تصاویر | عزاداری ایستاده زنان بوشهری؛ پرشور و خاص | زنانی که عزای کودکان و جوانان کربلا را همنوا با زنان داغ دیده کربلا فریاد می زنند

به گزارش همشهری آنلاین، بوشهر شهری پر آوا و آیین است که  نه فقط در شادی و سرور که در سوز و عزا نیز گنجینه‌ای غنی دارد که از گذشتگان به امروز رسیده و همچنان پربار در آیین‌هایی پر شور نمود دارد.

آواهای مردمان بوشهر در سوگ هم غوغا به پا می‌کند؛ سینه‌زنی سنتی مردان و مراسم سنج و دمام آن آیینی شناخته شده است که در روزهای ماتم سیدالشهدا بسیار بازنشر می‌شود؛ اما عزاداری ایستاده زنان آن نیز چنان سرشار از شور حسینی است که اگر یکبار مهمان محرم آنها باشید، جذبه آن هر سال شما را به این محفل می‌کشاند.

اینجا زنان تنها نظاره‌گر سوگواری مردان و شنونده روضه‌های مراسم مردانه نیستند بلکه سوز دل خود را با نوای نوحه ساز می‌کنند، سینه می‌زنند و عزای کودکان و جوانان کربلا را همنوا با زنان داغ دیده کربلا فریاد می زنند.

این عزاداری معنوی و پرشور، آیین ثابت محرم‌های حسینیه‌های قدیمی حاجیه مریم و زیارتی ‌ها است و در خانه‌هایی که مجلس زنانه عزای حسین (ع) به پا می‌کنند، حضور مدام دارد.

به گفته دکتر اشرف سلطانی‌نیا مدرس دانشگاه، عزای سرپایی زنان بوشهر سوگ بسیار بالایی دارد و به تعبیری این نوع عزاداری  "طغیان سوگ یک خاندان در عزای عزیزانشان" است.

سینه‌زنی ایستاده زنان بوشهری از جمله آیین های سنتی است که با شماره ۲۵۱۱ در تاریخ ۲۱ دی‌ماه ۱۴۰۰ به عنوان یکی از آثار ناملموس استان بوشهر در فهرست آثار ملی کشور ثبت شده است.

این آیین مذهبی زنان بوشهری با بستن گهواره شیرخواره امام حسین (ع) به آرامی و با خواندن آواز معروف لالایی آغاز می‌شود؛ نوایی که حالا بیشتر مردم کشور با آن در تیتراژ پایانی سریال مختار نامه آشنا هستند.

بی‌بی رباب یوسفیه بانی حسینیه زیارتی‌ها در باره این بخش از "عزاداری سرپایی زنان بوشهر"، توضیح می‌دهد: زنان محل با نوای "اصغر بیا خوابت کنم در گهواره نازت کنم، ای اصغر صغیر من، طفل نخورده شیره من" گهواره علی اصغر را با پارچه های رنگی می‌بندند.

پس از ذکرها و آوازهای سوگواری، نوحه‌خوانی آغاز می‌شود در نوحه‌خوانی نخست زن‌ها به صورت نشسته در حالی که با یک دست بر پا و با دست دیگر بر سینه خود می‌کوبند در جواب نوحه‌های سرخوان همخوانی می‌کنند (تعدادی از نوحه های نشسته در میان زنان در اصل همان نوحه های پامنبری است که مردها در مساجد و تکایا به خواندن آن می پردازند) پس از گذشت حدود نیم ساعت نوحه‌خوانی به صورت نشسته، به دستور سرخوان عزاداری وارد مرحله‌ تازه‌ای می‌شود.

اینجا "کِل وارونه ( این نوا که در سوگ جوان‌ها از عمق جان زنان بوشهری برمی‌خیزد، طولانی‌تر از کِل‌های شادی و همراه با جیع است) " زنان بوشهری سینه غم را می‌شکافد، پس از آن آوای غمبار وی ... وی ... وی ... این بانوان بلند می‌شود.

در ادامه زنان سوگوار حسین و اهل بیت بزرگوارش به عزای "سرپایی" می ایستند؛  ثابت به دور گهواره علی اصغر حلقه می‌زنند سرخوان پس از خواندن واحد با خواندن نوحه‌هایی با ریتم تندتر و موضوع مهیج‌تر، به تدریج مراسم را به اوج می‌رساند تا جایی که بعضی از عزاداران هنگام سینه‌زنی با چپ و راست کردن شانه‌های خود حالت خَلسِه به خود می‌گیرند.

 بعضی از حاضران نیز اقدام به نوعی حرکات موزون می‌کنند که می‌توان آن را به عنوان رقص و سِماع عزاداری در مراسم زنانه معرفی کرد که از سکانس ها و جواب های کوتاهی برخوردار است و بیشتر شبیه بُر حیدری مردان است؛ به یاد جوانان دشت نینوا کِل وارونه می‌کِشند و نوحه هایی از جمله "حجله عیش ببندین که داماد آمد، حجله عیش ببندین که قاسم آمد، یا فاطمه قربان تو، وای که داماد آمد، چو گل فتاده بر زمین، وای که داماد آمد، حجله عیش ببندین که ناشاد آمد حجله عیش ببندین که داماد آمد" سر می‌دهند.

عزاداری سرپایی زنان بوشهر حداکثر نیم ساعت و گاهی ۴۵ دقیقه، به طول می‌انجامد و سرانجام با خواندن آخرین نوحه که به طور معمول نوحه‌ای با مطلع " الوداع ای خواهرانم الوداع" مراسم به پایان می‌رسد.

البته در کنار این مراسم سنتی عزاداری زنان آیین‌های دیگری نیز در ماه محرم برگزار می کنند که به گفته بی بی ربابه بانی حسینیه زیارتی ها که در اول این نوشته با او هم صحبت شدیم با همان زبان شیرین بوشهری درباره دیگر آیین های عزاداری زنان بوشهری به حجله قاسم اشاره می کند که در شب هشتم به یاد دامادی قاسم ابن الحسن برگزار می شود.

شب هشتم زنان بوشهری حجله قاسم می بندند سینی هایی با پوشش پارچه سبز رنگ که حاوی حنا، شمع، شیرینی،میوه و مشکل گشا است از طرف بانی مجلس و هر کسی که نذری دارد مهیا می شود زنان در حالی که روی خود را پوشانده سینی‌ها را روی سر می گذارند و وقتی روضه به اوج خود رسید با دستور سرخوان ۲ نفر در حالی که خود را به طور کامل پوشانده به عنوان عروس و داماد بیرون می آیند و پشت سر آنها زنان در حالی که سینی ها را بر سردارند در یک مسیری مشخص می‌گردند و جیغ می‌کشند و مابقی زنان نیز که در مجلس حضور دارند به عزاداری می‌پردازند.

به گفته بی بی رباب در این آیین این نوحه ها سروده می شود "روی تو شاد ای پسر عم، واویلا نوعروست آمده، دختر عموی رشیدت واویلا" زنان شروع به جیغ کشیدن و عزاداری کردن می کنند.

برگزاری مراسم صبحدم، شام غریبان و آیین طفل صغیری در شب دوازدهم و شب سوم امام حسین (ع) که با نوحه "کربلا چه شور و شین شب سوم امام حسین" اقدام به عزاداری سرور و سالار شهیدان می کنند.

زنان تعزیه‌خوان در بوشهر

اما بعد از آیین سینه زنی تعزیه خوانی زنان در بوشهر از جمله دیگر مراسم سنتی و عزاداری زنان این استان است که دیدنی و از سابقه تاریخی زیادی برخوردار است و به تعبیری می شود گفت که بوشهر تنها منطقه‌ای در کشور است که در آن، زنان تعزیه‌خوان در آیین‌های عاشورایی، بویژه اربعین، به سوگواری می‌پردازند.

عزاداری منحصربه‌فرد و سبک خاص بوشهری‎ها در برپایی عزا و ماتم سرور و سالار شهیدان جلوه‌های ویژه و کم‌نظیری را در ماه‌های محرم و صفر پیش روی همه گشوده که یکی از این جلوه‌های ویژه حضور و نقش پررنگ بانوان بوشهری است. هرچند این حضور فقط محدود به تعزیه اربعین نیست و ردپای آنها در همه آیین‌های عزاداری قافله دشت کربلا دیده می‌شود اما اجرای تعزیه میدانی با قدمتی بیش از ۲ قرن در ایام اربعین بخوبی نمایانگر حضور و ایفای نقش زنان است.

به گفته اشرف سلطانی‌نیا، زنان همیشه یک پایه محکم در مراسم سوگواری سرور و سالارشهیدان هستند و برخلاف دیگر شهرهایی که مردان تعزیه برگزار می کنند دراین شهر این زنان هستند که نقش زنان کربلا را بازی می کنند و تعزیه می خوانند.

آنطور که سلطانی نیا می گوید: زنان بوشهر در تعزیه نقش اساسی دارند و اینقدر نقش آنها در تعزیه مهم است که نام برخی از آنها از جمله رباب قنبر که خود بانی مجالس تعزیه بود همچنان در تاریخ این شهر در ذهن ها هست و فراموش نشده است.

در استان بوشهر تاکنون ۹۰ اثر ناملموس به ثبت آثار ملی درآمده که از این شمار ۱۸ آیین مربوط به سنت‌ها و رسم‌های عزاداری ویژه ماه‌های محرم و صفر است که از جمله آنها می توان به سینه زنی بوشهری، آئین و مراسم علم کشون خورموج، علم گردانی درودگاه، نون پوشی، مختک ( گهواره علی اصغر)، مراسم شب یازدهم در روستای هلیله، سنج دمام، شهید کردن عَلَم، فرهنگ پخته هریسه در شهر شَنبِه، مراسم  خاکسپاری شهیدان کربلا، پامنبری، فرهنگ پخت آش بوشهری در مراسم سوگواری، هیا مظلوم یا برحیدری، تعزیه خوانی در بندرر یگ، شبیه گردانی عاشورا در بندر ریگ، تعزیه زنان در تاسوعا و عاشورای بوشهر اشاره کرد.