اذهان عمومی شکل می‌گیرد، این است که چه ساز و کاری برای نهادینه‌سازی این رویکرد در مدیریت شهری یا معاونت تخصصی آن دیده شده و به چه میزان در این امر موفق بوده و مصداق‌های عملیاتی شدن چنین رویکردی درون سازمان یا سطح شهر چیست؟
معاونت اجتماعی و فرهنگی در نخستین گام برای اجرایی ساختن رویکرد اجتماعی، ساختاری متناسب با ماموریت‌های خود تدوین و به تصویب مراجع ذیربط رساند.
بر این اساس امور مربوط به آموزش‌های شهروندی و اجتماعی در حوزه‌های مختلف فردی، خانوادگی و زندگی شهری تا توسعه خدمات و ایجاد مراکز تامین سلامت شهروندان در محلات، رسیدگی به امور آسیب‌مندان شهر، گرامیداشت مناسبت‌های ملی و اعیاد بزرگ اسلامی، تدوین برنامه‌های اوقات فراغت با محوریت جوانان و دانش‌آموزان و توسعه مجموعه‌های فرهنگی- ورزشی شهر از قبیل سینماها، سالن‌های تئاتر، زمین‌های چمن مصنوعی، مراکز ورزشی ویژه بانوان، تسهیلات ویژه مناطق جنوبی شهر و... را شامل می‌شود.
در درون سازمان نیز به‌عنوان معاونتی بین بخشی و مجری پیاده‌سازی رویکرد اجتماعی در بدنه شهرداری تلاش کرده تمام طرح‌های شهری با رعایت ملاحظات فرهنگی و اجتماعی انجام شود و دارای پیوست اجتماعی باشد.
شهرسالم، شهروند سالم
درکلانشهر تهران نبود تناسب بین تسهیلات و امکانات درمانی و پیشگیرانه با جمعیت ساکن، افزایش روز افزون آلودگی‌های زیست محیطی، تحرک جسمی پایین، زندگی آپارتمان نشینی، افزایش گرایش به زندگی ماشینی، نبود امکانات رفاهی، تفریحی و ورزشی کافی، عدم‌اطلاع از عوامل تهدید‌کننده سلامت و... موجب شده ساکنان آن در معرض انواع بیماری‌ها باشند.مدیریت شهری به‌منظور کاهش تبعات ناشی از مسائل فوق از سال 84 با شعار شهر سالم، محله سالم، خانواده سالم و شهروند سالم در پرتو ارزش‌ها، فعالیت‌های تخصصی در حوزه سلامت را با رویکردی متفاوت از شبکه بهداشت و درمان کلید زد.
با این نگاه ایجاد مدیریت واحد سلامت شهری، گسترش رویکرد شهر سالم به کلانشهر تهران، برقراری نظام جامع اطلاعات سلامت، تعالی خدمات سلامت، کاهش عوامل تهدید‌کننده سلامت، توسعه آموزش همگانی سلامت، بهبود کیفیت زندگی و افزایش امید به زندگی را دنبال کرد.
در این راستا کاهش عوامل بروز بیماری‌های قلبی عروقی و بیماری‌های روانی-رفتاری(اعتیاد- رفتارهای جنسی غیرایمن-اضطراب- افسردگی)، کاهش آلودگی‌های محیط زیستی(آلودگی هوا-آلودگی صوتی-آلودگی آب-پسماند)، بهبود وضعیت بهداشتی اماکن عمومی شهر تهران، آموزش سلامت به شهروندان تهرانی(پیشگیری از بیماری‌ها-حوادث امداد و نجات و...)، تلاش برای اجرای طرح محله سالم در 371 محله شهر تهران، افزایش میزان مشارکت‌های مردمی در فعالیت‌های سلامت شهری است.
به‌طور مثال طی 2 سال گذشته اداره کل سلامت شهرداری تهران با وجود وجود موانع و مشکلات متعدد نسبت به راه‌اندازی و تجهیز 72 خانه سلامت، 55 خانه اسباب بازی و چند مرکز پیشگیری از رفتارهای پرخطر و توانمندسازی شهروندان اقدام کرده و در این مدت 967 هزار و 600 نفر شناسایی و تحت آموزش‌های پیشگیرانه قرار گرفتند و حدود 200 هزار نفر از گروه‌های هدف نیز مهارت‌های زندگی را فرا گرفتند تا در زندگی شخصی در مواجهه با مشکلات معقولانه اقدام کنند، در این مدت بیش از یک میلیون و 156 هزار اقلام آموزشی با محوریت سلامت، بین شهروندان تهرانی توزیع شد.
اما در سال‌جاری علاوه بر توسعه فعالیت‌های فوق، طرح پزشک محله که از سال گذشته به‌صورت آزمایشی شروع شد تقویت و گسترده خواهد شد.
این طرح که شامل شناسایی پزشکان مشارکت جو محلات و برگزاری جلسات توجیهی – آموزشی و تشکیل کانون پزشکان محله می‌شود، به اجرا در خواهد آمد. در ضمن تعداد خانه‌های سلامت، اسباب بازی و مرکز آموزش مهارت‌های رفتاری و پیشگیری از رفتارهای پرخطر به‌ترتیب به 120، 90 و 5 مرکز خواهد رسید.
مهار، کاهش و کنترل آسیب‌های اجتماعی
بنابر اعتقاد معاونت اجتماعی و فرهنگی شهرداری تهران عوامل فرسایش اجتماعی مثل شهر نشینی، صنعتی شدن، رشد جمعیت، تحرک جغرافیایی و اجتماعی معضلاتی مثل مهاجرت و حاشیه‌نشینی، بیکاری و امثالهم زمینه‌‌ساز آسیب‌ها و جرائم هستند. به تعبیری دیگر آسیب یا مشکل اجتماعی پدیده‌ای است که از کارکردهای نامناسب سازمان‌ها و نهادهایی که مسئول برنامه‌ریزی‌های کلان و عهده‌دار رفع نیازهای مادی و معنوی جامعه هستند ناشی می‌شود.
از این‌رو فرآیند کاهش آسیب‌ها فرآیندی پیچیده، بنیادی و نیازمند برنامه‌ریزی کلان و فرابخشی است. آسیب‌مندان کشورهای اطراف علاوه بر کسانی که از سراسر کشور خود را به تهران رسانده‌اند، بدون کمترین مشکل خود را به پایتخت رسانده و در بروز آسیب‌ها نقش دارند.
به‌طوری‌که امروز بخش زیادی از متکدیان و حتی حاشیه نشینان کلانشهر تهران را این دسته از افراد تشکیل داده و سالانه مبالغ هنگفتی صرف برخورد با این افراد می‌شود.
بی‌توجهی به آسیب‌ها به تدریج بستر و زمینه بروز بزهکاری، انحراف و آشفتگی‌های اجتماعی را به‌دنبال دارد.
مدیریت شهری با استناد به قوانین کشور از سال‌های قبل به‌طور محدود و در حال حاضر به‌صورت گسترده و تحت نظر اداره کل آسیب‌های اجتماعی سعی دارد در ترمیم و بازسازی بسترهای اجتماعی و فرهنگی آسیب‌زا در شهر تهران اقدام کند.
در همین راستا پیشگیری و ساماندهی آسیب‌های اجتماعی، حمایت و توانمندسازی آسیب‌دیدگان و افراد و خانواده‌های در معرض آسیب، بررسی و شناخت نوع، پراکنش، کمیت، سیر تحول و روند آسیب‌های اجتماعی و شناسایی، افراد، گروه‌ها و خانواده‌های آسیب‌دیده اجتماعی را سرلوحه برنامه‌های خود قرار داده است و سعی شده بین آسیب‌مندان شهر بیشترین فعالیت خود را روی رسیدگی به امور زنان سرپرست خانوار و خانواده‌های بی‌بضاعت، کودکان فرار و خیابانی، بی‌خانمان‌ها، متکدیان، خانواده‌های در معرض آسیب و معتادان خیابانی متمرکز کند.
یکی از مهم‌ترین اقدامات معاونت اجتماعی و فرهنگی شهرداری تهران، محله گرایی در طرح‌های مربوط به آسیب‌های اجتماعی بوده است که از جمله آنها آسیب شناسی اجتماعی محله‌ای، برگزاری نشست‌های مشورتی محله محور، اجرای طرح مددکار شهر، ارائه خدمات مشاوره‌ای و ساماندهی خانواده‌های بی‌سرپناه می‌توان نام برد.
حوزه آسیب‌های اجتماعی از جمله حوزه‌های چالش آفرین است که بسیاری از دستگاه‌ها، سازمان‌ها و افراد از نزدیک شدن به آن واهمه دارند. کمتر دستگاهی است، که زیر این بار سنگین برود و برای مهار، کاهش و کنترل آن گام بردارد.
شهرداری تهران طی دو سال گذشته با ایجاد زیرساخت‌های مختلف از جمله راه‌اندازی 3 مرکز گرمخانه‌ای، یک اردوگاه، دو مرکز نگهداری موقت، یک مرکز خدمات حمایتی و اجتماعی شهر توانست بیش از 5 هزار متکدی را در سال 86 ساماندهی و بیش از 6 هزار بی‌خانمان را طی سال‌های 85 و 86 در این مراکز اسکان دهد و از مرگ بسیاری از بی‌خانمان‌ها به‌ویژه در سرمای استخوان سوز زمستان امسال جلوگیری کرد.
همچنین در طول این مدت ده‌ها خانواده بی‌سرپناه و نیازمند تحت حمایت مدیریت شهری قرار گرفتند و 6900 کودک فرا ر و خیابانی نیز با ایجاد پایگاه‌های مددکاری در سطح ترمینال‌ها، ایستگاه راه آهن و مبادی ورودی شهر جلب و جذب و تحویل خانواده‌ها و مراجع ذیربط شدند تا در دام شیادان و آسیب‌ها گرفتار نشوند.
از دیگر اقدامات قابل توجه معاونت اجتماعی شهرداری تهران که در کاهش آسیب‌های اجتماعی می‌تواند بسیار تاثیر‌گذار باشد راه‌اندازی مراکز مهارت‌آموزی کوثر بوده که از عید غدیر سال 1384 برای توانمندسازی زنان سرپرست خانوار فعال شده است و امروز به نقطه امیدی برای این خانواده‌ها تبدیل شده است.
در سال‌جاری نیز مدیریت شهری در حوزه آسیب‌های اجتماعی برتوسعه و توانمندسازی هسته‌های مداخله‌گر مردمی، توانمندسازی افراد در معرض آسیب و آسیب دیده اجتماعی، مشارکت و تعامل با بخش‌های دولتی و غیردولتی و سالم‌سازی محیط شهری و ارتقاء سلامت اجتماعی و روانی شهروندان تاکید زیادی دارد.
نیاز فرهنگی حلقه مفقوده در کلانشهرها
معاونت اجتماعی و فرهنگی شهرداری تهران طی دو سال و اندی که از دوران فعالیت آن می‌گذرد، در حوزه فرهنگ و فعالیت‌های فرهنگی، تعمیق ارزش‌های دینی و ملی در میان شهروندان با تکیه بر نکوداشت مراسم و مناسبت‌ها، تقویت امید به زندگی و روحیه نشاط و شادابی شهروندان تهرانی با تکیه بر غنی‌سازی اوقات فراغت و گردشگری محله محور، ارتقاء فرهنگ شهروندی و بهبود کیفیت زندگی با اجرای برنامه‌های فرهنگی و هنری محلات و تقویت سرمایه‌های فرهنگی و اجتماعی شهر با تکیه بر تعاملات و همکاری‌های فرهنگی با فعالان عرصه فرهنگ را هدف قرار داده و در این راستا برنامه‌های متنوعی را به اجرا در آورده که برخی از آنها با حرف و حدیث‌های زیادی ابتدا همراه بوده ولی به تدریج با استمرار برنامه‌ها و رفع برخی نواقص، منتقدان نیز سکوت را ترجیح دادند.
یکی از فعالیت‌های فرهنگی تقریبا نو و جدید شهرداری تهران برپایی سامانه‌های نشاط در 66 پارک تهران طی ایام تابستان برای پرکردن اوقات فراغت خانواده‌ها و دانش‌آموزان بوده که به‌دلیل تازگی با استقبال پرشور شهروندان روبه‌رو شد.در زمینه توسعه فضاهای فرهنگی نیز هم اکنون بیش از 3 میلیون متر مربع فضاهای فرهنگی، اجتماعی و ورزشی در دست طراحی و ساخت است.
فضاهایی از قبیل باغ موزه دفاع مقدس، باغ کتاب، مجموعه‌های سینمایی، احداث مساجد در نقاط فاقد مسجد و موزه مشاهیر که مطابق برنامه‌ریزی در یک دوره 5 ساله، 7 میلیون متر مربع فضاهای فرهنگی به شهر اضافه می‌شود.
