همشهری آنلاین_ سحر جعفریان: طرحی که از فروردین ماه سال جاری آغاز و همچنان ادامه دارد تا در هم‌اندیشی با اعضای شورایاری و جذب مشارکت شهروندان، ضمن پیاده‌رویی‌های روزانه مدیران و مسئولان شهری، مشکلات دقیق رصد شوند. این همان اتفاق خوب است که در صورت تداوم می‌تواند علاوه بر اجرای پروژه‌های کوچک مقیاس، راه را برای سرانجام پروژه‌های کلان باز کند. در یکی از روزهای گرم تابستان با حضور مدیران شهری تهران و منطقه از طرح پیمایش محلی رونمایی شد.
ساعت ۷ صبح یک روز گرم تابستانی است. مراسم رونمایی از طرح پیمایش(ارزیابی) محله‌های منطقه ۹ با حضور مشاور عالی و مدیرکل حوزه شهردار تهران، شهردار منطقه، معاونان و مسئولان اجرای طرح در محله‌ها، در بوستان «ترافیک‌المهدی» (عج)، آغاز می‌شود.
- پیمایش یا پشت میزنشینی
کمی پس از تلاوت قرآن و خوانش دسته‌جمعی سرود ملی، «سید مصطفی موسوی»، شهردار منطقه، از چیستی طرح پیمایش محله‌ها می‌گوید: «با توجه به سیاست شهرداری تهران در اجرای پروژه‌های کوچک مقیاس، بر آن شدیم تا با هدف اجرای دقیق پروژه‌ها از پشت میزنشینی به پیاده‌روی در محله‌ها و معابر برای رصد مشکلات شهری، تغییر وضعیت دهیم. طرح پیمایش محلی، ۲ ویژگی بارز دارد. نخست آنکه مشکلات، شناسایی و رفع می‌شوند. دوم، تعامل مستقیم با شهروندان و اعتماد سازی، دو سویه است که خود به‌عنوان سرمایه اجتماعی قابل بهره‌برداری است.» مسئولان اجرای طرح پیمایش در محله‌ها با رعایت فاصله‌گذاری ایستاده‌اند تا هریک جداگانه نتایج پیمایش را در محدوده‌های مشخص شده فعالیت‌شان اعلام کنند. اغلب مشکلات شناسایی شده، در قالب خدمات شهری جای گرفته‌اند. «مجید کریمی» از اعضای شورایاری محله «استاد معین» نیز در مراسم حضور دارد. کریمی می‌گوید: «در این پیمایش، شورایاری‌ها هم نقشی مهم ایفا می‌کنند. چراکه هم بومی منطقه هستند و از کمبود و کاستی محله‌ها اطلاع دارند و هم زبان گویای اهالی هستند. در پروژه‌های کوچک مقیاس بیشتر با موضوع‌های پسماند و زیباسازی و بازسازی پیاده‌رو مواجه هستیم. البته بازسازی پیاده‌روها، هم ویژه معلولان، هم با هدف ایجاد زیبایی شهری، تاکنون بیشترین عملیات اجرایی را داشته‌اند.»
- وعده‌ها تحقق می‌یابند
پس از سخنرانی شهردار منطقه، پیاده‌رویی مهمانان با هدف بررسی مشکلات معابر از بوستان ترافیک المهدی(عج) به سوی ساختمان مرکزی شهرداری منطقه واقع در خیابان «آزادی»، تقاطع خیابان استاد معین، آغاز می‌شود. عبور از پیاده‌روی خیابان «محمدخانی» با «ویلچر» به سختی انجام می‌پذیرد چراکه آسفالت ناهموار آن مانع از سهولت در حرکت ویلچر می‌شود. «ابوالفضل شیرازی» از اهالی قدیمی محله پس از مطلع شدن از دلیل تجمع، به جمع مسئولان و مدیران شهری اضافه می‌شود و می‌گوید: «آسفالت ناهموار، یکی از مشکلات ما است. کمی جلوتر تیر چراغ‌برقی وسط پیاده‌رو، قدعلم کرده یا سطل‌های زباله با پایه‌های شکسته در جایگاه‌شان قرار گرفته‌اند. البته مسئول پیمایش این محدوده را می‌شناسیم و به او اطلاع داده‌ایم. وعده کرده در اسرع وقت پیگیری کند.» در ادامه پیاده‌رویی، فضای سبز و نقاشی‌های روی دیوار خیابان صالح مورد توجه قرار می‌گیرد. «اکبر حسن‌پور»، مسئول یکی از پالت‌های پیمایشی در محله استادمعین دراین‌باره می‌گوید: «یکی از موضوع‌هایی که در این محدوده پیگیری کردم، شناسایی حاشیه معابری است که امکان کاشت موردی نهال و درختچه را به ما می‌دهد. تاکنون بیش از ۱۸ نهال مقاوم کاشته‌ایم. البته این آمار به جز آمار نهال‌هایی است که رایگان در اختیار شهروندان گذاشته‌ایم.»
- روزنه امید
عقربه‌های ساعت، عدد ۹ را نشان می‌دهند که مسئولان و مدیران وارد ساختمان مرکزی شهرداری منطقه می‌شوند. مراسم در سالن کنفرانس همین ساختمان ادامه می‌یابد. اکنون نوبت معاونان منطقه است تا رویکردهای حوزه فعالیت خود را در این طرح تشریح کنند. «فرزاد فرهادیان بابادی»، معاون حمل‌ونقل و ترافیک شهردار منطقه می‌گوید: «مشکلات شناسایی و پیگیری می‌شوند اما آنچه گاهی پیگیری‌ها را به تأخیر می‌اندازد، کمبود بودجه است. امیدواریم شهرداری تهران با تأمین منابع جدید مالی، به پیشروی طرح کمک کند.» «علی‌حیدری»، سرپرست معاونت اجتماعی و فرهنگی منطقه نیز از موفقیت فاز نخست طرح پیمایش محلی در منطقه می‌گوید: «ابراز خرسندی اهالی در گشت‌های میدانی مدیران گواه این نکته است که توانسته‌ایم مشکلات را به خوبی شناسایی کنیم و در رفع آنها کوشا باشیم. حرکت در همین مسیر می‌تواند افزایش خلاقیت در برطرف کردن مشکلات را پدید آورد. چراکه در فرایند مشارکت و مشورت با شهروندان و اعضای شورایاری محله‌ها، راهکارهای نوین و متنوعی پیشنهاد می‌شود.» در انتهای جلسه، «مصطفی کاظمی»، مشاور عالی و مدیرکل حوزه شهردار تهران از اهمیت رسیدگی به پروژه‌های کوچک مقیاس در تهران می‌گوید که رسیدگی و به سرانجام رساندن آنها، همان روزنه امید در تاریکی ترافیک، آلودگی، ساخت‌وسازهای بی‌رویه و تخلف‌های سازمان یافته برای شهرنشینان است.
- جلب اعتماد مردم و مشارکت‌های شهروندی
«مصطفی کاظمی، مشاور عالی و مدیرکل حوزه شهردار تهران از مهمانان ویژه مراسم رونمایی از نخستین طرح پیمایش محلی منطقه ۹ است که در گفت‌وگوی اختصاصی با همشهری محله می‌گوید: «بیشتر مشکلات شهروندان به پروژه‌های کلانشهری بر می‌گردد اما در شرایط خاص امروز یعنی ضمن مبارزه همه جانبه با «کرونا» ویروس و کمبود نقدینگی و منابع مالی در شهرداری پایتخت، اجرای پروژه‌های کوچک مقیاس را با اعتبار ۲ هزار میلیارد تومان در اولویت قرار داده‌ایم. این اولویت‌بخشی پروژه‌های کوچک مقیاس در همه محله‌ها با توجه به امکان تحقق و زودبازدهی‌شان، موجب می‌شود مشکلات جزئی رفع شوند. مشکلاتی که وقتی کنار هم قرار می‌گیرند، می‌توانند با همه کوچکی‌شان بسیار آزاردهنده به نظر آیند. بنابراین اجرای طرح‌هایی مانند طرح پیمایشی محلی با هدف شناسایی و رفع مشکلات محلی که نخستین بار از سوی شهرداری منطقه ۹ کلید خورده است، می‌تواند بسیار در این زمینه کارساز باشد. نکته‌ای که نباید در اجرای طرح‌های محلی مغفول بماند این است که در پیمایش‌ها باید درخواست و نیاز اهالی مورد عنایت و پیگیری قرار گیرد. چراکه نتیجه تعامل رودرروی مدیران شهری با شهروندان جز ارتقای کیفیت زندگی، ایجاد حس اعتماد به مدیریت شهری و جذب مشارکت شهروندی نیست.» کاظمی، همچنین از تداوم و استمرار اجرای طرح پیمایش محلی و تسری آن به سایر مناطق پایتخت می‌گوید: «طرح‌های مشارکت محور و با رویکردهای اجتماعی مانند طرح پیمایش محلی باید استمرار داشته باشند. برای مثال، پیاده‌رویی که امروز آسفالت، نوسازی و بهسازی می‌شود، ممکن است چند وقت دیگر به هر دلیلی دوباره خراب شود. نهالی که امروز کاشته می‌شود شاید فردا به دلایل مختلف از بین برود. پس توسعه محلی در برنامه‌ریزی شهری باید هم‌سو با نگهداشت مشارکتی یک محله پیش رود. یعنی مسئول و شهروند در تعامل با هم به شناسایی و رفع مشکلات بپردازند و از سویی نگهداشت سرانه‌ها نیز باید با مشارکت همان مسئول و شهروند توأم باشد. این‌گونه طرح‌ها با تسری به سایر مناطق شهری می‌توانند در کوتاه‌مدت بسترهای مطلوب ویژه رفاه شهری را فراهم کنند.» مشاور عالی شهردار پایتخت، همچنین می‌افزاید: «این که در اجرای طرح پیمایش محله‌های منطقه ۹، شعار استفاده از «وسایل نقلیه پاک»، جلوه عملی و فعل به خود می‌گیرد نیز نشان از هماهنگی برنامه‌های شهری در رسیدن به هوای پاک و آگاهی‌بخشی در این زمینه است. البته یکی دیگر از نقاط قوت و قابل تأمل طرح، توجه به چگونگی زیست افراد توان‌یاب و معلول از ترددهای شهری تا استفاده از امکانات است. برگزاری جلسات مشترک با این قشر از افراد و بهره‌گیری از پیشنهادات آنها می‌تواند به کیفیت اجرای طرح پیمایش و بازدهی آن به نفع معلولان کمک شایانی کند.»
- پیگیری اجرای پروژه‌های کلان
«سید مصطفی موسوی»، شهردار منطقه۹، به‌عنوان مبدع طرح پیمایش محله‌های منطقه، از هدف راهبردی پیمایش در ایجاد رضایتمندی سکونتی اهالی می‌گوید: «برای سنجش و ارزیابی دقیق مشکلات در محله‌ها، پیمایش را در ارتباطی مستقیم با اهالی آغاز کردیم تا شاخص‌های توسعه و رفاه شهری را طی آن افزایش دهیم. پس از گذشت ۵ ماه از آغاز طرح پیمایش بر اساس آمار و پژوهش سامانه‌های نظارتی شهر تهران، ۹۰درصد از میزان تماس‌های تلفنی شهروندان منطقه با ۱۳۷ و ۱۸۸۸ کاسته شده و رتبه عملکردی منطقه را در رفع معضلات شهری به ۱۰۰درصد ارتقا یافته است. این در حالی است که پیامدهای اجتماعی اجرای طرح پیمایش محله‌ها نیز گواه رضایتمندی حداکثری شهروندان از حضور میدانی مدیران منطقه است. همچنان که موضوع مراجعه اهالی در ملاقات‌های دوشنبه هر هفته، بر مسائل شهرسازی و ساخت‌وساز بناهای شخصی معطوف شده است و دیگر در این جلسه درخواستی مبنی بر بازسازی معابر، رفع سدمعبر، بهسازی سطل‌های زباله، ساماندهی افراد آسیب‌دیده، اصلاح هندسی محورهای پر ترافیک، تغییر ورودی و خروجی کوچه‌های کم‌عرض، نوسازی بافت‌های فرسوده و جدول‌بندی حاشیه پیاده‌روها نیست.»
موسوی همچنین می‌افزاید: «البته اضافه کنم پروژه‌های کلان و بزرگ منطقه مانند افزایش فضای سبز، تأمین فضای پارکینگ، تعیین تکلیف پروژه‌های عمرانی نیمه‌کاره و رفع گره‌های ترافیکی بزرگراهی در لابه‌لای اجرای پروژه‌های کوچک مقیاس، پیگیری می‌شوند تا به محض تخصیص بودجه مناسب، به مرحله اجرا برسند.»
خانه سبز و محله برتر کجاست یکی از آثار نخست و مهم طرح پیمایش محله‌های منطقه ۹، برگزیدن «خانه سبز محله» است. خانه‌هایی که نمای بیرونی آنها به گل و گیاه آراسته شده است. نمای رنگ‌آمیزی شده و بالکن‌های تمیز و سبز از جمله مهم‌ترین پارامترهای انتخاب خانه سبز هستند که تاکنون ۳ خانه از ۳ محله استاد معین، شهید دستغیب و شمشیری انتخاب شده‌اند. «مجید دینی»، شهردار ناحیه یک منطقه، در این‌باره می‌گوید: «انتخاب خانه سبز محله به‌صورت ماهانه انجام می‌گیرد که علاوه بر مشاهده‌های میدانی در اجرای طرح پیاده‌روی پیمایش، دریافت نظرات کارشناسان دفاتر توسعه محله‌ای در این انتخاب نیز سهیم است. آثار مطلوب اجرای چنین مسابقه‌هایی با موضوع‌های شهری، ایجاد تعلق خاطر، احترام به حقوق شهروندی، ضرورت اهمیت بخشیدن به نماهای خصوصی و عمودی در یک محله است.» شهروندان برای تبدیل خانه‌شان به خانه سبز محله می‌توانند از مراکز مشاوره گل و گیاه منطقه که در محله فتح، بوستان المهدی(عج) و پایگاه یکم شکاری واقع است، نهال و بذر رایگان دریافت کنند.
- پیمایش محله‌ها به روایت آمار
۳۶ بازدید در مجموع پیمایش محله‌ها صورت گرفته که به بیانی دیگر ۱۷ هزار و ۷۳ کیلومتر پیاده‌رویی در ۳ هزار و ۳۳۸ دقیقه ثبت شده است. محله‌های ۹ گانه منطقه به ۳۷ پالت(محدوده جغرافیایی کوچک و قابل ارزیابی) در ۲ ناحیه تقسیم شده‌اند؛ ناحیه یک با محله‌های استاد معین، «دکتر هوشیار» و شهید «دستغیب» ۱۸ پالت و ناحیه ۲ با محله‌های «امامزاده‌عبدالله» (ع)، «مهرآبادجنوبی»، «شمشیری»، «سرآسیاب» و «فتح صنعتی» با ۱۹ پالت. در مجموع بازدیدها از پیاده‌روی، دوچرخه‌سواری و ویلچررانی، ۳۶درصد از مشکلات محلی با موضوع خدمات شهری در ناحیه یک و ۳۱درصد از مشکلات محلی با موضوع خدمات شهری و ترافیک در ناحیه ۲ به‌طور کامل برطرف شده و باقی موارد در دست اقدام است تا به‌زودی رفع شوند. ۱۱۸ پروژه کوچک مقیاس شامل خدمات شهری، محیط‌زیست، زیباسازی، فضای سبز، پسماند، جوی‌ها، المان‌ها و علائم ترافیکی، تجهیزات عمومی و نمای بناها، شناسایی شده‌اند که در ۲ ناحیه بیش از ۶۹درصد از آنها پس از سرشماری به مرحله تخصیص بودجه رسیده‌اند. در این میان در بازدید روزهای پنجشنبه ازسراهای محله و دفاتر شورایاری، بیش از ۵۱ مشکل محلی از سوی شهروندان و اعضای شورایاری آنها مطرح شده که فراوانی و تراکم مشکلات به‌ترتیب در محله‌های امامزاده عبدالله(ع) و شهید دستغیب، اهالی را گلایه‌مند کرده است. همچنین تاکنون، مشکلات مطرح شده، از سوی ۳۷ مسئول پالت‌های محلی، پیگیری و رفع شده است.
- توسعه زود بازده با مشارکت شهروندان
سیاست‌های نوین شهری با رویکردی نو از بازآفرینی در محله‌ها و با عنوان «اجرای پروژه‌های کوچک مقیاس»، آغاز شده است. «مهدی امانی»، کارشناس ارشد شهرسازی، در این‌باره می‌گوید: «بازآفرینی شهری با در نظر گرفتن پروژه‌های کوچک مقیاس می‌تواند محرک مناسبی برای توسعه زود بازده به شمار آید. پروژه‌های که در باز تعریف مشکلات محله و فضاهای رها شده شهری بسیار تأثیرگذار هستند و کیفیت زندگی شهروندان را در حوزه‌های مختلف خدمات شهری، محیط‌زیست، حمل‌ونقل، عمران و شهرسازی افزایش می‌دهند. سیاست پیش روی شهرداری با توجه به شرایط اقتصادی حاکم یک سیاست هوشمندانه است تا ضمن راضی نگهداشتن شهروندان، آنها را در شناسایی مشکلات ریز و کوچک محله خود، وارد میدان کنند.» امانی درباره این بازاندیشی در توسعه شهری می‌افزاید: «اکنون که توسعه شهری را به گونه‌ای خلاقانه دنبال می‌کنیم، نباید موضوع «خدمات اجتماعی» در آن نادیده گرفته شود. خدماتی که اگر بهینه دنبال شوند، آسیب‌های اجتماعی در سایه آنها کمرنگ خواهند شد. در حقیقت، یکی از فاکتورهای توسعه محلی و شهری، پایین بودن میزان جرم و بزه، اعتیاد، خشونت و ناپرهیزی‌های فرهنگی است که مدیران شهری می‌توانند در احیای مکان‌های رها شده، تعیین کاربری بافت‌های مخروبه و فرسوده و فضاهایی از شهر که به دلایل عمرانی فراموش شده‌اند، میزان آنها را به سمت مثبت جابه‌جا کنند. به هر حال تبدیل این فضاها به مکان‌هایی امن برای تفریح، سرگرمی و فعالیت‌های اجتماعی قابل اهمیت و پیگیری است.»
نظر شما