همشهری آنلاین- راحله عبدالحسینی: بافت قدیمی محله در میانه خیابان جماران بیشتر خودنمایی می‌کند؛ همانجا که کوچه شهید حسنی‌کیا به سمت غرب محله منشعب می‌شود و مسیر حسینیه امام خمینی(ره)، بیمارستان قلب، حسینیه بزرگ جماران و درخت چنار چند صدساله به چشم می‌آید. نام این محله با سکونت امام خمینی(ره) و روزهای انقلاب اسلامی به هم گره خورده است.
به همین بهانه سراغی از هویت آن می‌گیریم؛ جمارانی که یکی از 33 پارچه‌آبادی شمیران بود.کلید اصلی هویت هر محله بررسی وجه تسمیه آن است. علت نامگذاری را هم باید از موسپید‌های محله بپرسیم و هم از تهران‌پژوهان. چون برخی از روایات در وجه تسمیه محله‌ها وجهه تاریخی ندارد و صرفاً سینه به سینه از پدربزرگ‌ها به نسل بعدی، منتقل و همچنان روایت می‌شود.
جماران، از توابع ری در قصران خارج
برای بررسی هویت محله جماران، کتاب‌های تاریخی را تورق می‌کنیم. «محمدحسن اعتمادالسلطنه» در کتاب مراه‌البلدان آورده است که از جماران با نام «جاموران» از توابع ری در قصران خارج یاد شده. به نوشته «رافعی قزوینی»، پس از فتوحات عرب‌ها در ایران و دستیابی آنان به سرزمین ری، سپاهیان عرب در چند نقطه آن از جمله جاموران یا جماران مستقر شدند. پس می‌توان گفت که جاموران یا جماران در زمان فتوحات عرب‌ها در ایران روستایی‌آباد بود و قدمت آن به پیش از اسلام بازمی‌گردد.
پس از آنکه آقا محمدخان قاجار تهران را به پایتختی برگزید، روستاهای کوهپایه‌های شمیران از جمله جماران به ییلاق تابستانی و تفرجگاه بدل شد و از آن پس در منابع تاریخی و در شرح سفرهای ییلاقی شاهان قاجار یا سفرنامه‌ها از این روستاها یاد شده است. در دوره ناصری، جماران دارای چند باب دکان از قبیل عطاری، بقالی و قصابی و 40 تا 50 باب خانه، یک حمام، مسجد و تکیه بود. آقا سید محمدباقر جمارانی از اعیان و روحانیان آن زمان در جماران املاک، قنات، باغ و عمارت داشت.
جای خالی باغ‌ها و گندمزارها
«منوچهر ستوده» در کتاب جغرافیای تاریخی شمیران درباره جماران این‌طور نوشته است: «اهالی جماران در دوره ناصری بیشتر به کار کشاورزی اشتغال داشتند و برخی دیگر نیز به باغداری یا به‌صورت محدود به دامداری می‌پرداختند. گندم، جو، صیفی و میوه از محصولات کشاورزی آنجا به شمار می‌رفت و آب مورد نیاز اهالی برای آشامیدن و کشاورزی از چند رشته قنات و آب رودخانه دربند تأمین می‌شد. قنات حاجی سید محمدباقر، قنات آقا سید ابراهیم جمارانی، قنات ده، قنات سر استخر، قنات دره جنی و قنات جوستان از قنات‌های مشهور جماران به شمار می‌رفت.
از باغ‌های معروف جماران نیز می‌توان به باغ برکج، باغ جوستان، باغ سولک، باغ سیت و باغ سید محمدباقر جمارانی اشاره کرد.» «علیرضا زمانی» پژوهشگر تهران قدیم، درباره قدمت محله جماران می‌گوید: «قدمت محله را می‌توان از عمر درخت چنار کهنسال و تنومندی که روبه‌روی مسجدجامع جماران هست حدس زد؛ این درخت چنار عمری بیش از 8هزار سال دارد. در کوچه‌ای که از مسجدجامع منشعب می‌شود، درخت چنار قدیمی دیگری هم هست که نشان می‌دهد جماران یکی از محله‌های قدیمی شمیران است.»
هرچند این روزها دیگر از آن باغ‌ها و گندمزارهای طلایی جماران خبری نیست و ساختمان‌ها به جای آن از زمین روییده‌اند. با این حال محله جماران همچنان یکی از محله‌های خوش آب و هوای شمیران است.
تکیه بالا محله و پایین محله
جماران هم مثل بسیاری از دیگر‌آبادی‌های شمیران در دوره قاجار به پایین محله و بالا محله تقسیم می‌شد و هرکدام برای خود حسینیه، تکیه و مسجد داشتند که هسته مرکزی محله را تشکیل می‌داد. به گفته اهالی قدیمی محله جماران، تکیه بالا که بیش از یک قرن از عمر آن می‌گذرد در دهه 20 بازسازی شد. همان تکیه‌ای که بعدها با ورود امام خمینی(ره) به محله دوباره تعمیر شد و حسینیه جماران نام گرفت و دیگری تکیه پایین جماران که در آن مراسم مذهبی برپا می‌شود. مسجدجامع جماران که در مرز بالا محله و پایین محله ساخته شد در دهه 70 توسط «سیدحسن هاشمی‌اولیا» بازسازی شد.
طایفه‌های قدیمی جماران
بیشتر جمارانی‌ها را با نام فامیلی «منایی» و «عرفاتی» می‌شناسیم. مجید منایی از پیشکسوتان محله درباره وجه تسمیه این نام فامیلی می‌گوید: «حدود 90سال پیش شناسنامه گرفتن اجباری شد و هر طایفه‌ای باید برای خودش نام فامیلی انتخاب می‌کرد. برخی اسم حرفه و شغل و بعضی نام جدشان را انتخاب کردند. آن روزها شماری از اهالی جماران از سفر حج و منا و عرفات بازگشته بودند. به همین دلیل نام فامیل منایی و عرفاتی را برای خود انتخاب می‌کنند که یادآور اماکن مقدس سرزمین وحی است.» عرفانی، اژدری، جبلی و میرزایی هم از طایفه‌های قدیمی جماران هستند.
نظر شما