بررسی این موضوع از آن رو است که برخی از سایت‌های تاریخی کشورمان، مانند تخت‌جمشید و پاسارگاد، بیشترین بازدیدکننده را از سوی مردم به ویژه در ایام نوروز و روزهای تعطیل دارد. این در حالی است که همین میزان زیاد بازدیدکننده، آسیب‌های جدی را متوجه سایت‌های تاریخی کشورمان می‌کند که این موضوع، چندین بار مورد تذکر و انتقاد کارشناسان و باستان‌شناسان نیز قرار گرفته است اما پرسشی که در این نوشتار سعی شده به آن پاسخ داده شود این است که آیا ضروری است برای بازدید از سایت‌ها و آثار تاریخی، محدودیت بازدید قائل شویم؟ آیا کاهش تعداد بازدیدکننده، راه‌حل درستی برای حفظ آثار است؟
چندی پیش، کارشناسان میراث فرهنگی و تاریخی کشورمان بر میزان بالای بازدید از سایت تخت‌جمشید اعتراض کردند. آنها بر این موضوع تاکید داشتند که در تعطیلات نوروز گذشته روزانه در حدود 50تا60هزار نفر از تخت‌جمشید بازدید کردند که این حجم بازدیدکننده می‌تواند فشار غیرقابل جبرانی را به این مجموعه وارد کند. اگرچه این حجم بازدیدکننده می‌تواند، رونق گردشگری را نوید دهد اما در عمل به از بین رفتن اثر منجر می‌شود.
همچنین در پژوهشی که توسط بنیاد پارسه- پاسارگاد، انجام شده حاکی از آن است که بیشترین تخریب‌های ایجاد شده در تخت جمشید توسط عوامل انسانی صورت گرفته است. البته تخریب‌هایی که توسط بازدیدکنندگان صورت می‌گیرد فقط مربوط به آثار تاریخی کشور ما نمی‌شود بلکه دیگر کشورهایی که دارای آثار تاریخی هستند، ناخواسته با تخریب‌های انسانی مواجه هستند و دولت‌ها تلاش می‌کنند که با اتخاذ روش‌ها و ترفند‌هایی، اینگونه تخریب‌ها و آسیب‌ها را کاهش دهند.«پترا» از میراث فرهنگی جهان است که در اردن واقع شده. این میراث جهانی جزو عجایب هفتگانه جدید محسوب می‌شود اما این میراث جهانی در خطر نابودی است. مردمی که به تماشای پترا می‌روند، عاملی برای ویران‌تر شدن آن هستند و کنترل مسافران و رفت‌وآمد توریست‌ها به آسانی ممکن نیست اما کنترل مسافران و محدود کردن عده بازدیدکنندگان یکی از تدابیری است که از سوی وزارت جهانگردی کشور اردن اتخاذ شده است.
همچنین در این میان می‌توان به برج ایفل فرانسه نیز اشاره کرد. با توجه به اینکه مساحت این محوطه تاریخی وسیع نیست اما با تعداد زیادی توریست و بازدیدکننده از سرتاسر جهان مواجه است و دولت فرانسه برای حفظ و نگهداری این اثر تدابیر دیگری را اندیشیده است. کارگذاشتن و استفاده از آسانسور برای جابه‌جایی بازدیدکنندگان باعث شده که توقف بازدیدکننده در محل به حداقل برسد و کمترین آسیب متوجه بخش‌های مختلف این برج شود. اگرچه نمونه‌های دیگری نیز در دنیا وجود دارد که به‌دلیل سرعت تخریب و یا کم وسعت بودن محوطه‌های تاریخی، درهایش به روی بازدیدکنندگان بسته شده است. مانند غار لسکو.
محدودیت بازدید، درست یا غلط؟
در حال حاضر موضوع محدودکردن تعداد بازدیدکننده از سایت‌ها و برخی آثار تاریخی کشورمان، به محل چالش در میان برخی کارشناسان تبدیل شده است. اگر چه باستان‌شناسان، محدودیت بازدید را راه حل درست در جلوگیری از آسیب و تخریب توسط عوامل انسانی نمی‌دانند. آنها معتقدند که فضا و وسعت یک اثر تاریخی، تعیین‌کننده میزان بازدیدکننده است و با توجه به وسعت تخت‌جمشید و پاسارگاد، نمی‌توان تعداد بازدیدکننده را محدود کرد.
دکتر شهریار عدل، باستان‌شناس کشورمان نظر جالبی در این زمینه دارد. به گفته او آثار تاریخی را نباید از زیر خاک، بیرون آورد اما وقتی این اتفاق رخ داد، نمی‌توان مردم را از آنها محروم کرد. هر ایرانی حق دارد از اماکن و آثار تاریخی کشورش دیدن کند.
مشکل، نبود فرهنگ تاریخی مردم
مرحوم مسعود آذرنوش، باستان‌شناس کشورمان که به تازگی درگذشته در آخرین گفت‌وگویش با یکی از رسانه‌ها گفته بود: خطرها و تهدیدهایی که توسط برخی بازدیدکنندگان ممکن است، متوجه آثار تاریخی شود، بیشتر ناشی از بی‌اطلاعی است تا سوء نیت.
او همچنین گفته بود: گاهی اوقات از اهمیت شگرف آثار تاریخی که با آنها روبه‌رو می‌شویم، اطلاع نداریم و با این آثار به‌عنوان یک وسیله صرفا تفریحی برخورد می‌کنیم.
آذرنوش راه‌حل افزایش آگاهی تاریخی در میان مردم را در توسعه فرهنگی دانسته و معتقد بود که باید در نظر داشت، هر سنگ بنای کهن در این کشور یک میراث بسیار گرانقدر است که نه‌تنها در توسعه فرهنگی بلکه در توسعه اقتصادی نیز نقش بسیار مهمی دارد و برای حفاظت از آنها همه جامعه سهیم هستند.
اما اگر به توصیه‌های آذرنوش توجه کنیم می‌بینیم که با توجه به ازدیاد بازدیدکننده از برخی آثار تاریخی کشورمان، گویا در برخی موارد، بازدیدکنندگان خود را در این مسئله سهیم نمی‌دانند. اگرچه نمی‌توان گفت که این بی‌توجهی به آثار تاریخی از روی سوء نیت است بلکه این مشکل از نبود اطلاع و آگاهی مردم ناشی می‌شود که تاکنون برای ارتقای آن کاری صورت نگرفته است.
شهریار عدل در این زمینه می‌گوید: متأسفانه آثار تاریخی کشورمان مورد بی‌مهری جامعه است و مردم نگاه دلسوزانه‌ای به این آثار ندارند. او می‌افزاید: بارها مشاهده می‌شود که مردم در تخت‌جمشید، زباله در محوطه می‌ریزند. به سنگ‌ها و دیوار تکیه می‌دهند. اثر تاریخی را لمس می‌کنند و ناخواسته به اثر تاریخی آسیب می‌رسانند.
به گفته عدل، با تمامی خطراتی که ناشی از بازدیدهاست اما نمی‌توان تعداد بازدیدکننده را محدود کرد؛ بلکه باید مدیریت آثار و اماکن تاریخی را تقویت کرد و تدابیری اندیشید که این تهدیدها کاهش یابد.این باستان‌شناس، چند راه حل را در این زمینه پیشنهاد می‌دهد. به گفته او بیشترین بازدید در ایام نوروز صورت می‌گیرد که افزایش نگهبانان در این روزها، کار دشواری نیست. همچنین استفاده از نرده‌ها و حفاظ در مقابل دیوارها و سنگ‌ها برای جلوگیری از تماس مردم با آثار می‌تواند کمک بزرگی باشد و با مدیریت درست از توقف بازدیدکنندگان در محوطه جلوگیری به عمل آید.
شهریار عدل در صحبت‌های خود، ضعف مدیریت را در سایت‌های تاریخی مورد توجه قرار می‌دهد. او معتقد است که چه در زمینه حفظ آثار تاریخی و چه در زمینه افزایش فرهنگ بازدیدکنندگان و ارتقای دانش تاریخی مردم، کوتاهی صورت گرفته است.
معرفی نشدن بسیاری از آثار
اما موضوعی که در گفت‌وگو با یکی دیگر از باستان‌شناسان مطرح می‌شود این است که در کشورمان آثار تاریخی بسیاری وجود دارد که مردم از آنها بی‌خبرند یا اطلاعات ناچیزی دارند و همین مسئله باعث شده که فقط مردم از آثار تاریخی اصفهان و سایت‌های تخت‌جمشید و پاسارگاد دیدن کنند.
محمدتقی عطایی می‌گوید: باید تمرکز بازدید را از سایت‌های فوق از بین برد و بازدید مردم از آثار تاریخی را در سطح کشور پراکنده کرد.به گفته او آثار مربوط به دوران هخامنشی، فقط در تخت‌جمشید خلاصه نشده است و باید آثار دیگر به مردم معرفی شود.
این باستان‌شناس معتقد است: اداره‌های میراث فرهنگی استان‌ها در معرفی و جلب بازدیدکننده از آثار استان خود نتوانسته‌اند به‌طور حرفه‌ای و شایسته عمل کنند.
کاستی دیگری را که عطایی به آن اشاره می‌کند، حرفه‌ای نبودن راهنماها در سایت‌ها و برخی آثار تاریخی است. او می‌گوید: سازمان میراث در تربیت راهنماها، دقت لازم را ندارد در حالی‌که یکی از عوامل مهم در ارتقای آگاهی بازدیدکنندگان، راهنماها هستند.
آنچه که در گفت‌وگو با برخی از باستان‌شناسان می‌توان نتیجه گرفت این است که باید فرهنگ و دانش تاریخی مردم را افزایش داد چون تا زمانی که به این موضوع توجه نشود، با محدود کردن تعداد بازدیدکننده هم نمی‌توان از آسیب‌های عوامل انسانی جلوگیری کرد. علاوه بر این ضروری است که آثار تاریخی دیگر این مرز و بوم به مردم شناسانده شود تا آنها مجبور نباشند فقط از تخت‌جمشید و یا پاسارگاد دیدن کنند. قلعه بابک در آذربایجان، تخت سلیمان در شوش مستعد پذیرش ظرفیت بیشتری هستند.
