چه مبهم بودن طریقه واگذاری‌ها و مورد غفلت واقع شدن نقش نظارتی سازمان میراث فرهنگی در این روند پرسش‌هایی را به ذهن متبادر می‌کند که چرا سرمایه‌دارها، اجاره نشین هویت تاریخی می‌شوند؟ هرچند مسئولان این بخش در اظهار نظرهای متعدد سعی در شفاف کردن ابهام‌های موجود دارند اما نگرانی‌ها درباره نحوه واگذاری‌ها و نحوه بهره‌برداری‌های بخش خصوصی همچنان وجود دارد.
در این میان رئیس صندوق احیای اماکن تاریخی در گفت‌وگویی که از نظرتان می‌گذرد، به ضابطه‌مند بودن این واگذاری‌ها اصرار دارد.
به گفته علی اصغر پرهیزگار، سازمان میراث فرهنگی با دقت بر نحوه بهره‌برداری‌ها نظارت دارد. اما اظهار نظر این مقام دولتی قابل تامل به‌نظر می‌رسد، چرا که دولت در هیچ زمانی نتوانسته است ناظر خوبی باشد.
- می‌خواهم گفت‌وگو را با طرح این سؤال آغاز کنم، آیا با این نظریه موافق هستید که یکی از اهداف سازمان میراث فرهنگی بعد از ادغام با سازمان گردشگری و صنایع‌دستی، کم کردن هزینه‌ها و درآمدزایی است و واگذاری بناهای تاریخی به بخش خصوصی نیز در این راستا صورت می‌گیرد، با توجه به اینکه در این زمینه نیز تجربه چندان قابل دفاعی ندارد؟
نمی‌توانم این نظریه را به‌طور کامل رد یا قبول کنم ولی بنده معتقدم که سازمان میراث فرهنگی و گردشگری نمی‌تواند از عهده تمامی هزینه‌های مرمت و نگهداری بناهای تاریخی برآید و باید به سمتی حرکت کند که مرمت و نگهداری بناهایی که نفیس نیستند به بخش خصوصی واگذار شود. برای مثال می‌توان به گراند هتل در قزوین اشاره کرد. هزینه مرمت آن حدود 2 میلیارد تومان برآورد شده است که سازمان میراث فرهنگی قادر به مرمت آن نیست. پس اگر کار مرمت و واگذاری آن به بخش خصوصی واگذار شود، هم سازمان میراث فرهنگی سود می‌برد، هم بخش خصوصی و مردم قزوین نیز از این بنای تاریخی استفاده خواهند کرد. این مثال گویای همه آن چیزی است که درباره واگذاری بناهای تاریخی عنوان می‌شود.
- پس می‌توان گفت که سازمان میراث فرهنگی به‌دنبال کم کردن هزینه‌هاست در حالی‌که وظیفه اصلی سازمان، حفظ، نگهداری و مرمت بناها و آثار تاریخی است. در این میان نیز طبیعی است که رابطه مالی میان صندوق احیای اماکن تاریخی و بخش خصوصی نیز ایجاد شود.
شما نباید تک بعدی به این موضوع بپردازید. در کشور ما خانه‌ها، کاروانسراها، حمام‌ها و هتل‌هایی تاریخی وجود دارد که در فهرست نفایس گنجانده نمی‌شود. از سوی دیگر هزینه مرمت و نگهداری آنها نیز بسیار است و سودی را نیز عاید سازمان نمی‌کند، بنابراین با واگذاری آنها به بخش خصوصی، هزینه‌ای متوجه سازمان نمی‌شود و همچنین به جذب گردشگر نیز کمک می‌شود.
- طبیعی است که سازمان نیز در قبال این واگذاری‌ها، اجاره‌ای را نیز از بخش خصوصی دریافت کند.
بله، ولی اجاره‌ای که سازمان دریافت می‌کند ناچیز است.
- توضیح می‌دهید که این واگذاری‌ها چه روندی را طی می‌کند و چه مواردی در قراردادها دیده شده است؟
صندوق با اعلام فراخوانی در رسانه‌ها، اسامی بناهای قابل واگذاری را اعلام می‌کند و در پی آن بخش خصوصی با اعلام آمادگی خود به صندوق، میزان هزینه‌ای را که می‌تواند برای مرمت و نگهداری صرف کند اعلام می‌کند و ما در کمیته فنی صندوق شرایط و توانایی بخش خصوصی را می‌سنجیم. بخش خصوصی نیز باید طرح احیا را به صندوق احیا و اماکن تاریخی ارائه دهد که برای این کار نیازمند مشاور فنی است و صندوق نیز ماهانه بر روند مرمت نظارت دقیق دارد. در قراردادی که میان دو طرف منعقد می‌شود، نحوه مرمت و حتی نوع درب، پنجره، پرده، میز و صندلی و هر آنچه برای استفاده ضروری است دیده شده تا بخش خصوصی با قاعده برای مرمت و احیا اقدام کند.
- مدت اجاره بناها چه میزان خواهد بود؟
بستگی به میزان سرمایه‌ای است که توسط بخش خصوصی هزینه شده است. به عبارت دیگر سرمایه اصلی و سود استفاده بنا باید به این بخش برگردد که توسط کارشناسان ما سنجیده می‌شود.
- تا پایان امسال چند بنا برای واگذاری انتخاب شده است؟
قرار است تا پایان امسال 200 بنا را به بخش خصوصی واگذار کنیم که در چند روز گذشته برای واگذاری 16 بنا از طریق رسانه‌ها فراخوان داده‌ایم.
- این 16 بنا چه بناهایی است؟
خانه شاپوری در شیراز، حمام حاجی در همدان، خانه باقریا در گرگان، کاروانسرای شمس در یزد، گبر‌آباد درکاشان، خانه ملک در مشهد، کاروانسرای دودهک در استان مرکزی، ده‌نمک و کاروانسرای میاندشت در سمنان، گراند هتل در قزوین، کاروانسرای پیام در تبریز، کاروانسرای شاه عباسی در کرج، مجموعه‌های بین راهی وزیر در یزد، خانه‌های عامری‌ها در کاشان، حمام حاج شهبازخانه در کرمانشاه، خانه مستوفی در شوشتر و کاروانسرای امین آباد در اصفهان بناهایی هستند که تا پایان خرداد واگذار می‌شوند.
- فکر می‌کنم متقاضیان این بناها اشخاص حقیقی نخواهند بود.
تعداد اشخاص حقیقی نسبت به اشخاص حقوقی مانند نهادها و سازمان‌ها، کمتر خواهد بود. شهرداری‌ها، وزارت مسکن و شرکت‌های بزرگ در این زمینه پیشگام هستند.
- آیا شما در روند واگذاری‌ها به تجربه مثبت و مفیدی هم دست یافته‌اید؟
بله، در هتل مهر یزد و خانه فهادان به تجربیات خوبی دست یافته‌ایم و بخش خصوصی با علاقه و آگاهی وارد این حوزه شده است.
- البته سازمان میراث فرهنگی و صندوق باید به نقش نظارتی خود پایبند باشند، هرچند به تجربه ثابت شده که دولت نمی‌تواند ناظر دقیق و مستمری باشد.
ضوابط در قرارداد ذکر شده و ما نظارت دقیق بر این روند خواهیم داشت. البته ما نمی‌توانیم بر خانه‌هایی که مالک خصوصی دارد نظارت داشته باشیم. ما قبل از هر اقدامی از تجربیات کشورهایی مانند ترکیه، اسپانیا و فرانسه استفاده کرده‌ایم و به جرات می‌گوییم که بخش خصوصی در این زمینه علاقه‌مند‌تر و فعال‌تر نسبت به سازمان میراث فرهنگی عمل می‌کند.
