همشهری آنلاین - بهاره خسروی : آن طور که پژوهشگران می‌گویند در دوره صفویان اکثر مردم تریاک را به صورت حب مصرف می‌کردند و کشیدن آن چندان رسم نبود.البته اثرات سوء و مخرب آن از همان ابتدا قابل رویت بود، چون بر اثر مصرف بیشتر مردم بنگی شده بودند،به همین بهانه شاه عباس و شاه طهماسب دستور مقابله با تریاک را دادند. اما ماجرای استفاده از تریاک در ایران و تهران و مبارزه دولت‌ها و فعالان اجتماعی با این ماده افیونی برای محدود کردن و منع مصرف تریاک ماجراهای خواندنی و قابل تاملی دارد که علیرضا زمانی تهران‌شناس روایت می‌کند.
قصه های خواندنی تهران را در اینجا ببنید.
صادرات خشخاش به روسیه و عثمانی
ماجرای کشت خشخاش در ایران به روزهای صدارت امیرکبیر و بحث توسعه اقتصادی می‌رسد. تا آن زمان کشت خشخاش آنچنانی در کشور مرسوم نبود. به دستورامیر کبیر برای بهره‌مندی از بخش کشاورزی و توسعه صادرات و درآمدزایی، بخش زیادی از زمین‌های کشاورزی از گشت گندم و جو به کشت خشخاش اختصاص داده شد. هرچند محصول خشخاش تهران چندان مرغوب نبود، اما زمین‌های بخش جنوب شهر و ری برای این کار در نظر گرفته شد و محصول آن هم به کشورهای روسیه و عثمانی صادر می‌شد.
قیمت تریاک ارزانتر از یک استکان چای
جالب است که در آن دوران قیمت تریاک از یک استکان چای هم ارزانتر بود. براساس اسنادموجود قیمت دو استکان چای در قهوه خانه‌ها ۳ شاهی و قیمت سه مثقال تریاک و یک وعده قلیان ۷ قِران بود. در واقع مصرف این ماده افیونی برای همه مقرون به صرفه بود.
راه‌اندازی شیره‌کش‌خانه‌ها
تقریباً از دوره ناصرالدین شاه مصرف تریاک در ایران به ویژه تهران افزایش یافت و به دنبال آن شیره کش خانه با همه اسباب مورد نیاز استعمال تریاک از جمله منقل، وافور، نگاری و سایر ابراز جانبی شروع به کار کرد. استفاده از تریاک در عرف معمول جامعه آن زمان مانند بنگ و حشیش چندان باعث سرشکستگی افراد نمی‌شد. از طرفی آسیب‌های اجتماعی مانند امروز چندان مطرح نبود و به هر حال افرادی که تریاک مصرف می کردند از عهده هزینه تأمین یک حب تریاک روزانه بر می‌آمدند.دکتر پولاک از معلم‌های طب مدرسه دارالفنون، یکی از مهم‌ترین ویژگی‌های ایرانی‌ها را به اندازه مصرف کردن آن‌ها درمصرف تریاک عنوان می‌کند و دراین‌باره می‌گوید:« ایرانی‌ها در مصرف تریاک تبحر دارند می‌دانند چه موقع به عنوان دارو و برای انجام کارهای روزانه‌اشان از آن استفاده کنند و برعکس اروپاییان هیچ‌وقت از اندازه، خارج نمی‌شوند. »
قهوه خانه عرش خیابان چراغ گاز
کم‌کم مصرف تریاک تقریباً به جز جدا نشدنی زندگی بسیاری از مردم تبدیل شد. به نحوی که بیشتر پزشکان برای مصرف درمانی اغلب تریاک تجویز می‌کردند و مادران هم برای خواباندن کودکان به شربت تریاک متوسل می‌شدند. با رونق مصرف کسب و کار شیره‌کش‌خانه‌ها حسابی سکه شد. حتی در بسیاری از قهوه خانه‌ها تریاک برای مشتری سرو می‌شد. برای مثال قهوه خانه عرش در خیابان چراغ گاز یکی از پاتوق‌های معروف لات‌های تریاکی تهران بود که اغلب تا نیمه‌های شب بساط مصرف الکل و مصرف مواد در آن به راه بود.
انقلاب مشروطه و جمع‌آوری سوخته‌های تریاک
با انقلاب مشروطه، فعالان اجتماعی و مسئولان دولتی به فکر مهار و مقابله با مصرف بی‌رویه تریاک افتادند. سال ۱۲۸۹ شمسی اولین طرح‌های مقابله با کاهش تریاک از سوی دولت تصویب شد.در این طرح طبق قانون مردم باید سوخته‌های تریاک را تحویل دولت می‌دادند و مثقالی، سه شاهی از دولت می‌گرفتند،چراکه از سوخته های تریاک برای تهیه مجدد شیره تریاک استفاده می‌شد. با این کار دولت سعی در کنترل مصرف بی‌رویه تریاک داشت. اقدامی که چندان کارساز نبود و همچنان مصرف تریاک رایج بود.
خروج رضا شاه و فعالیت روشنفکران
بعداز ماجرای شهریور ۱۳۲۰ و رفتن رضا شاه از ایران فضا برای انجام یک سری فعالیت‌های روشنفکری از جمله فعالان اجتماعی باز شد.در این دوره یک سری از پزشکان و روشنفکران انجمن مبارزه با مصرف الکل و تریاک را راه انداختند. براساس اسناد موجوددر اوایل دهه بیست ۱۵ تا ۲۰ درصد تهرانی‌ها تریاک مصرف می‌کردند.
انحصار تریاک از سوی دولت
افزایش مصرف تریاک در میان مردم، دولت وقت را به چاره جویی واداشت که راهکارش انحصار تریاک در اختیار دولت بود. دولت اقدام به کاهش بنگاه‌های خصوصی کرد و مالیات حاصل از خرید و فروش تریاک را در زیر مجموعه خودش قرار داد. مصرف و قاچاق تریاک در سال ۱۳۳۴ شمسی به حدی رسید که نخست وزیر وقت «حسین علاء» طرحی برای محدود کردن مصرف تریاک به مجلس برد. قرار شد تا برای کنترل و محدود کردن مصرف تریاک نهادهایی مانند ارتش، وزارت‌بهداری، جمعیت شیر و خورشید و فرمانداری نظامی برای مبارزه به دولت کمک کنند.
مرکز ترک اعتیاد باغ مهران
راه‌اندازی مکانی برای ترک اعتیاد یکی دیگر راهکارهای دولت برای کاهش مصرف تریاک بود. نخستین مرکز ترک اعتیاد تهران در باغ تاریخی مهران راه‌اندازی شد. باغی که در دوران تیمور بختیار زیر نظر فرمانداری نظامی تهران قرار داشت. اکنون در این باغ تاریخی که در منطقه ۴ تهران قرار دارد، یکی از نهادهای دولتی فعالیت می‌کند. در این باغ امکانات ویژه‌ای برای معتادان طراحی شد و برنامه این بود تا افرادی را در یک اقدام ضربتی از شیره کش خانه‌های تهران دستگیر کنند و برای باز پروری در این باغ اسکان دهند.
نظر شما