همشهری‌آنلاین - زکیه سعیدی: در سال‌های پایانی جنگ صدام آن قدر وقیح شده بود که حتی در سخنانی برای اعضای شورای فرماندهی عراق رسماً اعلام کرد که عراق از کلیه سلاح‌های ممکن برای وادار ساختن ایران به پذیرش آتش‌بس استفاده خواهد کرد. در این گزارش روزهای سخت موشکباران از اسفند ۶۶ تا اردبیهشت ۶۷ را مرور کرده‌ایم.
قصه‌های خواندنی تهران را اینجا دنبال کنید
هشتم اسفندماه سال ۶۶ بود که رژیم بعث عراق پس از گذشت بیش از ۶ سال از تحمیل جنگ بر جمهوری اسلامی ایران، به‌دلیل اینکه به اهداف خود دست نیافته بود، برای جبران شکست‌های نیروهایش در جبهه‌ها و کاهش توان اقتصادی جمهوری اسلامی ایران، حملات موشکی خود را با حمله به پالایشگاه تهران آغاز کرد. طبق آمارهای رسمی در این دوره از جنگ شهرها بیش از ۱۳۰ فروند موشک به تهران اصابت کرد که باعث زخمی و شهادت افراد بسیاری شد.
حمایت همه‌جانبه آمریکا، اروپا و روس‌ها از صدام
پس از عملیات کربلای ۵ ابرقدرت‌های غرب و شرق به این نتیجه رسیدند که ایران در جنگ به برتری زیادی رسیده است؛ برتری‌ای که خطر پیروزی و پایان جنگ را به نفع ایران بالا می‌برد و این پیروزی مطلوب ابرقدرت‌ها نبود، برای همین از سال ۱۳۶۵، آمریکا، اروپا و شوروی به طور علنی از صدام حمایت می‌کردند. آمریکا و غرب با اعمال تحریم‌های اقتصادی و تحریم فروش تسلیحات، و روس‌ها با فروش انواع تسلیحات به عراق، ایران را تحت فشار زیادی گذاشته بودند. اگرچه برخورداری عراق از توانایی شلیک موشک به تهران با کمک آلمان و آرژانتین انجام می‌شد، ولی کمک‌های فنی روس‌ها و نقش مشاور فنی و پشتیبانی عملی آنها در طرح‌ریزی مأموریت و سازمان یگان‌های هوایی تهاجمی عراق در این مرحله بسیار برجسته و قابل توجه بود. مهم‌تر از این، عراق تهاجم موشکی به تهران را در چارچوب سیاست‌های شوروی (پیشین) و با هدف تغییر موضع ایران در قبال افغانستان انجام داد. یک مقام رسمی وزارت خارجه آمریکا در همان زمان اعلام کرد:هر عکس‌العمل شوروی را باید در عملکرد فوری رژیم بعث عراق جست‌وجو کرد.
در همین دوران بود که آمریکایی‌ها نیز به خلیج فارس آمدند و با تمام توانشان از نفتکش‌های کشورهای عربی حفاظت می‌کردند. در عین حال به عراق اجازه می‌دادند به نفتکش‌ها و سکوهای نفتی ایران حمله کند. ریچارد مورفی، معاون وزارت خارجه آمریکا، در همین زمینه گفت:ایران در خرید تکنولوژی پیشرفته و سیستم نظامی مدرن از غرب، دچار مشکل شده و به همین خاطر، بهای گرانی را برای سلاح‌ها می‌پردازد و با تأخیر زمانی بیشتری سلاح دریافت می‌کند. مجموع این عوامل، موجب شد علائم و نشانه‌های قابل توجهی از تغییر موازنه قدرت به سود عراق آشکار شود. آمریکایی‌ها درحالی‌که فشارهای شدید و گسترده‌ای را روی ایران متمرکز کرده بودند، متقابلاً لحظه‌ای سیاست‌های حمایت‌آمیزشان از عراق قطع نمی‌شد، تنها به این دلیل از تأمین نظر ایران مبنی بر متجاوز شناختن عراق خودداری می‌کردند که این اقدام، ممکن است به سرنگون شدن رژیم عراق و پیروزی ایران منجر شود.
شرط متزلزل عراق برای پایان جنگ شهرها
در تاریخ جنگ ایران و عراق، مقابله به مثل ایران، همیشه یکی از عوامل مؤثری بود که دشمن را از حمله به مناطق مسکونی و غیرنظامی بازمی‌داشت، بااین‌حال دولتمردان ایرانی همیشه خواستار اقدام بین‌المللی برای توقف حمله به مناطق مسکونی بودند و در مراسم نماز جمعه تهران اعلام کردند که از حمله به شهرهای عراق به عنوان عمل متقابل اکراه دارند و از هرگونه تلاشی برای اجرای توافق ۱۲ ژوئن حمایت می‌کنند و در صورت خودداری عراق از انجام آن، از اقدام متقابل خودداری خواهند کرد.
البته عراق برای پایان دادن به جنگ شهرها، شروطی را مطرح کرد که بسیار نامربوط و متزلزل بود و راه ازسرگیری موشکباران و بمباران را برای خود باز می‌گذاشت. در شرایط پیشنهادی عراق برای پایان دادن به حمله‌ها، مسئله بمباران شهرها به همه جنگ مرتبط شده و هیچگونه تمایزی بین اینگونه اعمال غیرقانونی و غیرانسانی با اقدام دفاع مشروع در جبهه‌های نبرد، نبود. در واقع، صدام در فضای خصومت‌آمیز بین‌المللی علیه ایران، آنقدر وقیح شده بود که به هر عملی دست می‌زد.
نمی‌خواستند ایران برنده جنگ شود
با آغاز سال ۱۳۶۷، عملیات گسترده در جبهه جنوبی انجام نشد، درحالی‌که حملات موشکی عراق به تهران همچنان ادامه داشت و این موضوع بازتاب وسیعی در رسانه‌های خارجی داشت. واشنگتن‌پست به نقل از کارشناسان نظامی نوشت که احتمال نمی‌رود ایران بتواند در آینده‌ای نزدیک، حمله بزرگ و مورد انتظار خود را علیه عراق آغاز کند؛ چراکه حملات هوایی عراق، ساختار اقتصادی ایران را تضعیف کرده است. شائول بخاش، از کارشناسان مسائل ایران نیز گفته بود براثر سیاست‌های دولت ریگان در تحریم بین‌المللی فروش اسلحه به ایران، این کشور دچار مشکلات بسیاری شده است. اظهارات برخی از شخصیت‌های رسمی در آن زمان قابل توجه است. میتران، رئیس جمهور وقت فرانسه، با تأکید بر ضرورت خاتمه یافتن جنگ گفت:این جنگ باید بدون غالب و مغلوب پایان پذیرد. همچنین واینبرگر وزیر دفاع آمریکا اعلام کرد:آمریکا نمی‌خواهد ایران در جنگ برنده شود.
تعطیلی مدارس و فشار روانی موشکباران
در اسناد طبقه‌بندی‌شده سال‌های دفاع مقدس آمده است در سال‌های پایانی جنگ ایران تقریباً ۶۵۰ هزار نفر نیرو، هزار و ۵۰ دستگاه تانک، ۶۰۰ قبضه توپ، ۴۰۰ هواپیما، ۳۰۰ هلیکوپتر و ۲۱ کشتی جنگی داشت. درحالی‌که حدود ۸۰۰ هزار نفر نیرو و ۷ هزار تانک، ۵ هزار و ۶۰۰ توپ، ۵۰۰ هواپیما، ۲۰۰ هلیکوپتر و ۳۴ کشتی جنگی در اختیار رژیم بعثی عراق بود. به این تعداد ۳۰۰ موشک اسکادبی و سلاح شیمیایی نیز باید اضافه کرد. برتری تجهیزات عراق در حدی بود که فاو را در ۳۶ ساعت و شلمچه را در ۸ ساعت پس گرفت. عراق که از برتری نظامی خود آگاه بود، با شروع مجدد جنگ شهرها تمام توان خود را برای مجبور کردن ایران به آتش‌بس و قبول قطعنامه ۵۹۸ به کار گرفت. در همین زمان مدارس تهران تعطیل شد و تا پایان سال تحصیلی بازگشایی نشد. بخشی از مردم شهرهای بزرگ مانند تهران مدتی را به خارج شهر مهاجرت کردند. فشار روانی موشکباران بسیار بیشتر از بمباران‌های هواپیماها بود. درنهایت پس از گذشت ۵۰ روز، موشکباران تهران متوقف و در جنگ شهرها آتش‌بس برقرار شد.
طراح: کامران مهرزاده
نظر شما