تهران آثار متعددی از ۳ هزار سال پیش تا یادگارهای تحولات تاریخی چند دهه اخیر را در خود جای داده اما اکنون تحت فشار افزایش بی‌رویه جمعیت و به تبع آن توسعه بدون مطالعه شهری و نیز دگرگونی بافت اجتماعی که خود برخاسته از هجوم مهاجران از مناطق دور و نزدیک است، هویت چند هزار ساله خود را از دست داده، بدون‌آنکه چیز درخوری عایدش شده باشد. حتی در تهران نمی‌توان به اندازه کافی گردشگر جذب کرد چراکه برای تهران این روزها تاریخ قابل دفاعی باقی نمانده که بتوان به آن افتخار کرد؛ تاریخی که شناسنامه شهر باشد و به گردشگرانی که بعضا از آن سر دنیا به اینجا آمده‌اند تا طاقبندی‌هایی را که از دوره صفوی تا به حال شکل واقعی خود را از دست داده است، نشان داد.
عوامل مختلف از چند دهه گذشته تا به حال موجب شده تا بافت قدیمی و تاریخی تهران از بین برود. گاهی اوقات مرور زمان اجازه داده تا به راحتی انگ بافت فرسوده به آنها بزنیم. از سوی دیگر گسترش جمعیت تهران در 30 سال اخیر باعث وسعت بی‌حد و حصر این شهر از طرفین شده؛ به‌گونه‌ای که بافت تاریخی خواه‌ناخواه در قسمت‌های جنوبی شهر قرار گرفته و بی‌راه نیست اگر بگوییم این موضوع نیز با همین مکان گزینی مانند بسیاری دیگر از مسائل این بخش از شهر مورد بی‌مهری قرار گرفته است. در این بین می‌توان موضوعاتی مانند به رسمیت نشناختن هویت تاریخی تهران، فشردگی فعالیت‌های اقتصادی در بافت تاریخی، دخالت و اعمال نفوذ سازمان‌های دولتی و سلب مسئولیت در بسیاری موارد از شهرداری در قبال صیانت از بافت تاریخی را به این عوامل اضافه کرد.
عوامل اجتماعی و فرهنگی در کنار فعالیت‌های تجاری در این محله‌ها دست‌به‌دست هم داد تا بافت تاریخی تهران هر روز بیش از قبل تخریب شود.
تخریب بخش اعظمی از بافت تاریخی عودلاجان که در فضای 16 هکتاری خود خانه بسیاری از مشاهیر ایران را جای داده به سرعت صورت گرفت؛ به‌طوری که در مدت چند ماه خانه‌ای قدیمی و تاریخی در این محله باقی نماند. پامنار هم که زمانی یکی از بهترین محله‌های زندگی بود، این روزها به بورس فروش فنس، ایرانیت و طلق تبدیل شده و آلودگی صوتی ناشی از فعالیت این مغازه‌ها امان ساکنان را برای زندگی بریده است. به جرات می‌توان گفت کمتر خانواده اصیلی پیدا می‌شود که در این خانه‌ها ساکن باشد و اغلب خانه‌های این خیابان به انبار، کارگاه یا محل اختفای معتادان تبدیل شده است.
شهرداری برای بافت‌های تاریخی
سازمان نوسازی و بهسازی شهرداری تهران قرار است طی طرحی محله تاریخی پایتخت 200 ساله را به پایگاه شهر تهران تبدیل کند.
طی تفاهم‌های انجام شده با شهرداری تهران قرار است سازمان میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری نظرات خود را برای اجرا در این طرح به سازمان نوسازی و بهسازی ارائه دهد. قرار است در طرح نوسازی و بهسازی ابعاد مختلف بازسازی و احیای بافت تاریخی عودلاجان مانند ابعاد اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و... در نظر گرفته شود، اما موضوعی که در این میان بیش از هر چیز اهمیت دارد انتخاب شهردار تاریخی برای بافت‌هایی از این دست است.
اعتماد به صحبت مدیران اجرایی درباره لزوم یکپارچگی مدیریت شهری با توان اجرایی قوی و از سوی دیگر، توجه به قانون و برنامه‌های سوم و چهارم دولت در زمینه پیش‌بینی یک حریم مصوب برای حفاظت از بخش تاریخی شهرها، 2 رابطه مورد توجه و قابل اعتماد در زمینه انتخاب شهردار بافت تاریخی‌اند که باید به آنها توجه شود.
نقش شهردار بافت تاریخی نه ایفای یک مسئولیت فردی که ایفای مجموعه‌ای از ظرفیت‌های مدیریتی برای حفاظت و احیای زندگی در نواحی تاریخی تهران خواهد بود. این مجموعه باید از آنچه به‌عنوان میراث فرهنگی و تاریخی در تهران از آن یاد می‌شود، حفاظت و حمایت کند و در یک فرصت کوتاه به یک الگوی مناسب برسد که آن را به‌عنوان الگویی برای دیگر شهرهای تاریخی نیز می‌توان مد نظر قرار داد، تا براساس آنچه در قانون و مصوبات قبلی شورای شهر وجود دارد، با طراحی یک سازمان مدیریتی متناسب، چارچوبی را بتوان طراحی کرد که شکل اجرایی به‌خود گیرد.
*گزارشی از شرکت مادر تخصصی عمران و بهسازی شهری ایران
